شاسوسا راه نیستی و زوال را در پیش گرفته است

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده، شاسوسا راه نیستی و زوال را در پیش گرفته است.

چه کسی می داند که چگونه و چطور "شاسوسا" به این نقطه از زمان و اکنون بر لب ویرانی رسیده است؟! یا اینکه از کدام دهلیز زمان و دوران متولد شده و حالا در غربت غمبار فراموشی، راه ویرانی را می پیماید؟! کسی دقیق نمی داند که "شاسوسا" متعلق به کدام دوران است یا چه محلی بود؛ خانقاهی یا زیارتگاهی؟! اما شاسوسا، خلوت الهام بخش سهراب سپهری، یکه و تنها در دل دشت ملا حبیب، در دو قدمی کاشان که در دفتر آوار آفتاب سهراب جاودانه شده، حالا در حصار ساخت وسازها و در دفتر آوار فراموشی، نیستی را هجی می کند؛ نیستی از آن جنس که به گفته دوستداران یادمان های تاریخی، راهی تا ویرانی کامل بنا باقی نمانده و به قول سهراب انگشتش به هیچ سو لغزیده است!

غمگنانه تر از این نیست که بدانیم، با این اندازه از بی توجهی و بی مهری که نثار شاسوسا می شود، شاید به این زودی ها با یک باران یا یک نشست که ناشی از برداشت بی رویه از آبخوان آن دشت باشد، ناگهان طرح چهره شاسوسا از هم بپاشد و غبارش را باد ببرد؛ این همان تعبیری است که سهراب در خلوت خود با شاسوسا از آن می گوید.

اما شاسوسا، کجاست و چیست؟ شاید شاسوسا، بیشتر به یک چهارطاقی شبیه باشد، مثل همه چهارطاقی های دیگر در دشت های کاشان؛ اما این بنا در دشت ملاحبیب در دو کیلومتری شرق کاشان که معلوم نیست متعلق به کدام دوران است، چهارطاقی نیست و آسمان با همه وسعتش در دل گنبد گشاده اش جا می گیرد.

شاید تصور شود که بخشی از گنبد شاسوسا فروریخته، اما به واقع طاق این گنبد خانه، آسمان است و از این رو بر رمزآلود بودن کاربری این بنا افزوده شد. شاسوسا اما با همه رنجی که از فراموشی و ویرانی می کشد، همچنان رنگ و روی ابهت را از کف نداده و در انتظار گوشه چشمی از سوی متولیانی است که ادعا دارند مالکیت این بنا در دستان آنها قرار دارد.

محسن جاوری، باستان شناس ابعاد دیرینگی و کاربری این بنا را بیشتر می شکافد، وی معتقد است که این بنا به دلیل شکل و فرمی که دارد و بدلیل منفرد بودنش بیشتر به خانقاه می ماند. بررسی های این باستان شناس دیرینگی شاسوسا را به ایلخانی و قرن هفتم هجری برمی گرداند. با این وجود بر این باور است که باید پلان بناهای اطراف آن خواناسازی شود تا بتوان قضاوت دقیقتری داشت. به گفته جاوری، شاسوسا بناهای پیرامونی داشته که در طول سالیان گذشته از بین رفته اند و با این روند بی توجهی نهادهایی که ادعای مالکیت می کنند، آنچه از شاسوسا باقی مانده نیز در آینده نزدیک از بین خواهد رفت.

ماجرا از این قرار است که اداره اوقاف یکسوی شاسوسا و سوی دیگر آن راه و شهرسازی و هرکدام هم ادعا دارند تملک بنا در دستان آنها است. این وسط اشخاص حقیقی هم هستند که می گویند بنای شاسوسا از پدرانشان که در دشت ملا حبیب، آب و زمین دارند به ارث برای آنها باقی مانده است. بدین ترتیب مدعیان و صاحبان شاسوسا کم نیستند! اما به واقع شاسوسا در میان این همه هست و این همه نیست، یکه و تنها، بی یار و یاور در حال ویرانی است.

همه اینها در حالی است که به استناد بند 13 قانون احیا و مرمت بناها و بافت های تاریخی، اگر بنایی تاریخی و به ثبت آثار ملی رسیده، در اختیار یک نهاد اجرایی باشد، آن نهاد مکلف به حفاظت از آن بنا است. بنای ثبت ملی شده شاسوسا اما به گفته فعالان میراث فرهنگی در همه سالهای گذشته از سوی هیچ نهادی دست حفاظت و یاری در نگهداری ندیده و امروز حتی سرمایه گذاران بخش خصوصی به دلیل دوگانگی یا چندگانگی در مالکیت بنا، دچار تردید در سرمایه گذاری و مرمت در این بنای تاریخی شده اند.

چهره در حجاب فراموشی

این روایت حسین ایمانیان، عضو هیات علمی دانشگاه کاشان و عضو انجمن «دوستداران میراث فرهنگی صباحی بیدگلی » از شرایطی است که به گفته وی، شاسوسا را در تنگنا قرار داده است: "نخستین مشکل این است که اطراف شاسوسا، ساختمان های کارگاهی زیادی ساخته شده که چه بسا ارتفاعشان فراتر از این بنا باشد و بنابراین دیدن شاسوسا بجز از طرف جاده قدیم آران بیدگل به کاشان، از سه طرف دیگر بسیار سخت است. اما مشکل اساسی به مالکیت بنا برمی گردد که مشخص نیست چه کسی مالک بنا است! در این میان، برخی اشخاص حقیقی ادعا می کنند که از پدرانشان که در دشت ملاحبیب، صاحب آب و زمین بوده اند، به ارث رسیده است ولی با پیگیری های که من داشتم، سندی در این باره وجود ندارد."

به گفته ایمانیان، توسط افراد سودجو باهدف تجسس در برخی از قسمت های بنا، گودال ایجاد و بخش هایی از دیوارها تخریب شده است. همچنین شکاف هایی به شکل طبیعی و عمیق در جرزها (دیوار) و به احتمال در اثر فرونشست ایجاد شده که اگر کار نجات بخشی و استحکام بخشی انجام نشود، ممکن است بخشی از ساختمان بویژه قسمت باقی مانده از طاق شاسوسا که در معرض آسیب جدی است، با یک باران سنگین فرو بریزد.

از نگاه ایمانیان نخستین کاری که اداره میراث فرهنگی شهرستان آران و بیدگل باید انجام بدهد، این است که بکوشد، مالکیت شاسوسا را مشخص کند و دومین کار اینکه مطالعات حریمی انجام شود تا از ساخت وسازهای جدید و از کورتر شدن و پنهان تر شدن بنا، بیش از آنچه هست جلوگیری شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه کاشان پیرامون اینکه شاسوسا راه نیستی و زوال را در پیش گرفته است، افزود: باید به سرعت عملیات نجات بخشی انجام و دیوار الحاقی و قدیمی دور شاسوسا تکمیل شود. پس از آن، باید به سراغ خاکبرداری درون شاسوسا رفت و کارهای باستان شناسی انجام داد، چون قدمت شاسوسا با آثار و سفال هایی که بدست خواهد آمد، قابل تشخیص است.

شاسوسا، از پس پرده مالکیت چندگانه

چاکری، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان آران و بیدگل نیز معتقد است که مهمترین مشکل شاسوسا چندگانگی مالکیت آن است: سرمایه گذار ورود کرده است و آمادگی دارد این بنا را با هزینه خودش مرمت کند. در واقع این بنا طرح مرمت آماده دارد. چند جلسه با محوریت فرمانداری برای بحث ورود سرمایه گذار داشتیم اما مسئله این است که اداره اوقاف می گوید مالک است و از سوی دیگر اداره راه و شهرسازی هم می گوید مالک است!

چاکری در پاسخ به این پرسش که تکلیف شرایط دشوار شاسوسا در میانه این کشمکش چیست، گفت: طبق بخش نامه مصوبه مجلس شورای اسلامی و ابلاغی رئیس جمهور، دستگاه های اجرایی که بنایی تاریخی در اختیاردارند، مکلف نسبت به مرمت و تمام موارد مرتبط با بنا هستند؛ ولی برای یافتن پاسختان بروید بناهایی را که در آران بیدگل، مالکیتشان در دست شهرداری، اوقاف و اداره راه و شهرسازی است ــ به جز بناهایی که شهرداری تا حدودی مرمت هایی انجام داده ــ ببینید! ببینید که بناها در چه وضعیتی هستند و آنها چه کرده اند؟!

چاکری افزود: بند 13 قانون احیا و مرمت بناها و بافت های تاریخی در رابطه با دستگاه های اجرایی است که می گوید، دستگاه های اجرایی که بناهای تاریخی در اختیار دارند و بیشتر هم از اوقافی هستند، مکلفند به این بناها رسیدگی کنند، ولی ما چیزی ندیده ایم! متاسفانه دیدی که وجود دارد، این است که وقتی بنایی را ثبت می کنیم، می گوییم چرا خرج این بنا نمی کنید، می گویند، ثبتش کرده اید، شما باید هزینه کنید! می گوییم ثبت کردیم که حفاظت شود. سوال من این است که بجای اینکه از مالک درخواست مرمت داشته باشند، چرا همه فشار را می گذارند روی میراث فرهنگی؟!

فراتر از انتقادی که چاکری نسبت به سازمان های داری مالکیت آثار تاریخی دارد، وی معتقد است که حالا دوگانگی مالکیت بنای شاسوسا، شرایط را دشوار کرده است: حرف من این است که وقتی این بنا، چنین وضعیتی را دارد، سرمایه گذار بلاتکلیف است و رغبت نمی کند کاری انجام دهد!

وی افزود: بنای شاسوسا پای ثابت همیشه ما در فهرست پیشنهادی های اعتباری است، اما کمبود اعتبارات داریم و شرایط به شکلی نیست که بتوانیم این بنا را مرمت کنیم. این بنا در سال 1377 در فهرست آثار ملی قرارگرفته است اما بعید می دانم از آن سال، کوچکترین اعتباری به این بنا اختصاص داده و مرمتی شده باشد.

مثلثی برای شاسوسا

مهدی حافظیان، رئیس اداره اوقاف شهرستان آران و بیدگل در پاسخ به اینکه چرا شاسوسا به حال خود رها شده، گفت: دستگاه ما اعتباری ندارد که بخواهد بطور مستقیم به بحث مرمت شاسوسا ورود کند. ما اعتبار دولتی نداریم و علاوه بر شاسوسا، اماکن دیگر هم داریم که موضوع تاریخی و میراثی دارند، اما اعتبار دولتی به ما تعلق نمی گیرد که بخواهیم هزینه کنیم. به همین دلیل هم ما فراخوان دادیم که کسانی که تمایل به مشارکت دارند، در قالب قراردادهای اوقاف به این موضوع ورود کنند. بنابراین طبق نظر کارشناس و طبق آورده سرمایه گذار که بستگی به تعمیرات و مرمتی که بخش خصوصی می خواهد انجام بدهد، می توانیم بنا را واگذار کنیم اما مالکیت بنا نمی تواند منتقل شود.

وی افزود: بنای شاسوسا ثبت اداره اوقاف است ولی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری این مکان را جز اراضی منابع طبیعی قلمداد کرده که این موضوع مشکل ایجاد کرده است.

با این وجود حافظیان ماجرا را پیچیده نمی بیند و معتقد است که این موضوع یک مثلث سه ضلعی با اضلاع سرمایه گذار، اوقاف و منابع طبیعی را می طلبد که در کنار هم به یک نتیجه درست برسند.

به اعتقاد رئیس اداره اوقاف شهرستان آران و بیدگل، اداره منابع طبیعی همراه خوبی است و اگر سرمایه گذار همچنان مصر باشد، میتوان در صحن فرمانداری جلسه گذاشت و با نظارت فرمانداری و در قالب یک صورت جلسه، عاقبت این مشکل چندین ساله سر باز کند و حل شود.

حافظیان گفت: شاسوسا هرسال براثر فرسایش توسط نزولات آسمانی تخریب می شود و ممکن است در ده سال آینده اثری از آن باقی نماند.

مشکلی برای واگذاری نداریم، مستندات ارائه کنید

و اما در این پیوند امیرحسین عصارزاده، رئیس اداره راه و شهرسازی شهرستان آران و بیدگل گفت که اگر اداره اوقاف مستندات کافی در رابطه با تملک بنای شاسوسا دارد، ارائه کند تا بنا به آنها واگذار شود.

وی تاکید کرد: زمینی به وسعت 120 هکتار از اداره منابع طبیعی به ما واگذار شده که شاسوسا هم داخل آن است و این زمین ملی اعلام شده است. تولیت زمین های داخل حریم با اداره راه و شهرسازی است. اگر اوقاف مستنداتی بر وقف بودن شاسوسا دارد، ارائه کند، ما می توانیم این بنا را واگذار کنیم.

عصارزاده یادآور شد: پیگیر این هستیم که زمین های اطراف شاسوسا را تملک کنیم و در اختیار سرمایه گذار بگذاریم که هم شاسوسا احیا شود و هم محوطه مناسبی برای آن مجموعه طراحی شود. هرکسی قصد احیا شاسوسا را داشته باشد ما حاضر به همکاری هستیم اما بحث این است که برای سرمایه گذار تنها شاسوسا کفایت نمی کند و درخواست اراضی بیشتری برای اجرای طرحشان دارند؛ این اراضی مجاور بنای شاسوسا، تاغزار هستند که منابع طبیعی روی آنها حساسیت دارد.

وی تاکید کرد: منابع طبیعی مشکلی بابت واگذاری اراضی ندارند مگر در تاغزارهای دست کاشت مصوب. در این رابطه به اداره منابع طبیعی شهرستان نامه زده ایم که اراضی دست کاشت تاغ مصوب را به ما اعلام کنند. اگر تاغزارهای مصوب جایی به جز این منطقه اطراف شاسوسا نباشد، برای تغییر نمایندگی درخواست می کنیم.

همه چیز منتفی، در روشن شدن ابعاد یک اعتراض

سید مجتبی شریفیان، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان آران و بیدگل توضیح داد: اگر سرمایه گذار طرح مصوب داشته باشد، حتی اگر تاغزارها دست کاشت هم که باشند، طرح باید در کمیته فنی ما مصوب شود که مشکلی در این ارتباط وجود ندارد.مسئله اما این است که در آن محدوده که ما اجرای قانون کرده ایم، اعتراضی به اجرای قانون ما وارد شده و تا تعیین تکلیف نهایی هیچ کاری نمی شود کرد.