خانه ای در شیراز که هنر دوره قاجار را به خوبی منعکس کرده است

خبرگزاری تسنیم/ این خبر پیرامون خانه ای در شیراز که هنر دوره قاجار را به خوبی منعکس کرده است، برای شما نوشته شد.

در شیراز میتوان آثاری از همه دوره های تاریخی پیدا کرد از جمله دوره قاجار که سرآمد این آثار موزه نارنجستان قوام، سرای مشیر و خانه زینت الملک است. این خانه از خانه های قدیمی شیراز است که در خیابان لطفعلی خان زند بالاتر از خیابان درب شیخ و در ضلع غربی نارنجستان قوام قرار دارد.

این خانه متعلق به خاندان قوام الملک بوده و به خانه زینت الملک معروف است. این عمارت که به فاصله یک کوچه از نارنجستان قوام قرار گرفته و به وسیله یک راه زیرزمینی به آن مرتبط بوده «اندرونی قوام» و محل رفت و آمد محارم قوام به آنجا بود. همچنین، این خانه به سبب سکونت خانم زینت الملک قوامی (دختر قوام الملک چهارم) به خانه خانم زینت الملک مشهور شده است.

این بنا با زیربنایی برابر با 2768 متر مربع و مساحتی برابر با 3290 متر مربع از آثار بر جای مانده دوره قاجار است. ساخت این بنا در حدود سال 1290 هجری قمری به وسیله علی محمدخان قوام الملک دوم (نوه حاج ابراهیم خان کلانتر اعتمادالدوله شیرازی) آغاز شد و در سال 1302 هجری قمری به وسیله محمدرضاخان قوام الملک سوم به پایان رسیده است.

در ورودی این خانه، معرق کاری شده است. در کنار در ورودی منزل دو سکوی نشیمن سنگی به ارتفاع 70 سانتیمتر وجود دارد. در کنار این دو سکو نیز تصویر دو سرباز با لباس قاجاری در حالیکه اسلحه به دست دارند، بر سنگی به ارتفاع 130 سانتیمتر حک شده است.

بر فراز سر در ورودی نیز کتیبه ای سنگی قرار دارد که در انتهای آن تاریخ 1300 هجری قمری حک شده است. پس از گذر از در ورودی این خانه، یک هشتی وجود دارد. در سمت چپ این هشتی، درگاه ورودی به حیاط خانه وجود دارد. روبروی این درگاه، اتاقک کوچکی واقع شده که محل استقرار نگهبان است.

در حیاط این بنا علاوه بر ازاره های سنگی حجاری شده و مشبک کاری شده، دو باغچه زیبا، یک حوض بزرگ که از شش قطعه سنگ یکپارچه تشکیل شده و یک حوض کوچک وجود دارد. این خانه در چهار جبهه حیاط دارای فضاست.

اندرونی قوام دارای یک محور اصلی طولی است که در امتداد آن و در ضلع غربی یک اتاق بزرگ ارسی پنج درکی (تالار آینه) قرار دارد. کاشی کاری های هفت رنگ هلالی شکل که در پیشانی بالای ساختمان قرار گرفته، از زیبایی خاصی برخوردار است.

در این کاشیکاری تصاویر خورشید، دو فرشته، دو شیر شمشیر به دست، همراه با آیه «نصر من الله و فتح قریب» مشاهده می شود. در اطراف این حیاط، ازاره دیوارها که از سنگ گندمک و با نقوش گل و بوته تزئین شده و برخی به صورت پنجره های مشبک ساخته شده اند و برای تهویه هوا و روشنایی زیرزمین مورد استفاده واقع شده اند.

این بنا دارای بیش از 20 اتاق است. این اتاق ها علاوه بر گچبری و نقاشی و آینه کاری زیبا و نفیس، در طبقه اول در ضلع شمال، غرب و جنوب به یکدیگر نیز راه دارند. بگونه ای که میتوان بدون وارد شدن به حیاط، از جنوبی ترین اتاق به شمالی ترین آنها راه پیدا کرد.

کف راهروهای طبقه اول این ساختمان پوشیده از کاشی های خوش نقش و نگار آبی رنگ و نیز کاشی هفت رنگ با نقش منظره است. بدنه و دیواره های اتاق پنج دری ضلع شمالی و نیز سقف و دو گوشواره تالار آینه ضلع غربی آینه کاری شده است.

سقف چوبی اتاق ها با نقاشی تصاویر گوناگونی از حیوانات، پرندگان و گل و بوته آراسته شده است. تالار اصلی ساختمان در ضلع غربی آن واقع شد. این تالار دارای نقاشی ها و آئینه کاری های زیبایی است. در بخش هایی از آن و نیز در برخی از اتاق های این بنا، تصاویری از زنان و کودکان اروپایی مشاهده می شود که نشان دهنده تأثیرپذیری معماری قاجار از معماری و هنر اروپایی است.

این اتاق که به سال 1302 هجری قمری آینه کاری شده و از شکوه و زیبایی چشمگیری برخوردار است. در جبهه روبروی تالار آینه، یک تالار تابستانه قرار دارد. با عقب کشیده شدن این تالار در سر دو نبش، دو نیم ستون مشبک کاشی با هلالی سرستون مقرنس کاری شده و پایه ستونی گلدانی سنگی حاصل شده که در پشت آنها دو اتاق سه دری واقع شده است.

در میان حیاط بوجود آمده بین این دو سه دری و تالار تابستانی حوضی سنگی قرار گرفته است. در پشت سه دری ها و در ضلع جنوبی و شمالی تالار تابستانی اتاق دیگر وجود دارد. سه دری و اتاق جنوبی هم اکنون تبدیل به کتابخانه اهدایی عبدالعلی دستغیب شد.

زیرزمین ضلع شرقی بنا به وسیله یک هشتی که در زیر کوچه احداث شده، به نارنجستان قوام ارتباط دارد. این زیرزمین هم اینک تبدیل به نگارخانه فارس شده است. اندرون همچنین یک حیاط کوچکتر نیز دارد که دو دستشویی در آن قرار گرفته است. زیرزمین بزرگ این خانه که در سه ضلع جنوب، غرب و شمال قرار دارد از طریق چهار راه پله به صحن حیاط راه می یابد.

بخشی از این زیرزمین که دیوارها و سقف آن همگی آجرکاری شده است، در گذشته به عنوان اسلحه خانه مورد استفاده قرار می گرفته، بخشی دیگر که از اتاق های متعدد تشکیل شده بوده نیز به عنوان محلی جهت نگهداری مواد غذایی مورد استفاده قرار می گرفته است. در بخش میانی زیرزمین جایگاهی جهت استراحت در فصل تابستان در نظر گرفته شده که تزئینات آجرکاری در آن بکار رفته است.

در حال حاضر این زیرزمین دارای دو در، یکی در جنوب شرقی و دیگری در شمال شرقی است. این بنا از سال 1373 در اختیار بنیاد فارس شناسی قرار گرفت. زیرزمین این خانه در سال 1374 با مرمت و تجهیز به «نگارخانه فارس» تبدیل شد که بطور مرتب آثار هنرمندان فارس و ایران و دیگر کشورها در آن به نمایش گذاشته میشد که هم اینک تبدیل به موزه تاریخ فارس شده است.

مجسمه های این خانه همه از جنس موم است که با مواد و لوازم طبیعی توسط هنرمندان ساخته شده است. برخی از مجسمه هایی که در این موزه خواهید دید عبارتند از: پادشاهان دوره هخامنشی، آتوسا دختر کوروش، پادشاهان سلسله ساسانیان، باربد موسیقیدان و شاعر دربار خسروپرویز، کریم خان زند، سعدی، لطفعلی صورتگر، شهید عباس دوران.

همچنین سالن و اتاق گوشواره شمالی در طبقه دوم به تالار موسیقی، کنفرانس و سالن نمایش فیلم تبدیل شده است. خانه زینت الملک که هم اینک محل استقرار دفتر بنیاد فارس شناسی است، دربرگیرنده مرکز انجمن های دوستداران محیط زیست فارس، هنرمندان جوان فارس، دوستداران میراث فرهنگی استان فارس، فرهنگ و ادب فارس، عکس، گرافیک و نیز انجمن حمایت از حقوق کودکان فارس و نیز کتابخانه تخصصی تاریخ و هنر است. ساختمان بنیاد فارس شناسی در تاریخ 1352 با شماره 938 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.