مسجد جامع سنندج؛ بنایی تاریخی و دیدنی در استان کردستان

این بنا ترکیبی از مسجد و مدرسه است؛ یک حیاط و شبستان ستون دار با دو ایوان که یکی رو به شرق دارد و دیگری رو به سمت قبله؛ حجره ها، مدرسه ها، مدخل ورودی، راهروهای جانبی، فضای مرده شویخانه و دو مناره بر روی ایوان رو به شرق ضلع غربی حیاط مدرسه را تشکیل می دهند. در پیرامون حیاط مدرسه، حجره یا ایوانچه هایی قرار دارند. در وسط این حیاط، حوض آبی تعبیه شده که آب آن از قنات معروف به مسجد دارالاحسان تامین می شود. ایوان رو به شرق مسجد که در ضلع غربی حیاط مدرسه قرار دارد، علاوه بر عملکرد یک ایوان باشکوه، مدخل ورودی به داخل شبستان مسجد است. با ما در این مقاله خواندنی و جالب همراه باشید تا بدانید مسجد جامع سنندج کجاست و از اسرار کتیبه های مسجد مدرسه دارالاحسان سنندج آگاهی یابید.

توصیف معماری بنا

در نگاه نخست، این بنا یک شگفتی یک ایوانی از نظر سبک شناسی مساجد ایرانی محسوب می گردد. البته، این نکته قابل توجه است که مسجد ایوانی رو به جنوب نیز دارد که دو مدخل در آن تعبیه گردیده اند. بعید به نظر می رسد که در این سمت را برای عامه مردم مورد استفاده قرار داده باشند، چون این مدخل ها در طرفین محراب قرار دارند و احتمالا، راهی برای ورود و خروج والی یا مقامات سیاسی و دینی بوده اند. یک ایوان رو به سمت شرق در حیاط مدرسه قرار داشته و ایوانی رو به سمت جنوب در قسمت جنوبی مسجد تعبیه شده است.

آنچه که در بادی امر جلوه گر است، کاشیکاری گسترده هفت رنگ بوده که در نماهای داخلی و خارجی بنا بویژه در ایوان های جنوبی و شرقی، دیواره های حیاط مدرسه و نمای حجره ها بصورت وسیعی استفاده شده است. طرح های گل و بوته، اسلیمی، ترنج و نیم ترنج و کاشی های معقلی یا طرح های هندسی بصورت ستاره های هشت پر ایرانی یا گل های هندسی هم در نماها کار شده اند. اینها با شکوه و عظمت خاصی جلوه هایی از جلال و جمال را در کنار هم آفریده و بویژه با استفاده از کتیبه های متعدد که عموما به خط ثلث حاوی آیات قرآنی و احادیث هستند، این شکوه را دوچندان نموده اند. به نظر می رسد که هدف بانی، معمار و سازنده این بنا ترکیب شکل و رنگ بوده که یکی از ویژگی های شاخص معماری ایرانی است.

تزئینات دیگری که قابل توجه بوده، تزئینات آجرکاری است. عمده این آجرکاری ها بصورت ساده، خفته و راسته بوده که در نماها بصورت بسیار منظم و زیبا کار شده و به نظر می رسد این اقدام برای تنوع در نمای حیاط مدرسه و متفاوت نشان دادن فضای مدرسه از مسجد انجام شده باشد. در مسجد گچبری هایی هم وجود دارند که نمونه های آن پیرامون کتیبه وقف نامه بر روی سینه ایوان رو به شرق است. یکی دیگر از عمده تزئینات در مسجد پس از سطوح وسیع کاشیکاری، حجاری های وسیعی بوده که به طرق مختلف در بنا خودنمایی می کنند.

انواع حجاری های بنا

الف) حجاری بر روی ستون ها: مسجد جامع سنندج از جمله مساجدی است که دارای بیست و چهار ستون سنگی بوده که بر پایه، بدنه و سرستون ها حجاری ها به طرز استادانه ای انجام گرفتند. مسجد دارالاحسان سنندج از این لحاظ قابل مقایسه با مسجد وکیل شیراز است. تزئینات پایه ها عموما بصورت گلهای برجسته بوده و همه بیست و چهار ستون دارای یک طرح در پایه ها هستند. تزئینات روی ستون ها دو بخش است؛ یک بخش کاشیکاری توام با خط و آیات مقدس قرآنی و بخش دوم متصل به بدنه ستون ها و سنگی. به احتمال فراوان، گروهی از حجاران در رده های مختلف تا به مرحله ظریف کاری این اقدامات را انجام داده باشند.

ب) حجاری کتیبه و اشعار فارسی: در ازاره ایوان های شرقی و جنوبی، قصاید شاعرانی بلند آوازه را همچون خرم کردستانی و ناطق اصفهانی کنده کاری نموده اند و حجاری این اشعار به شکل بسیار استادانه و به خط نستعلیق صورت گرفت. این امر نشانگر وجود خوشنویسان نامداری بوده که متاسفانه، کمتر نامی از خودشان به جای گذاشته اند. براساس مقاله مسجد جامع سنندج کجاست باید بدانید که ظاهرا پلان مسجد جامع سنندج و بویژه تزئینات آن برای امان الله خان، والی کردستان آنقدر اهمیت داشت که بنا به نوشته برخی از کتب تاریخی محلی، به استادکاران بومی بسنده نکرد و از استادکاران اصفهانی هم دعوت بکار شد.

حجاری های دیگری که به عنوان تزئین قابل ذکر هستند، حجاری کتیبه های مسجد مدرسه دارالاحسان سنندج بوده که بصورت فرمان بر روی نماها، مدخل ورودی، ایوان شرقی و مناره ها نصب شده اند و هر یک از آنها نیاز به بررسی جداگانه ای دارند.

گره چینی: براساس مقاله مسجد جامع سنندج کجاست باید بدانید که بیشتر درها و پنجره های تعبیه شده در مسجد دارالاحسان سنندج بویژه در و پنجره حجره های مدرسه، تماما کار گره چینی چوبی هستند و طرح آنها هندسی و هشت و دروازه است.