درباره عفونت های بیمارستانی چه می دانیم؟

ایسنا/ عفونت های مرتبط با خدمات مراقبت سلامت (HCAI) در حال حاضر به دلیل اینکه صرفا در بیمارستان ها انجام می شود به نام قدیمی آن تحت عنوان عفونت های بیمارستانی نامیده می شود؛ این بیماری عفونتی است که براثر واکنش های سوء ناشی از وجود عامل عفونی یا سم حاصل از آن پدید می آید و بیمار در زمان پذیرش در بیمارستان به آن عفونت مبتلا نبوده و در دوره کمون آن هم نیست. این عفونت ها طی فرایند مراقبت در بیمارستان یا سایر مراکز درمانی رخ می دهند.

این روزها که به دنبال ابتلا به کرونا حجم مراجعات بیمارستانی افزایش یافته است، افزایش آگاهی پیرامون مواردی مانند عفونت بیمارستانی هم اهمیت بیشتری یافته است. معیارهای تشخیصی عفونت های مرتبط با خدمات سلامت بر اساس تعاریف مرکز پیشگیری و کنترل بیماری های آمریکا که مورد قبول سازمان جهانی بهداشت نیز است بررسی می شود.

عفونت های بیمارستانی یکی از مهم ترین عوامل تهدیدکننده ایمنی بیمار هستند که به عوارض مهمی از جمله افزایش مرگ و میر، تاخیر در ترمیم زخم های جراحی، اشغال تخت های بیمارستانی، افزایش مدت زمان بستری، افزایش هزینه ها، افزایش مصرف آنتی بیوتیک ها، گسترش مقاومت میکروبی و بروز اثرات روانی بر بیماران و خانواده های آنان منجر می شوند.

در حال حاضر هیچ کشوری نمی تواند ادعا کند که این مشکل را کاملا حل کرده است. براساس داده های تعدادی از کشورها، می توان تخمین زد که هر ساله صدها میلیون بیمار در سراسر جهان به HCAI مبتلا می شوند. بار HCAI در کشورهای کم درآمد و متوسط چندین برابر بیشتر از کشورهای پر درآمد است؛ این در حالی است که این عفونت ها در اغلب موارد قابل پیشگیری بوده و برنامه های موثر کنترل عفونت می توانند انتشار این عفونت ها، مرگ و میر ناشی از آن ها، مقاومت میکروبی و تحمیل هزینه ها را کاهش دهند.

تاریخچه عفونت بیمارستانی

سابقه عفونت های بیمارستانی از زمانی آغاز می شود که برای مراقبت و درمان بیماران در قرن چهارم میلادی در نقاط مختلف دنیا بیمارستان تاسیس شد. هر چه تعداد بیمارستان ها، تعداد بخش های بستری و سرپایی، تنوع خدمات درمانی و تعداد بیماران افزایش می یافت اهمیت این عفونت ها هم بیشتر می شد؛ زیرا ابتلا به این عفونت ها نه تنها موجب افزایش مرگ و میر و عوارض ناشی از آن ها می شد بلکه با افزایش طول مدت بستری، هزینه های سرسام آوری را به بیمارستان و خانواده ها تحمیل می کرد. دانش امروز در مورد عفونت های بیمارستانی به سال های شکل گیری مقدمات علم میکروبیولوژی در اوایل دهه 1840 میلادی برمی گردد.

در این سال ها “Ignoz semmel weis” اولین فردی بود که در یک بیمارستان عمومی در وین متوجه میزان بالای مرگ و میر مادران در طی هفته های اول پس از زایمان در اثر تب های ناشناخته شد. او دریافت که بین میزان این مرگ و میر در بخشی که دانشجویان پزشکی در آن حضور داشتند در مقایسه با بخشی که صرفا توسط ماماها اداره می شد تفاوت قابل ملاحظه ای وجود دارد. بنابراین، فرض کرد که باید ارتباطی بین دست های آلوده دانشجویان با این عفونت ها وجود داشته باشد. فرد دیگری که به شناخت عفونت های بیمارستانی کمک شایان توجهی کرد دکتر “Josef lister” بود که برای اولین بار پیش از جراحی اقدام به اسپری نمودن محلول های حاوی فنل بر روی زخم های باز جراحی نمود. این اقدام موجب کاهش میزان عفونت های زخم پس از جراحی شد. البته چون این محلول ها موجب صدمه به دست جراحان می شد کم کم پوشیدن دستکش جراحی هم متداول شد که خود پایه گذار اقدامی دیگر در جهت کاهش میزان عفونت های بیمارستانی بود.

وضعیت عفونت بیمارستانی در جهان

همزمان با افزایش جمعیت، افزایش تعداد بیمارستان ها و افزایش در تنوع خدمات درمانی و جراحی های مختلف به ویژه افزایش پیوند اعضاء، افزایش طول عمر و امید به زندگی و افزایش طول عمر بیماران دچار نقص ایمنی، در سراسر جهان مشکل عفونت های بیمارستانی و به عبارت بهتر عفونت های ناشی از خدمات مراقبت _ سلامت (HCAI) به یک اولویت مهم سلامت تبدیل شده است. همه ساله در دنیا بیش از 4.1 میلیون نفر به عفونت های بیمارستانی مبتلا شده و 100 ها هزار نفر جان خود را از دست می دهند. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، به طور کلی از هر 10 نفری که تحت مراقبت بهداشتی- درمانی قرار می گیرند، یک نفر به عفونت مبتلا می شود. بیش از 50 درصد عفونت های موضع زخم های جراحی می تواند ناشی از میکروب های مقاوم به آنتی بیوتیک باشد؛ در حالی که اقدامات مناسب پیشگیری و کنترل عفونت می تواند موجب کاهش حداقل 30 درصد از این عفونت ها شود.

سازمان جهانی بهداشت در گزارشی که بر اساس مروری نظام مند بر مقالات منتشر شده "بین سال های 1995 لغایت 2010 " و در مورد "عفونت های بیمارستانی"، میزان این عفونت ها را در کشورهای با درآمد بالا و در جمعیت مخلوط بیماران، 6/7 درصد گزارش کرده است. در گزارش های قبلی این سازمان میزان بروز عفونت های بیمارستانی در کشورهای توسعه یافته صنعتی 5 تا 11 درصد ذکر شده بود و این میزان در کشورهای در حال توسعه تا 25 درصد هم گزارش شده است.

در گزارش منتشر شده توسط سازمان جهانی بهداشت، میزان بروز عفونت های بیمارستانی برای تعدادی از کشورها و بر اساس مقالات موجود، برآورد شده است. بر این اساس میزان بروز عفونت بیمارستانی در ایران 8.8 درصد برآورد شده است. طبق نتایج این مطالعه در اروپا عفونت های ناشی از خدمات مراقبت _ سلامت سبب 16 میلیون روز بستری اضافی و 37000 مرگ منتسب به این عفونت ها شده است.

برنامه های کنترل عفونت های بیمارستانی در اواخر دهه 1950 در آمریکا و در ابتدا جهت کنترل عفونت های استافیلوکوکی آغاز شد و در دهه 1970 نظام ملی مراقبت عفونت های بیمارستانی تدوین و در کشورهای صنعتی دنیا تبدیل به یک شاخص تعیین کننده جهت ارزیابی کیفیت ارائه خدمات درمانی گردید. طبق دستورالعمل های سازمان جهانی بهداشت مراقبت عفونت های مرتبط با خدمات سلامت به عنوان یکی از اجزاء اساسی برنامه پیشگیری و کنترل عفونت است.

برنامه مراقبت عفونت های بیمارستانی در ایران از سال 1386 در مرحله نخست در 103 بیمارستان آغاز و در طی 2 مرحله دیگر در سال 1390 و 1396 در تمامی بیمارستان های کشور به مرحله اجرا در آمده است.

در حال حاضر نظام مراقبت عفونت های بیمارستانی در جمهوری اسلامی ایران 4 گروه اصلی عفونت های بیمارستانی را که از بیشترین شیوع در دنیا برخوردار می باشند مشتمل بر عفونت دستگاه ادراری (UTI)، عفونت تنفسی (PNEU)، عفونت جریان خون (BSI) و عفونت محل جراحی (SSI) و همچنین عفونت های وابسته به ابزار به ویژه عفونت وابسته به کاتتر ادراری، عفونت وابسته به کاتتر وریدی مرکزی موقت و عفونت وابسته به ونتیلاتور که زیر مجموعه ای از 4 گروه اصلی عفونت است را شامل می شود.

شناسایی و ثبت اطلاعات مربوط به سایر گروه های عفونت های بیمارستانی شامل عفونت استخوان و مفصل، عفونت سیستم اعصاب مرکزی، عفونت سیستم قلبی عروقی، عفونت چشم-گوش-حلق-بینی و دهان، عفونت دستگاه گوارش، عفونت دستگاه تنفسی تحتانی، عفونت دستگاه تناسلی و عفونت پوست و بافت نرم در سامانه کشوری نیز بلامانع است. در حال حاضر برنامه مراقبت، صرفا برای بیماران بستری اجرا می شود و گروه هدف بیمارانی هستندکه در مراکز درمانی اعم از دولتی و خصوصی بستری می شوند.

چگونه از بروز عفونت بیمارستانی پیشگیری کنیم؟

بنابر اعلام مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت، پیشگیری و کنترل عفونت های ناشی از ارائه خدمات _ مراقبت سلامت ، یک موضوع چند تخصصی است و نیازمند بهره گیری از یک رویکرد نظام مند علمی و کار هماهنگ تیمی می باشد. لذا به منظور مراقبت، پیشگیری و کنترل عفونت های ناشی از ارائه خدمات _ مراقبت سلامت، می توان به اصول و احتیاط هایی شامل بهداشت دست، جداسازی بیماران در بیمارستان، مراقبت از کارکنان خدمات سلامت، مدیریت مواجهه شغلی و تزریقات ایمن اشاره کرد که کارکنان خدمات سلامت باید در زمان ارائه خدمات و مراقبت های سلامت رعایت کنند که این موارد در راهنمای کشوری "اصول مراقبت از بیماران و کارکنان ارائه دهنده خدمات سلامت" جهت استفاده کارکنان به طور کامل آموزش داده شده است.