گنجینه تاریخی تپه حصار دامغان به ورطه نابودی کشانده شده است

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، گنجینه تاریخی تپه حصار دامغان به ورطه نابودی کشانده شده است.

حاشیه جنوبی شهر دامغان ناحیه ای وجود دارد که هوایش هم بوی تاریخ می دهد. زیبا و باشکوه است. گویا قابی از تاریخ ایران زمین در گوشه ای دنج زیر آفتاب تابان کویر دراز کشیده و چادر آسمان را روی سینه دارد و سر بر بالین هفت هزار سال تمدن نهاده است اما دریغ که این گنجینه خالی از حضور گردشگران است.

چقدر می خورد که به تپه حصار تخت جمشید استان سمنان گفت اما این کجا و آن کجا… آن یکی نگین انگشتری گردشگری ایران و این یکی رها شده در کنج فراموش خانه ای که مسئولان برایش درست کرده اند رها… در دست باد و در آغوش تقدیری که آینده اش روشن است… نابودی! آن هم به دست دو عامل یعنی عبور ریل راه آهن و فرونشست زمین به واسطه خشکسالی.

منطقه ای دارای قدمت و زیبایی

اینجا منطقه ای است که در کتابها آمده «قدمت تمدن پیش از تاریخ این تپه از هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد می رسد» و برخی دیگر قدمت آن را بیش از هفت هزار سال تخمین می زنند. این مجموعه تاریخی نخستین بار توسط اریک اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیا در سال 1312 مورد کاوش قرار گرفت.

آنطور که میراث فرهنگی می گوید هیئتی از باستان شناسان دانشگاه ایرانی و خارجی در سال 55 کاوش ها را ادامه می دهند و نتیجه می گیرند که اینجا یکی از مراکز مهم تولیدی برای ساخت اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده که تاکنون نیز این رویه ادامه دارد و مردم کوه زر در جنوب دامغان همچنان به تراش سنگهای قیمتی و زیبا می پردازند.

حالا اما با این همه تاریخ و تمدن و زندگی در معرض نابودی قرار گرفت، چرا که خط ریل راه آهن اصلی شمال شرق ایران اسلامی بین تهران و مشهد یا بهتر بگوییم بین شرق و غرب ایران درست از وسط این مجموعه بی نظیر می گذرد مجموعه ای که به گفته برخی کارشناسان هنوز 50 درصدش زیرخاک است و کاوش نشده و احتمال دارد طی سالهای آتی به صورت کلی ویران شود.

ریل ها مانع ثبت جهانی هستند

یک سو طاق های بزرگ دیده می شود سوی دیگر بنایی که مخروبه شده اما سعی دارد هنوز سرپا بماند. محوطه تاریخی که در واقع سه طبقه دارد و به واسطه کشف سفال خاکستری یا همان نماد استفاده آهن در تمدن ایران باستان اهمیت ویژه ای دارد کشورهای دیگر با داشتن یک دهم از وسعت و قدمتی که تپه حصار دارد، برای آثارشان نام بر می گزینند، تا سالها بر روی آن پژوهش می کنند و سعی دارند که گردشگران را بر آن جاری کنند اما تپه حصار به واسطه عبور ریل راه آهن حتی قابل ثبت جهانی هم نیست موضوعی که علیزاده برمی نماینده مردم دامغان با ارسال نامه ای به رئیس جمهور سابق ایران آن را گوشزد کرد اما هرگز به این موضوع مهم وقعی گذاشته نشد.

علیزاده برمی در نامه خود خطاب به رئیس دولت دوازدهم در سال 99 نوشت: جناب آقای روحانی! خواهشمندم تا دیر نشده به داد این مجموعه بی نظیر برسید. قطارهایی که از پیکره تپه حصار دامغان می گذرد تا صد سال آینده اثری از این میراث بی نظیر کهن بر جای نخواهد گذاشت گذر خط ریلی و بیش از صد قطار در روز از درون این منطقه فوق العاده با ارزش و تاریخی در شهرستان دامغان هیچ دلیل منطقی ندارد و با عبور هر قطار از این منطقه خسارت جبران ناپذیری به بافت تاریخی این منطقه بی نظیر وارد می شود.

مطالبه گری از دولت سیزدهم

نماینده دامغان در مجلس شورای اسلامی اما مطالبه گری درباره تغییر مسیر راه آهن را فراموش نکرد و در سفر استانی نهم هیئت دولت سیزدهم به استان سمنان بار دیگر آن را به صورت جدی مطرح ساخت تا یکی از مهمترین مطالبات مردم دیار صد دروازه از دولت مردمی حجت الاسلام رئیسی مطرح شود.

علیزاده برمی با اشاره به اهمیت تپه حصار گفت: یکی از مطالبات اصلی مردم دامغان حفظ این محوطه تاریخی است که سه دوره را در خود جای داده و هفت هزار و 500 سال قدمت دارد این محوطه تاریخی متأسفانه بر اثر تردد قطارها امروز تهدید می شود و باید انتقال ریل راه آهن در دستور کار قرار گیرد تا تخریب ها بیشتر نشوند.

وی با بیان اینکه تپه حصار دامغان دارای اهمیت بسیاری است و همانطور که قبلاً نیز بیان کردیم امروز تهدیدات جدی به دلیل تردد قطارها در این منطقه وجود دارد، بیان کرد: سابقاً موافقت هایی برای انتقال خط راه آهن انجام شد که نیاز به تصمیم قطعی دارد تا بتوانیم اقدام عاجلی را درباره تپه حصار صورت دهیم.

ریل برداشته شود

حمیدرضا دوست محمدی، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان با بیان اینکه تپه حصار می بایست مورد توجه مسئولان ارشد کشوری باشد، گفت: با توجه به اینکه این محوطه تاریخی در زمره پنج تپه مهم مفرغ دنیا محسوب می شود برداشتن ریل از آن از اهمیت بالایی برخوردار است که این موضوع مورد پیگیری میراث فرهنگی نیز مانند مسئولان محلی و استانی دامغان و استان سمنان قرار داشته و دارد.

در سفر ماه گذشته هیئت دولت به استان سمنان، عین الهی وزیر بهداشت به عنوان نماینده رئیس جمهور در شهرستان دامغان به موضوع تپه حصار اشاره کرد و با بیان اینکه ریل قطار نیاز است تا با مسیریابی جدید، از تپه حصار دامغان دور شود و ریل جابجا شود، گفت: دغدغه مردم دامغان درباره تپه حصار به گوش دولت رسیده و مورد بررسی قرار می گیرد.

همکاری راه آهن برای حفظ میراث فرهنگی

مدیرکل راه آهن شمال شرق ضمن بیان اینکه ادارات کل راه آهن صرفاً بهره بردار از خطوط ریلی هستند مانند جاده ها که درباره چگونگی اجرا، کشیده شدن مسیرها به مناطق مختلف و… در حوزه ملی پیرامون آنها بحث می شود در نتیجه جابجایی ریل و مسائل آن در سطح وزارت خانه می بایست پیگیری شود و ارتباطی به اداره کل ندارد.

فرشاد زادخور با بیان اینکه ریل اول منطقه تپه حصار در دهه 20 خورشیدی احداث شده، تاکید کرد: بعد از مطالبه مردم دامغان درباره این منطقه، استاندار سمنان نامه ای را به وزیر راه و شهرسازی درباره این موضوع ارسال کرده و پیگیری های آن از سطح ملی در دست اجرا است و قطعاً اگر تصمیمی درباره این موضوع گرفته شود، اطلاع رسانی خواهیم کرد.

وی درباره درخواست کاهش سرعت قطارها از سوی نماینده دامغان برای کاهش آسیب به منطقه تپه حصار نیز، افزود: موضوع کاهش سرعت قطارها در این منطقه نیز الزام نیست اما پیشنهاد شده و در دست بررسی است و در نتیجه همه همکاری لازم را برای حفظ میراث استان صورت خواهیم داد.

اهمیت تپه حصار

دکتر اسماعیل یغمایی، استاد برجسته باستان شناسی و کسی که موی خود را در این راه سپید کرده، درباره جمع آوری مستندات خود درباره تپه حصار به یک موضوع عجیب در مستند ایران در پس هزاره ها که از شبکه مستند سیما نیز پخش شد می پردازد: پاییز 74 برای کاوش در بخشی که قرار بود ریل دوم راه آهن از آن بگذرد عازم دامغان شدم هر چند ریل اول هم خود کار اشتباهی بود اما به هر حال ریل را می کشیدند فرقی نداشت، زیرا در آن مصمم بودند در نتیجه چهار ماه زمان داشتیم تا 250 متر را حفاری کنیم و دست کم برخی اشیا را نجات بدهیم اما هر روز از شمال و جنوب در تنگنای ریل ها قرار می گرفتیم.

کارشناس میراث فرهنگی استان سمنان با بیان اینکه آثار مخرب تردد قطارها بر محوطه تاریخی تپه حصار آشکار است، زیرا لرزه هایی را ایجاد می کند که همگی می توانند برای بافت تاریخی هزاران ساله آن را دچار چالش کند، می گوید: یکی از خواسته های دامغان تغییر مسیر راه آهن از محوطه تاریخی تپه حصار است.

محمد مهدی شفیع زاده با بیان اینکه برای انجام این کار نیاز است ایستگاه دامغان حداقل 300 متر به پایین دست انتقال یابد و پل های روگذر روستای برم و شمس آباد برچیده شود، ابراز داشت: باید پل سیلاب رودخانه برم جابجا شود که باقیمت امروز بالغ بر حداقل یک هزار میلیارد تومان هزینه در بردارد و می توان با کمتر از 10 درصد هزینه نسبت به دیوارکشی حریم تپه حصار و همچنین از تکنیک های میرایی لرزش عبور قطار به حفظ و حراست از میراث بزرگ تاریخی به قدمت هفت هزار ساله اقدام و بقیه بودجه را صرف ساخت هتل پنج ستاره گردشگری و دیگر اماکن تاریخی کرد.

نباید با داشته هایمان اینگونه رفتار کنیم

یک کارشناس حوزه میراث فرهنگی با بیان اینکه کاروانسراها، قلعه ها، قدیمی ترین مسجد ایران، تپه های قدیمی، برج و باروهای تاریخی، و جاذبه های طبیعی دامغان همگی ارزشمند هستند و باید حفظ شوند، گفت: در این بین تپه حصار دارای اهمیتی بسزا است، چرا که در کنار تمدن، یک سایت تحقیقاتی بزرگ و عظیم نیز درباره ایران باستان و عصر پارینه سنگی و کشف فلزات است.

مرتضی حسنیان پیرامون اینکه گنجینه تاریخی تپه حصار دامغان به ورطه نابودی کشانده شده است، بیان کرد: در منابعی آمد که جراحی فک یک زن در تپه حصار به کشف رسیده که نشان از عظمت پزشکی در ایران باستان داشته است. برخی کشورها تاریخ نداشته خود را چنان بزرگ می پندارند که ناچار رو به اسطوره سازی می آوردند اما در همین دامغان مجموعه تاریخی تپه حصار هزاران سال قدمت و تاریخ را در خود جای داده اما به راحتی به دست خودمان در حال تخریب است.

تپه حصار حفظ شود

راه آهن شمال شرق (1) اعلام کرد که روزانه 90 رام قطار از مسیر ریلی استان سمنان عبور می کند از سوی دیگر هر لوکوموتیو توان کشیدن هشت تا 11 هزار تن بار را دارد لیکن روزانه نزدیک به یک میلیون تن بار از تپه حصار عبور می کند آیا این میزان بار برای تخریب محوطه ای که هفت هزار سال قدمت را با خود به دنبال دارد و امروز از سستی روزگار رنج می برد کافی نیست؟

اقدام برای تپه حصار و نجات آن در دامغان جدی است همانطور که مهدی بندر آبادی، فرماندار دامغان با اشاره به اهمیت تپه حصار می گوید: این محوطه ادوار مختلف تاریخی را در دورانی بیش از هفت هزار سال در درون خود داشته و یک گنجینه ارزشمند از پیشینیان است لذا عبور ریل راه آهن از وسط سایت تاریخی تپه حصار متأسفانه آسیب های زیادی به آن وارد کرده که ما درخواست مردم دامغان یعنی جابجایی ریل را اعلام و پیگیری کرده ایم.

فقط ریل نیست

یک کارشناس زمین شناسی با بیان اینکه اشتباه است اگر فکر کنیم که تنها خطری که تپه حصار را تهدید می کند ریل راه آهن است، می گوید: فرو نشست زمین و ایجاد شکاف هایی که در ورامین و کاشان و در همین جوار اتوبان قم گرمسار و برخی نقاط دیگر کشور دیده می شود، متأسفانه گریبان بیابان های جنوب استان سمنان به ویژه شاهرود و دامغان را نیز خواهد گرفت.

محمد حسن اسماعیلی با بیان اینکه آب زیر دشت های استان سمنان همگی در این دو دهه استحصال شده و امروز زمین مانند اسفنج خشکی بر بستر نمک نشسته است و در نتیجه با یک تکانه می توانیم شاهد ایجاد فرو چاله های عظیم باشیم زیرا زمین سست است، بیان داشت: امروز زمین اصطلاحاً پوک شده و مانند چوبی که از درون خالی می شود با یک فشار دست خواهد شکست لذا معتقد هستیم که هجوم شورابه های کویری از کویر رضا قلی در جنوب از یک سو و سست شدن زمین از سوی دیگر فاجعه بزرگتری از ریل راه آهن را به وجود خواهد آورد.

وی با بیان اینکه فرو چاله مشکل بزرگتری حتی از ریل است، افزود: این مشکل دامن ریل راه آهن را نیز خواهد گرفت و امیدواریم فقط ریل زمانی که قطار مسافربری بر روی آن است دچار حادثه نشود، چرا که برو حوادثی ماندن شکاف خوردن زمین و فرونشستن قطعاً در سالهای آتی رخ خواهد داد فقط زمان آن معلوم نیست.

خطرات جدی که تپه حصار را مورد تهدید قرار می دهد که از جمله آنها میتوان به فرونشست زمین بر اثر خشکسالی و همچنین عبور ریل قطار از وسط این سایت تاریخی اشاره کرد تهدیداتی که سبب نابودی این مکان زیبا و قدیمی در آینده نزدیک خواهند شد. سوال اساسی که مردم در ذهن دارند اما این است که کجا با میراث هفت هزار و 500 ساله چنین رفتار می شود؟