راههای درمانی برای دردهای مزمن

تبیان/به عنوان یک قانون کلی کارشناسان می گویند دلیلی وجود ندارد که بیمار درد بکشد. تنها استثنا زمانی است که خطرات یک درمان بخصوص، بیشتر از مزایای آن است. به همین دلیل، دسترسی به یک درمان مُسکن، یکی از هدف های اصلی سلامت پزشکی است.

درد مزمن به دردی گفته می شود که بیشتر از سه ماه تداوم داشته باشد. در بیشتر موارد، درد مزمن دارای یک علت مشخص است، بنابراین پزشکان به درمان منبع درد اولویت می دهند؛ اما خیلی از مریضی ها شامل دوره های به شدت دردناکی طی مراحل ایجاد خود می شوند که نیاز به درمان دارند. این بیماری ها شامل سرطان،

آرتریت روماتوئید، فیبرومیالژیا، اسپوندیلیت انکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) و خیلی از بیماری های دیگر می شود.

در این مطلب به مهم ترین اقدامات درمانی می پردازیم که پزشکان از آن ها برای درمان این دسته از بیماران استفاده می کنند. ما درباره ی داروها، روان درمانی ها، درمان های فیزیکی و درمان های مکمل صحبت خواهیم کرد.

درمان با دارو

دارودرمانی، خط اول درمان دردهای مزمن می باشد. پزشکان با توجه به علت بیماری، شدت درد، عوامل اقتصادی و در نظر گرفتن نقاط قوت و ضعف مصرف دارو، داروی تسکین درد را تجویز می کنند.

پزشکان اغلب آنالژزیک ها (ضددردها) را با فرمولاسیون ترکیبی تجویز می کنند تا اثرشان قوی تر شود. در بیشتر موارد، بیماران نیاز به درمان ثانویه مکمل نیز دارند، مانند فیزیوتراپی. در ادامه خواهیم گفت داروهای اصلی که بیماران در این موارد مصرف می کنند کدامند:

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSAIDs پُرمصرف ترین آنالژزیک ها در معیار جهانی هستند. این داروها شامل ایبوپروفن، آسپرین، پیروکسیکام، کتوپروفن و ... می شوند. این داروها ضدالتهاب، ضد درد و تب بُر هستند.

از نقطه نظر بیوشیمی، این داروها دارای مکانیسم عمل مشابهی هستند. آن ها انواع میانجی های دخیل در آنزیم های سیکلواکسیژناز را مهار می کنند. این یک مسیر متابولیکی مهم است که مواد التهابی ایجاد می کند و خیلی از آن ها مربوط به درد مزمن هستند.

آنزیم های سیکلواکسیژناز متعددی وجود دارند و بسته به اینکه کدام آنزیم مهار شده است، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی عوارض جانبی متفاوتی خواهند داشت. مهم ترین عوارض جانبی، سیستم گوارش (مانند زخم معده یا خونریزی گوارشی) و یا کلیه ها را درگیر می کنند.

استامینوفن

استامینوفن یا پاراستامول با وجود اینکه عملکردهای خاص مشابهی با داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی دارد، دارای اثر ضدالتهابی نیست. اما هم برای دردهای مزمن و هم برای دردهای حاد به طور گسترده استفاده می شود.

استامینوفن به طور کلی بی ضرر تلقی می شود اما استفاده زیاد آن می تواند کبد را مسموم کند. در برخی موارد، استامینوفن حتی می تواند سبب نارسایی یک ارگان در بدن شود. به همین دلیل، اگر هر نوع بیماری کبدی وجود داشته باشد، ریسک مسمومیت با استامینوفن حتی در دوزهای تراپوتیک نیز بالاتر می رود.

برای درمان برخی از بیماری ها مانند میگرن، برخی از فرمولاسیون های تجاری دارویی استامینوفن را با دیگر داروها ترکیب می کنند. معمولاً برای قوی تر کردن خاصیت مُسکنی، استامینوفن با کافئین ترکیب می شود.

مهارکننده های انتخابی آنزیم COX-2

این گروه از داروها شامل روفکوکسیب، سلکوکسیب، اتوریکوکسیب و ... می شوند. این داروها با بقیه ی داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی که مسیرهای متابولیکی آنزیم COX-2 را مهار می کنند تفاوت دارند. این دسته از داروها می توانند در درمان برخی از ناهنجاری ها مفید باشند، زیرا عوارضی برای گوارش ندارند.

اما این داروها در جامعه پزشکی مورد بحث هستند. مثلاً والدکوکسیب به دلیل اینکه تحقیقات نشان داد مصرف بلندمدت آن خطر ترومبوز را بالا می برد از بازار دارو جمع آوری شده بود.

این یعنی احتمال وقوع حوادث قلبی و عروقی با مصرف طولانی مدت این داورها می تواند افزایش بیابد. به همین دلیل، باید مصرف این داروها با وجود اینکه ضد درد قوی هستند، در بیمارانی که ریسک فاکتورهای قلبی و عروقی دارند محدود شود.

کارشناسان، مؤثر بودن فیزیوتراپی را تا حد زیادی قبول دارند و حتی متخصصینی هستند که تمام وقت و انرژی خود را وقف این روش کرده اند. فیزیوتراپی شامل اجرای ورزش هایی با شدت کم تا متوسط جهت کاهش یک درد پیش رونده می شود. به طور کلی پزشکان فیزیوتراپی را برای اختلالات عضلانی اسکلتی توصیه می کنند که هدف، حفظ عملکرد اندام های جنبشی است

داروهای ضدافسردگی

سال هاست که معلوم شده داروهای ضدافسردگی برای دردهای مزمن مؤثرند، حتی در افرادی که افسردگی ندارند. کارشناسان عقیده دارند دلیل این تأثیر، تغییراتی در غلظت برخی از فرارسان های عصبی است. البته هنوز یک توجیه قطعی پیدا نشده است.

پُرمصرف ترین داروهای ضدافسردگی برای دردهای مزمن به داروهای ضدافسردگی تری سیکلیک تعلق دارند. این داروها شامل آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین و دزیپرامین می شوند. گاهی پزشکان داروهای جدیدتری تجویز می کنند، مانند مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SSNRIs). این دسته داروها شامل ونلافاکسین و دولوکستین می شوند.

به طور کلی این داروها تأثیرات کوتاه مدت ندارند و پزشکان آن ها را به عنوان درمان مکمل تجویز می کنند. بنابراین چند هفته طول می کشد تا علائم بهبودی مشاهده شود.

آنتی کالوانسانت ها (داروهای ضدتشنج)

پزشکان این داروها را به عنوان یک درمان مکمل برای مدیریت درد، خصوصاً وقتی که دردی که تیر می کشد یا می سوزد وجود دارد. کارشناسان دریافته اند آنتی کالوانسانت ها روی فرایند پیچیده ای از حساسیت عصب ها اثر می گذارند که مکانیسمی مرتبط با بیماری های مزمن است.

این داروها نیز مانند داروهای ضدافسردگی به چند هفته مصرف مداوم نیاز دارند تا اثراتشان ظاهر شود و ضمناً برای دردهای حاد کاربردی ندارند. در واقع، تأثیر داروهای آنتی کالوانسانت ها نسبتاً کمتر است.

مطالعه ای نشان داده این داروها برای تسکین دردهای نوروپاتیک که در آن ها آناتومی عصب ها آسیب دیده است، مؤثرند، خصوصاً در عوارضی مانند دیابت شیرین و نورالژی پست هرپتیک. برخی از آنتی کالوانسانت ها به عنوان درمانی جایگزین برای نورالژی تریژمینال (درد عصب سه قلو در ناحیه صورت) مؤثرند.

اوپیودها (داروهای افیونی)

طبق استاندارد آنالژزیک سازمان بهداشت جهانی، بیماران می تواند برای دردهای متوسط تا شدید از اوپیودها استفاده کنند. این داروها، ضد دردهای قوی به شمار می روند و شامل مواد گوناگونی می شوند مانند مورفین، اوکسی کودون، متادون، فنتانیل و خیلی های دیگر.

اوپیودها برخلاف خیلی از داروهایی که گفتیم، نیاز باید توسط پزشک تجویز شوند زیرا عوارض جانبی متعددی دارند. اما این تأثیرات معمولاً زمانی بروز می کنند که در دوزهای بالا و طولانی مدت مصرف شوند.

برخی از بیماری هایی که برای تسکین دردشان، اوپیودها تجویز می شوند شامل آریتمی، افت فشارخون وضعیتی، صرع و نارسایی کلیوی می شود. بیماران اغلب به این داروها اعتیاد پیدا می کنند. اما در بیماران روبه مرگ، مسئله ی اعتیاد پیدا کردن فاکتوری تعیین کننده در تصمیم گیری پزشک مبنی بر تجویز کردن یا نکردن اوپیودها نیست.

روان درمانی

در برخی از بیماران، کاهش رنج و ناراحتی ناشی از درد با روان درمانی امکان پذیر می باشد. این مسئله در بیمارانی که اضطراب و ترس مداوم نسبت به وقوع درد دارند اهمیت بیشتری دارد، خصوصاً در بیماری های مزمنی که به سختی مدیریت می شوند.

برای درک بهتر این موضوع لازم است این واقعیت را بپذیریم که سلامتی، بازتابی از الگوی پذیرفته شده ی زیستی – روانی – اجتماعی است که در آن، فاکتورهای هیجانی و مؤثری در دوره ی بیماری می توانند نقش بازی کنند. انواع رفتار روان درمانی برای کنترل دردهای مزمن شامل روش های زیر می شود:

درمان رفتاری – شناختی

درمانگرها با کمک ارتباط باز و جسارت آمیز می توانند به بیماران در شناسایی الگوهای فکری منفی که در دریافتشان از درد تأثیر می گذارد کمک کنند. این الگوهای منفی شامل احساسات اغراق آمیز در مواجهه دردی اندک می شود.

بیماران روش هایی را یاد می گیرند که به آن ها کمک می کند این الگوهای منفی فکری را با الگوهای مثبت متناسب با مشکلشان جایگزین کنند. هدف روان درمانی برای دردهای مزمن این نیست که بیماری دست کم گرفته شود بلکه منظور، تغییر واکنش منفی است.

تکنیک های شرطی سازی رفتار کنشگر

این شیوه به کاربرد عملی روان درمانی برمی گردد که به عهده خود بیمار است. این تکنیک ها شامل ایجاد عادت های جدید می شود که به کاهش احساس درد کمک می نماید. نوشتن درباره ی احساسات و یاد گرفتن ذهن آگاهی، روش های بسیار متداولی شده اند. نوشتن در مورد هیجانات و احساسات شامل دردها و حوادث دلخراش نیز می شود. در این نوشتن ها موضوع زیباشناختی مطرح نیست بلکه نوشتن، وسیله ای برای تسکین فردی است.

ذهن آگاهی نیز بر اساس بهینه سازی توجه و تمرکز فرد حین فعالیت های روزمره انجام می شود و تأثیر قابل توجهی بر سلامت روان دارد. ثابت شده که ذهن آگاهی این توانایی را دارد که علائم افسردگی را کاهش داده و بازدهی کار را بالا ببرد.

ریلکسیشن

ریلکسیشن طیف گسترده ای دارد و از روش های گوناگونی قابل دسترسی است. مدیتیشن، یک نمونه ی کلاسیک از ریلکسیشن است. هدف از ریلکسیشن، رسیدن به آرامشی عمیق است که طی آن فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک کاهش می یابد. سیستم عصبی سمپاتیک با ترشح موادی مانند آدرنالین، بدن را برای موقعیت های جنگ یا گریز آماده می کند.

کاهش تنش های عضلانی، یکی از هدف های ریلکسیشن است، خصوصاً برای بیمارانی که از میگرن و سردردهای مکرر تنشی رنج می برند.

هیپنوتیزم

هیپنوتیزم روشی است که در آن مؤلفه های مدیتیشن و ریلکسیشن به کار گرفته می شوند. طی جلسات هیپنوتیزم، بیمار بر توجه روی یک فکر یا شی ء متمرکز می شود، با هدف اینکه احساس درد به سطح نیمه خودآگاه رانده شود. روانشناس ها و روانپزشک ها کسانی هستند که می توانند این مداخله درمانی را انجام دهند.

با توجه به شواهد روزافزون مبنی بر مؤثر بودن این شیوه می توان گفت هیپنوتیزم، درمان معتبری برای کنترل درد مزمن در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا، درد مفاصل، مشکلات دندانی و ... است.

بایوفیدبک

بایوفیدبک تنها روش این لیست است که به پشتوانه ی تکنولوژی انجام می شود. بایوفیدبک طبق این اصل است که دانستن یک سری از پارامترهای فیزیولوژیکی می تواند امکان خودتنظیمی و خودکنترلی فرایندهای مرتبط با وقوع درد را فراهم نماید. پزشکان از ابزارهای الکترونیکی برای اندازه گیری دمای بدن، ضربان قلب و فعالیت الکتریکی فیبرهای عضلانی استفاده می کنند.

کارشناسان، بایوفیدبک را درمانی مکمل برای بیماران مبتلا به میگرن و نقص های مفصل فکی – گیجگاهی می دانند. اما هنوز شواهد کافی مبنی بر مؤثر بودن بایوفیدبک برای سایر بیماری ها وجود ندارد.

فیزیوتراپی

کارشناسان، مؤثر بودن فیزیوتراپی را تا حد زیادی قبول دارند و حتی متخصصینی هستند که تمام وقت و انرژی خود را وقف این روش کرده اند. فیزیوتراپی شامل اجرای ورزش هایی با شدت کم تا متوسط جهت کاهش یک درد پیش رونده می شود. به طور کلی پزشکان فیزیوتراپی را برای اختلالات عضلانی اسکلتی توصیه می کنند که هدف، حفظ عملکرد اندام های جنبشی است. فیزیوتراپی یکی از معمول ترین درمان ها برای فیبرومیالژیاست.

فیبرومیالژیا شامل حساسیت زیاد در تمام بدن، خصوصاً در نقاطی خاص می شود. کارشناسان هنوز علت دقیق فیبرومیالژیا را نمی دانند اما این بیماری در صورت عدم درمان می تواند کیفیت زندگی فرد را بسیار پایین بیاورد.

درمان های مکمل

بیشتر پزشکان برای دردهای مزمن، انواعی از درمان ها را توصیه می کنند. به همین دلیل، بیماران معمولاً از ترکیبی از روش های درمانی گفته شده استفاده می کنند تا به مرور زمان دردشان تخفیف پیدا کند.

در صورتی که این روش ها تأثیر خود را از دست بدهند یا بیمار دیگر از آن ها نتیجه ای نگیرد، پزشکان ممکن است روش های تهاجمی تری را توصیه کنند تا منبع آناتومیک درد حذف شود. انواع عمل های جراحی کم تهاجمی یا بسیار تهاجمی در این موارد انجام می شوند.

تسکین درد مزمن امکان پذیر است

به عنوان یک قانون کلی کارشناسان می گویند دلیلی وجود ندارد که بیمار درد بکشد. تنها استثنا زمانی است که خطرات یک درمان بخصوص، بیشتر از مزایای آن است. به همین دلیل، دسترسی به یک درمان مُسکن، یکی از هدف های اصلی سلامت پزشکی است.

راه های زیادی برای تسکین دردهای مزمن وجود دارد و اگر تردید یا سؤالی دارید باید به متخصص مربوطه مراجعه کنید.