مدرسه جهانگیرخان بنایی تاریخی از عهد صفوی است

خبرگزاری تسنیم/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، مدرسه جهانگیرخان بنایی تاریخی از عهد صفوی است.

از بازار کهنه شهر قم با تمام زیبایی ها و چشم نوازی هایش که یادگار دوران صوفی است اگر عبور کنید، وارد محله دروازه ری شده اید. چند قدم بیشتر راه نیست تا رسیدن به مسجد جامع قم که زیبایی و سادگی آن آوازه ای دارد. دقیقا روبروی درب مسجد جامع درهای چوبی زیبایی به بنایی باز می شوند که شاید کمتر دیده شده باشد، اما ارزش های معماری و تاریخی بسیاری دارد.

مدرسه جهانگیرخان آنطور که پرونده ثبتی می گوید در دوران صفویه بنا شده است. البته در این موضوع در تواریخ مختلف حرفهای متفاوتی راجع این موضوع شنیده می شود. فیض قمی در گنجینه آثار قم بنای مدرسه را هم دوره بنای مسجد جامع و در اواسط قرن هشتم دانسته است. همچنین، محمدحسین ناصر الشریعة در تاریخ قم بنای مدرسه را قبل از دوره صفوی می داند و حسین مدرسی طباطبایی معتقد است بنای مدرسه متعلق به قرن یازده و دوره صفوی است. میرزا عباس فیض قمی معتقد است این مدرسه یکبار در زمان صفوی از سوی عالم این عصر میرزا جهانگیر خان مدرس مدرسه شاه اصفهان تعمیر شد و دارای کتابدار و کتابخانه شد.

هر چه هست این مدرسه در روزگاران صفوی و قاجار آباد و در کنار مدارس بزرگ دنیای تشیع اثرگذار بود.

این روزها اگر به محله دروازه ری سری بزنید، هنوز این مدرسه را پر جنب و جوش خواهید دید. طلاب جوان هر چند تعدادشان زیاد نیست اما هنوز به این مدرسه رفت و آمد دارند و طنین صدای اساتید فقه و اخلاق و قرآن همچنان در میان در و دیوار زیبایش می پیچد.

از در که وارد می شوی٬ باید از دالانی کوچک عبور کنی. پا گذاشتن به حیاط یعنی پا گذاشتن به دنیایی از نور و رنگ. باد شاخ درختان را به رقص آورده و خورشید روی سطح شفاف آب حوض جلوه می کند. طبیعت اولین عنصری است که در این بنا به خوشامد تو می آید. پس از آن همنشینی رنگ آجرها و کاشی ها تو را به بهشتی از زیبایی می برد.

محوطه مدرسه جهانگیرخان 20 حجره دارد. وارد هر کدام که بشوی، فضای ساده زندگی یک طلبه را خواهی دید. یک پله سنگی از حیاط تا ایوان هر یک از حجره ها فاصله است. دهلیز کوچک جلوی هر حجره با مقرنس های گچی و تزئینات آجری در حال خوشامدگویی به میهمان است. کتیبه هایی که با خطوط زیبا اسامی جلاله و ائمه را با خود دارند، از دیگر زیبایی های این ایوان های کوچک محسوب می شوند.

براساس مقاله مدرسه جهانگیرخان بنایی تاریخی از عهد صفوی است، باید بدانید که سر در اصلی اما در نوع خودش کم نظیر است. مقرنس های گچی با رنگ های لاجوردی، طلایی و ارغوانی میزبان نقش های اسلیمی شده اند و درب های چوبی با انعکاس زیبای ظهر زمستان شیشه های چهارگوش زیبایی سردر را دوچندان کرده اند.

اشکال هندسی مانند معماری تمام اماکن مذهبی در ایران یادآور وحدت وجود در دنیای کثرت هستند و زیبایی گره و لچکی ها هر کدام دنیایی از راز و رمز دارد.

از داخل سردر مدرسه که به حیاط نگاه کنی٬ زیبایی درختان همیشه سبز و حوض فیروزه ای وسط دلت را به روزگار دور می برد؛ روزگاری که بزرگانی از مردم قم در این مدرسه تحصیل کرده و برای علم آموزی پا روی همین سنگ فرش ها و ایوان ها گذاشته اند.

سر در مدرسه با «کتیبه انا مدینه العلم و علی باب ها» هویت بنا را در همان ابتدای ورود روشن می کند و تمام دالان ها و راهروهای بزرگ و کوچک با نقاشی های روزگاری ناصری و نقوش اسلیمی تزئین شده اند.

درب ها هم برای خود داستانی دارند. کوچک و به جنس چوب با پنجره های شفافی که نور را به داخل منتقل می کند. هر کدام کوتاهتر از یک انسان با قد متوسط است و راز و رمزش در همین خم کردن سر به احترام پیش استاد و هم کلاسی زیباتر می شود.

داخل مدرسه اما اثری از روزگار گذشته نیست. همه جا ساده اما تقریباً امروزی است و اثری از کیفیت بی نظیر معماری مدارس علمیه در روزگار دور باقی نمانده است.

این مدرسه 20 حجره یک طبقه به صورت 20 ضلعی دارد که در هر ضلع یک فرورفتگی دیده می شود و خود دارای دو ضلع است. در هر زاویه از زوایای چهارگانه آن هم ایوانچه های مورب به صورت قرینه قرار دارند.

مقرنس های لطیف در سقف و آرایش کاشی گرهی در لچکی های پیشیانی از ویژگی های معمارانه مدرسه جهانگیرخان است. عرصه اصلی مدرسه 1300 متر که 830 متر بنا دارد.

تصاویر پرونده ثبتی نشان می دهد این مدرسه در روزگاری تا حدی تخریب شده اما در زمان آیت الله بروجردی بازسازی شده است. البته این بازسازی تنها در یک نوبت اتفاق نیفتاد. نخستین تعمیر توسط جهانگیرخان استاد مدرسه امام اصفهان بود و بار دیگر در دوره فتحعلی شاه و بعد در دوره ناصرالدین شاه در سال 1278 ه.ق. به وسیله «میرزا نصر الله خان مستوفی گرگانی». به همین دلیل پس از آن گاهی به نام «مدرسه ناصری» از آن یاد شده است.

دل کندن از این فضا و بنا کار آسانی نیست اما بیرون که بیایی و نگاهی به آسمان بیندازی، دو سر در زیبا را خواهی دید که هر کدام سر به آسمان می سایند. سر در مدرسه جهانگیرخان و مسجد جامع قم که مانند دو نگینی در کنار هم می درخشند و جلوه می کنند.

سید محسن محسنی، پژوهشگر تاریخ قم می گوید مدرسه جهانگیرخان آنچنان پرونده قطوری در کتب تاریخی شهر قم ندارد با این حال به نظر می رسد در روزهای گذشته در میان مدارس علمیه سرآمد و مهم محسوب میشده است.

«از این مدرسه به عنوان مدرسه جانی خان، مدرسه ناصری و مدرسه جهانگیرخان در متون یاد شده است. همچنین چند دوره مرمت برای این مدرسه در تاریخ ذکر شده است. یکی از این مرمت ها در عصر صفویه و به دست جهانگیرخان مدرس مدرسه شاه اصفهان رخ داده که وجه تسمیه این مدرسه شده است. یک مرمت هم در عصر قاجار اتفاق افتاده که سبب شد این مدرسه را به عنوان مدرسه شاهی بشناسند.» آنطور که محسنی می گوید یک نظر دیگر درباره وجهه تسمیه این مدرسه از سوی برخی مورخان این است که بازسازی آن در زمان آیت الله بروجردی اتفاق افتاده و ایشان نام استاد خود جهانگیرخان قشقایی را بر وی گذاشته است.

وی با اشاره به اینکه برخی متون هم قدمت این مدرسه را به دوره قاجار نسبت داده اند، اظهار داشت: کتاب خطی 1231 هجری قمری در این مدرسه کتابت شده که نشان دهنده اهمیت و قدمت این مدرسه است.

این تاریخ پژوه افزود: در زمان صفویه این مدرسه همزمان با بازسازی دارای کتابخانه هم شده که از این اتفاق اهمیت و اعتبار این مدرسه را نشان می دهد. در متون تاریخی بیان شده که بسیاری از علمای بزرگ و معتبر قم در قدیم شاگرد مدرسه جهانگیرخان بوده اند.

مدارس علمیه در شهر قم بنوعی نماد این شهر و مهمترین ساختمان های تاریخی محسوب می شوند. در تاریخ ذکر شده پس از سقوط آل بویه و دورانی که در تمام کشور ترویج و تولید علم دچار رکود بود، شهر قم 9 مدرسه علمیه داشت. اگر نگاهی به متون اصیل بیندازیم، متوجه می شویم ساخت و فعالیت مدرسه جهانگیرخان در قم دقیقا به دوره ای مربوط می شود که تدریس علوم دینی و احداث مدارس علمیه در شهر قم قوت گرفته بود تا مردم دنیا فرهنگ تشیع را از زیر همین سقف های گنبدی و کنار همین حوض های فیروزه ای دریافت کنند.