باغ ارم شیراز، شکوهی از هنر و معماری

شیراز یکی از قشنگ ترین شهرهای ایران است. شهری با مردمان خون گرم و لحجه ای دوست داشتنی البته پر از بناهای باشکوه و قدمتی. باغ ارم شیراز یکی از همین بناهای دیدنی و جذاب است که در دل خود تعداد بیشماری درخت بهارنارنج، سروناز و رز که به دخترهای شیراز ملقب هستند، جای داده است. باغ گیاه شناسی ارم شیراز در کنار وجود پوشش های گیاهی و درختی کم نظیر، از بناها و عمارت های زیادی نیز تشکیل می شود و که می توان بخش کوچکی از گذشته این مرز و بوم را در آن ها جست و جو کرد. در ادامه با همگردی همراه شوید تا شما را با تاریخچه باغ ارم شیراز و باغ گیاه شناسی ارم و همچنین معماری باغ ارم شیراز آشنا نماییم.

معرفی موقعیت جغرافیایی شیراز و باغ ارم در ایران:

این بخش جز تاریخچه باغ ارم شیراز است. در قسمت جنوب غربی میهن عزیزمان ایران استانی قرار گرفته است به نام فارس که مرکز آن را شیراز می نامند. شهر شیراز دارای مساحتی بالغ بر 890 کیلومتر مربع است و از ناحیه شمالی خود به اردکان و مرودشت، از شرق به استهبان، نی ریز و ارسنجان، از جنوب به فراش بند، فیروز آباد، جهرم و فسا و از غرب نیز به ممسنی و کازرون ختم می شود. شهر شیراز از قسمت شمالی خود نیز به کوه های سبزپوشان، بمو، چهل مقام، باباکوهی منتهی می شود. باغ ارم باغی است که در قسمت شمال غربی شیراز، درست در خیابانی به نام ارم واقع شده است. طبق گفته کارشناسان و محققان در گذشته، باغ ارم خارج از منطقه شهری شیراز بوده و اطراف آن را بیابان های بی آب و علف و سنگ های کوچک و بزرگ تشکیل می داده است که رفته رفته با ترویج زندگی شهری و وسعت گرفتن آن ها، باغ ارم به داخل شیراز رفته و در مکان کنونی واقع شده است. از همان ابتدا باغ ارم در قسمت شمال غربی شیراز بوده است، تا چندی پیش نیز جایگاه این باغ نسبت به شیراز بر همین منوال بوده است تا اینکه دوباره شیراز شروع به بزرگ و وسیع شدن از جهت غربی خود می کند و این کار سبب می شود تا باغ ارم دیگر به جای شمال غربی، در قسمت شمالی شیراز قرار گیرد. برای آن دسته از گردشگرانی که قصد سفر برای بازدید از باغ ارم شیراز را دارند باید بگوییم این باغ در دامنه کوه آسیاب سه تایی و در حدفاصل 2 الی 3 کیلومتری کوه به نام باباکوهی واقع شده است. باغ ارم از شمال به میدان ارم، از شمال غربی به بلوار دانشجو که در قدیم به خیابان آسیاب سه تایی مشهور بوده است و از قسمت شمال شرقی نیز به بلوار ارم محدود می شود. در قسمت بعدی با تاریخچه باغ ارم شیراز و معماری باغ ارم شیراز آشنا خواهید شد.

تاریخچه شیراز:

این طور که از اسناد و مدارک موجود بر می آید، شروع سکونت دائمی در شهر شیراز باز می گردد به اوایل دوره ظهور اسلام در ایران که البته خیلی از مورخان معتقد هستند که زندگی در خاک شیراز از زمان حکومت ساسانیان و شاید هم کمی عقب تر از آن ها صورت گرفته است! بسیاری از تاریخ شناسان بر این باورند که شیراز توسط عبدالملک مروان در همان قرن نخست هجری ساخته شده است اما از نظر عقلی و وجود اشیائی که از نظر قدمتی به قبل تر از این تاریخ بر می گردند؛ باید به دنبال اسناد و شواهد دیگری برای اثبات سکونت دائمی نیاکانمان در این محدوده و یا حتی مناطق پیرامونی آن تحت نام شیراز باشیم. مستوفی در بخشی از نوشته های خود به نام نزهت القلوب که در سال 740 قمری آن را نگاشته است، به صراحت بیان می کند که شیراز را محمد برادرِ حجاج ابن یوسف در زمان اسلام ساخت و تمام بناهای آن را بازسازی نمود. البته حمدالله مستوفی روایت متفاوت تری نیز ارائه کرده است که طبق آن باید پذیرفت که عمه زاده حجاج محمد ابن قاسم ابن ابی عقیل مسئولیت نوسازی و بازسازی بناهای شهر شیراز را بر عهده داشته است. فارغ از همه این گفته ها، طبق آنچه از کتیبه های هخامنشی توسط خط شناسان و کتیبه خوان های ایلامی همچون دکتر عبدالمجید ارفعی ترجمه و به دست آمده است باید بپذیریم در کتبیه های برجای مانده از عصر هخامنشیان اسمی از شهری به نام شیراز نیز آورده شده است که می توان با اطمینان کاملا از این دست یافته مکتوبی عنوان نمود که شیراز قطعا از گذشته ای پر فراز و نشیب برخوردار بوده است و پیشینه آن به زمان هخامنشیان و ایلامیان باز می گردد. اما تاریخچه شیراز به همین جا هم ختم نمی شود! لیمبرت، آرتور آربری و شهبازی سه نفری هستند که برای اثبات سکونت دائمی مردم آن هم در زمانی پیش از ورود اسلام، فهرست بلند پایه ای از نشانه های فروان و متعدد زندگی مردم در دشت و محیط های کناری شیراز، خلق کرده اند؛ در فهرست آن ها می توان مواردی همچون سنگ های نگاشته شده که مرتبط هستند با اوایل دوره ساسانی و یا دو آتشکده با نام های هرمزد و کارنیان، قلعه ای قدیمی به نام شاه موبد و حتی اشیائی کشف شده از قلعه ساسانیان در محل فعلی قصر ابونصر! تاریخ نگاران حرف های مختلفی در خصوص زمان زندگی دائمی انسان ها در شیراز دارند و برخی از آنان به این مورد که شیراز تا روزهای پایانی حکومت ساسانی از جمله شهرهای متراکم و پر جمعیت ایران بوده است، اتفاق نظر دارند و آن را یک مرکز سیاسی و اداری می پندارند. اما نباید فراموش کرد شیراز حتی اگر به اندازه کل خاک ایران هم بزرگی و وسعت داشته است در زمان حکومت داریوش شاه پایین تر از شهر پارسه و در زمان حمله اسکندر نیز تحت لوای شهر همسایه استخر قرار گرفته است. این تاریخچه باغ ارم شیراز و معماری باغ ارم شیراز است.

تاریخچه باغ ارم شیراز:

قبل از اینکه بخواهیم وارد تاریخچه باغ ارم شیراز شویم باید بگوییم به دلیل وجود سیستم فئودالی در گذشته، هیچ شکی مبنی بر این که کسی جز حاکم وقت دستور ساخت این باغ را داده باشد، وجود ندارد! قطعا باغ ارم که در حال حاضر یکی از ارزشمند ترین باغ های کشور قلمداد می شود، برای رسیدن به مقاصد شخصی ساخته شده است و این طور که معلوم است نباید اهداف دیگری جز لذت های فردی در ایده و ساخت آن دخیل بوده باشد؛ طبق نوشته های موجود در تاریخ شیراز، باغ ارم قطعا از زمان دوره سلجوقیان شکل گرفته و در تمام ادوار حکومت آل اینجو، آل مظفر و گورکانیان نیز پابرجا بوده است. بنابر نوشته های موجود در کتاب های قدیمی، اتابک قراچه که فرمان حکومتی خود برای حکم رانی در استان فارس را از دست سنجر سلجوقی دریافت کرده است؛ دستور برای اقدام به ساخت این باغ را داده است. بعد از اتابک قراچه زمان زیادی تا به حکومت رسیدن شاه شیخ ابواسحاق اینجو که قطعا چنین بنای عظیمی را به راحتی از دست نمی داده است، اطلاعات مغتنمی مبنی بر سرگذشت باغ ارم در این فاصله زمانی وجود ندارد! شیخ ابواسحاق اینجو در سال 742 هجری قمری به حکومت رسید و پس از گذشت مدتی 15 ساله، در سال 757 هجری قمری کشته شد و بعد از مرگ وی نیز سلسله آل اینجو توسط سلسله آل مظفر نابود شد! طبق آنچه در تاریخ آمده است باغ ارم در زمان حکام مظفری مدام دست به دست می چرخید و در کمال شکوه و آبادانی به سر می برده است و اینطور که معلوم است حتی در جنگ های میانی بین سلسله های آل مظفر و گورکاینان نیز آسیبی به این بنای چشم نواز وارد نشده و آن در زمان آخرین پادشاه آل مظفر یعنی شاه علی منصور هم کاملا سالم و استوار بوده است؛ از تمامی این سلسله های حکومتی و ادوار تاریخی که بگذریم، به نوشته های تعلق گرفته به حکومت صفویه می رسیم که کاملا واضح و شفاف از اقتدار معماری بنای باغ ارم و آبادانی آن سخن گفته است و می توان این احتمال را داد که این بنای عظیم و زیبا در عصر کریم خان زند به بهترین شکل ممکنه نگهداری می شده است و همچون دیگر بناهای موجود در شهر شیراز نیز مورد مهربانی و مرمت واقع شده است. به پایان رسیدن حکومت خاندان صفوی، چیزی نزدیک به 75 سال باغ ارم تحت سلطه و اختیار بزرگان ایل قشقایی قرار گرفت. خاندان جانی خان قشقایی که مستقیما از سوی فتحعلی شاه قاجار با عناوین ایلخانی و ایل بیگی بر ایل بزرگ قشقایی حکومت می کردند، مدت زمان نسبتا زیادی در باغ ارم زندگی می کردند و از آن به عنوان یک مرکز فرماندهی در شیراز بهره می بردند. در زمان استقرار ایلخانان در باغ ارم، جانی خان به همراه پسر خود یعنی محمد قلی خان شروع به ساخت عمارتی در این باغ کردند. در سال های نخست روی کار آمدن خاندان قاجاریه، بسیاری از بزرگان ایل قشقایی که عمدتا از صاحبان این باغ بوده اند؛ در گوشه و کنار این باغ به خاک سپرده شده اند و این در حالی است که در حال حاضر هیچ کدام از این قبرها در محوطه باغ قابل رویت نیست! باغ ارم آنقدر برجسته و زیبا ساخته شده بود، که حتی در زمان ناصرالدین شاه نیز به خوبی می توانستیم تفاوت های موجود در آن را با بسیاری از بناهای دیگر ایرانی مقایسه کنیم! ناصرالدین شاه به اختیار خود دست به هیچ گونه تغییری در ساختمان و محوطه باغ ارم نزند اما در زمان حکومت او شخصی به نام حاج نصیر الملک شیرازی باغ را از بازماندگان ایلخانان خریداری نمود و ساختمانی که در حال حاضر در باغ می بینید را به جای ساختمان قبلی آن پایه گذرای نمود. شایان ذکر است که پایه و اساس بنای جدید نیز همان پایه اساس ساختمان عصر ایلخانان می باشد که تنها ظاهری جدید را به خود گرفته است. پس از درگذشت حاج نصیر الملک در سال 1311 هجری قمری، تکمیل کردن و تزیین نمودن نهایی بنا بر عهده ابوالقاسم خان نصیر الملک، که مالک جدید باغ ارم شده بود، گذاشته شد و وی توانست خیلی خوب از عهده این کار عمرانی برآید. در همان زمان حکومت ناصرالدین شاه توصیف زیبایی از سوی فرصت الدوله شیرازی در خصوص باغ ارم ارائه شد که به شرح زیر می باشد: "بوستانی است بی مثال و گلشنی است همچون بهشت بی همتا، پر است از سروهای بلند و سر به فلک کشیده،دارای عمارتی است شاهانه که آن دارای یک تالار بزرگ که به سبب وجود دو ستون قطور سقف آن نگهداری می شود و از ارسی ها، گوشواره ها و اتاق های متعددی همراه با رواق های زیبا بر روی سقف و زمین خود برخوردار است. آبشارهای زیادی دارد که از هر طرف در حال جریان هستند و محیط پیرامونش سرسبز و بکر تلقی می شود! بنای ابتدایی در این باغ را محمد قلی خان ایلخانی ساخته و سپس مرحوم حاج نصیر الملک آن را خریداری نموده و ساختمان دیگری را به جای آن بنا کرده است. حاج محمد حسن معمار بنای مورد نظر را خلق نموده و باغی دیگر را به ان اضافه کرده است. باغی با آب و هوای معتدل و صد البته معطر؛ این محوطه قسمت دیگری نیز دارد که معمولا خلوت می باشد و به آن نارنجستان می گویند و برای آن باربند و کوشکی هم در نظر گرفته شده است." دونالد ویلبر نیز در خصوص باغ ارم این طور وصف نموده است که:"این باغ برای مدت زمانی نزدیک به هفتاد و پنج سال تحت اختیار خان های ایل قشقایی بوده است. ساختمانی که از آن صحبت می کنم، اصلی ترین سازه این باغ و محوطه به حساب می آید. در حال حاضر دیوار بزرگی را در وسط باغ کشیده اند و آن را به 2 قسمت مجزا تقسیم کرده اند. محبوبیت فزونی این باغ به سبب وجود درختان میوه و خیابان وسیعی است که در دو سوی آن واقع شده است و در کناره های خود پر است از درخت های هرس شده! البته که این مجموعه دارای ساختمانی باشکوه برای میزبانی از مهمان های خاص و خوانده شده نیز دارد که نظر هر بازدید کننده و مخاطبی را به خود جلب می کند. در مقابل درختان سروی که بسیار استوارند و از عمری بالای 50 سال برخوردار هستند، درختان میوه ای این باغ در ورطه سرما زدگی قرار گرفته اند و هر چند سال یک بار برخی از آن ها به کلی نابود می شوند. برای ساخت این باغ ابتدا محور طولانی آن مشخص شده است. در حال حاضر ساختمانی که در آن مستقر هستم اصلی ترین بنا و مرکزی ترین ساختمان ممکنه است که از لحاظ زیبایی واقعا غیر قابل توصیف می باشد! اتاق های طبقه پایین این ساختمان، به طور کل زیر زمین ساخته شده اند و از تالار بزرگ اصلی آن نیز برای استراحت میهمانان در فصول گرم سال همچون تابستان بهره گرفته می شود. نهر پر آبی از تالار به شکل مستقیم عبور می کند و پیش از وارد شدن به حوضچه بزرگی که برای آن در نظر گرفته شده است، استخر مجموعه را پر می نماید. تمام دیوارها و مساحت های کفی بنا با کاشی هایی چشم نواز رنگی مزین شده اند و پلکانی نیز در این ساختمان به چشم می خورد که طبقه کنونی را به طبقه فوقانی متصل کرده و به راهروهای ختم شده به تالار بزرگ ساختمان، منتهی می شود. منطره جنوبی این بنا خیلی متفاوت از آنچه برایتان نوشته ام نیست و منظره شمالی آن نیز به کوه ها و تپه هایی که در جوار رودخانه واقع شده اند، محدود می شوند. در ساختمان باغ ارم همچون دیگر ساختمان های شهر شیراز، کاشی های براق و سنگ های تراشیده شده به خوبی فرهنگ کهن و میراث برجای مانده در این نقطه از ایران را به آیندگان معرفی و منتقل می کنند. قسمتی که اکنون در مقابل آن ایستاده ام، معروف است به سه گوش سنتوری که طرح های نقش بسته شده بر روی آن متعلق هستند به پادشاهان ساسانی و دور تا دور ان با کاشی های رنگی همچون دیگر قسمت های ساختمان، تزیین شده است. درست در کنار طبقه هم کف این بنا، شاهد تخته سنگ آهکی هستم که بر روی آن نقش های مربوط به دوره هخامنشیان حک شده است. در سراسر این باغ من گشت و گذدار کرده ام و خیلی کم شاهد گل و گیاه های بوته ای از جمله گل سرخ بوده ام که متوجه شدم در قسمت گلخانه ای باغ، با استفاده از چوب پلکان هایی را بنا کرده اند و بر روی آن انواع گل ها را در گلدان هایی زیبا قرار داده اند تا وقتی به زیبایی تمام رسیدند، از آن ها برای زیباسازی فضای داخل کوشک استفاده نمایند." این متن ما را به تاریخچه باغ ارم شیراز نزدیک می سازد. این مقاله درباره تاریخچه باغ ارم شیراز و معماری باغ ارم شیراز است.

آشنایی با محتویات باغ ارم شیراز:

نقشه باغ ارم: زمینی که باغ ارم در آن بنا شده است به شکل یک چهار ضلعی منظم می باشد که بر روی ضلع بزرگ تری که به سمت جهت شمالی و بلوار ارم است ، درب های ورودی باغ تعبیه شده اند و ضلع کوچک تر نیز به سمت غرب و بلوار دانشجو یا همان آسیاب سه تایی می باشد. این دو ضلع در روزگاران دیرین از چینه های گل و اکنون نیز از پیچ های امین الدوله و اناری که با عبور از نرده های حفاظتی به بیرون سرک می کشند، تشکیل می شوند. در قسمت دیگر باغ ارم، باغ میوه و ساختمان های مسکونی دیده می شود. طبق آنچه تا کنون محققان دریافته اند، باغ ارم در طول تاریخ مدام دستخوش افزایش و یا کاهش مساحتی شده است و در حال حاضر نیز از مساحتی بالغ بر 110 هزار متر مربع برخوردار است. شیب زمین در این محوطه از سمت غرب به شرق بوده و می توان نقطه شدید این شیب را در خیابان های اصلی حوالی باغ که با طراحی کردن پله هایی همراه می باشد، درک نمود که البته این تناقض سطحی سبب جذاب تر شدن خیابان های کناری این باغ نیز شده است! اگر روزی قصد بازدید از باغ گیاه شناسی ارم شیراز را کردید، یادتان باشد که ساختمان اصلی و بخش اندرونی باغ در قسمت غربی آن و بر روی محیط مرتفع تر که از دور قابل رویت می باشد، واقع شده است. درست در مقابل ساختمان اصلی باغ، استخر یا به عبارتی یک آب نمای بزرگ طراحی شده است که با انعکاس تصویر این بنای بزرگ و قدمتی در خود صحنه های جذابی را پدید می آورد. با حضور در جلوی درب ورودی ساختمان اصلی شما درست در نقطه ای خود را قرار داده اید که به تمام مساحت موجودی باغ ارم مشرف شده اید و می توانید از بالا شاهد چهار نخل ققنوس (فونیکس) بسیار تنومند و مرتفع که در چهار زاویه گوشه ای استخر قرار گرفته اند، باشید! استخری یا آب نمای بزرگی که از آن صحبت می کنیم متشکل شده است از 18 قطعه سنگی حجیم اما متصل به هم که در مساحتی 335 متر مربعی به خوبی خودنمایی می کند و اینطور که معلوم است قدمت این استخر به زمان جانی خان ایلخانی باز می گردد. آبی که در این استخر قرار می گیرد نشات گرفته از نهر بزرگ است که با عبور از حوضچه تالار اصلی ارم، وارد آن شده و پس از آن نیز وارد جوی های پیرامون استخر می شوند و در نهایت نیز سبب ایجاد جریان دلپذیر آبی در خیابان اصلی و سایر خیابان های کناری باغ می شود. در مورد استخر این مجموعه که جز معماری باغ ارم شیراز است، ذکر این نکته نیز لازم و ضروری است که این استخر در گذشته از عمق زیادی برخوردار بوده است و با گذشت زمان و تغییر و تحولاتی که در آن به وجود آمده است، عمق آن به نیم متر و کف آن نیز با کاشی هایی به رنگ سفید، پوشیده شده است. با حضور در باغ ارم شما شاهد مسیری در محوطه اصلی باغ می شوید که آن خیابان اصلی باغ ارم نامیده می شود و در جهت غربی شرقی درست در وسط باغ احداث شده است. این مسیر از مقابل ساختمان اصلی و استخر بزرگ مجموعه شروع شده و تا انتهای باغ نیز ادامه پیدا کرده است. در دو طرف این مسیر شمشادهای کوتاه و مرتبی کاشته شده است که همچون حصاری برای این مسیر عمل می کنند و در میان آنها نیز، نهر آبی کوچکی در حال جریان است که در قسمت های میانی باغ به چندین راه تقسیم شده و به سایر نقاط باغ برای آبیاری درختان و پوشش های گیاهی موجود در آن مناطق، فرستاده می شود و جز تاریخچه باغ ارم شیراز است. ناگفته نماند که این جریان آبی توام با گل کاری های قابل توجهی است که در کنار زیبایی های بصری سبب خوش بو شدن محیط باغ نیز می شوند. درست در نقطه میانی باغ و جایی که جریان نهر آبی تقسیم می شود، پله هایی طراحی شده است که معنا و مفهوم آنان نزدیک شدن به زمین شیب دار باغ می باشد و اگر خوب دقت کنید خواهید دید که ادامه مسیر به سمت انتهای باغ، شن ریزی شده است! در خیابان اصلی همجوار باغ ارم، درختان سرو بسیار زیبا و تنومندی قرار گرفته اند که پای یکی از آن ها، تاکی با داشتن ارتفاعی نزدیک به سی متر، آنقدر از زمین فاصله گرفته است که توانسته دیوارهای باغ را رد کرده همچون ابری دائمی بر سر سروهای همجوار سایه افکند و منظره ای را به وجود آورد که قطعا نمی توان در همه جای دنیا شاهد و نظاره گر آن بود؛ این تابلو نقاشی زمانی به اوج جذابیت می رسد که با فرا رسیدن فصل تابستان و ثمر دادن درخت تاک یک تصویر واقعا وصف نشدنی پدید می آید که تنها باید از نزدیک آن را مشاهده نمود و جز تاریخچه باغ ارم شیراز است و اما خیابان های طراحی شده داخل باغ ارم که گفتیم یکی از آن ها خیابان غربی شرقی است و یکی دیگر از آن ها نیز خیابان شمالی جنوبی می باشد که درست خیابان غربی شرقی را قطع می کند. در باغ ارم خیابان های اصلی و فرعی دیگری نیز وجود دارند که هر کدامشان برای راهنمایی بازدید کنندگان به نقاط مختلف این باغ طراحی و ساخته شده اند که جز تاریخچه باغ ارم شیراز است و همگی به موازات این دو خیابان اصلی می باشند و این درباره معماری باغ ارم شیراز است.

معماری ساختمان اصلی باغ ارم: به جرات می توان گفت معماری باغ ارم شیراز، نمایانگر یک بنای ساخته شده کامل در اواسط سال های حکومتی قاجارها در ایران است! معماری عمارت اصلی این باغ هر چند در زمان ناصرالدین شاه شکل نهایی خود را گرفت اما از سبک و سیاق معماری سلسله زندیه و صفویه برخوردار است و از ویژگی های معماری باغ ارم شیراز به وفور بهره مند شده است. مهندس معمار ساختمان باغ ارم شیراز کسی نیست جز حاج محمد حسن معمار شیرازی که توانسته برای این بنای سه طبقه ای عظیم و با شکوه، یک بام شیروانی، سقف مسطح و ایوانی دوستونی در جلوی نمای آن طراحی و ایجاد نماید. شاید خیلی خالی از لطف نباشد که بدانید معماری باغ ارم شیراز، از جهات زیادی از جمله نوع معماری، کاشی کاری، گچ بری، نقاشی و حجاری سرآمد ذوق و هنر سلسله قاجاریه محسوب می شود. این ساختمان که در جهت شرقی طراحی شده است، در قسمت جلویی ایوان خود آن هم در طبقات دوم و سوم از دو ستون بسیار قطور و عریض برخوردار می باشد که سرستون های آن به شکل حیرت آوری حجاری شده است! نقش بسته شده بر روی این سرستون ها را مردانی با لباس قاجاری و گل و بوته های قرینه ای تشکیل می دهند. البته از قلم نیوفتد که سازه ایوان دو ستونی باغ ارم شیراز علاوه بر حجاری از تزئینات گچ بری دیوارهای سه جانبه خود نیز با اختلاف در میان تمام سازه های مشابه این چنینی، در سطح بالاتری قرار گرفته است. ناگفته نماند که در شیراز کمتر بنایی را می توان از نظر جنبه های معماری با ساختمان اصلی باغ ارم شیراز مقایسه نمود اما در بین تمامی این بناها با کمی ارفاق می توان ساختمان نارنجستان قوام شیراز را که از لحاظ سبک و سیاق معماری، نزدیکی زیادی با باغ ارم دارد را نام برد و خاطر نشان کرد که این بنا نیز از گچ بری های هنرمندانه ای بر روی دیوار و سقف خود برخوردار می باشد و این از خصوصیات معماری باغ ارم شیراز است.

سنگ نوشته های موجود در ساختمان اصلی باغ: از ویژگی های معماری باغ ارم شیراز این است که در قسمت جلویی ساختمان اصلی باغ، 8 ستون بلند به ارتفاع حداقل دو متری و بسیار قطور به چشم می خورد که بر روی هر کدام از آن ها، سنگ نوشته و یا کتیبه قدمتی آن هم با سنگ های یکپارچه شده گندمکی قرار گرفته است! جالب است بذانید بر روی دو تا از این سنگ نوشته های قدمتی، تصویر مدری با پوشش کامل عشایری (کلاه - لباس - کفش) حکاکی شده است و بر شش تای دیگر آنان نیز اشعار مختلفی از حافظ، سعدی به خط زیبای نستعلیق نگاشته شده است. لازم است بدانید حجاری هر 8 کتیبه این مجموعه را استاد باشی حجار، بر عهده داشته است؛ در کنار این هشت سنگ نوشته، 2 تخته سنگ بزرگ آهکی نیز دیده می شود که بر روی آن نقش مردی نیزه دار حکاکی شده است! این سنگ ها درست همانند کتیبه ها در قسمت جلویی ساختمان اصلی و نزدیک به حوضچه آن واقع شده اند و در میان فاصله ایجاد شده بین خود، از یک پنجره آهنی نیز برخوردار می باشند. در زیر این پنجره ما شاهد جریان آبی بسیار زلال و شفاف هستیم که در کل مجموعه به گردش در خواهد آمد پس از آبیاری باغچه ها و گذشتن از استخر مرکزی این ساختمان، وارد جوی های اطراف خیابان های داخلی باغ ارم می شود و سبب طراوت بخشیدن طبیعت بکر آن می گردد. ناگفته نماند طبق بررسی های موجود به احتمال زیاد تصاویر حک شده بر روی سنگ ها آهکی و آن دو کتیبه ای که مردی با لباس عشایری بر روی آن به زیبایی هر چه تمام تر حکاکی شده است، مربوط می شود به عصر حکومت هخامنشیان؛ البته مورخان و باستان شناسان در خصوص شش کتیبه دیگر نیز چنین نظری دارند و معتقدند بر روی تمامی آن ها تصاویر و نقوشی منتسب به دوره هخامنشان نقش بسته شده بوده که استاد باشی حجار آن ها را پاک و اشعاری از شاعران نامی ایران را بر روی آن ها به صورت برجسته نگاشته است و این از زیبایی های معماری باغ ارم شیراز است.

چندی از گونه های گیاهی موجود در باغ ارم: باغ ارم با تمام زیبایی های ذاتی و بصری خود، بخش بزرگی از معروفیت خود را مدیون سرونازهای قدمتی خود می باشد که در کنار ارتفاع زیاد خود، از عمری پر بار نیز برخوردار می باشند؛ البته این که در باغ ارم ما شاهد این همه درخت سروناز باشیم اصلا چیز عجیبی نیست چرا که یکی از شاخصه های مهم باغ های شهر شیراز، داشتن درخت سروناز است و این چیزی است که قریب به اتفاق گردشگران داخلی و خارجی به وجود آن که سبب زیبایی های محیطی باغ شده است، اشاره کرده اند؛ بلند ترین درخت سروناز شیراز متعلق است به باغ ارم این شهر، ارتفاع این درخت از سطح زمین در حدود سی و پنج متر است و نمای آن نیز به گونه ای است که گویی کسی از آسمان آن را به سمت خود کشیده است. در واقع این سروناز بلند یکی از اصلی ترین جلوه های طبیعتی باغ ارم است که سبب جلب توجه بسیاری از افراد هنرمند و نویسنده های خارجی برای صحبت کردن در مورد آن در مکتوبات خود نیز گشته است و اما تقسیم بندی همه درختان موجود در باغ ارم که به دو مجموعه مثمر و غیر مثمر تقسیم می شوند. در ختان مثمر این باغ عبارتند از: انار، نارنج، ازگیل، خرمالو، زردآلو، خرما، گلابی، به، سیب و بادام و درختان غیر مثمر نیز متشکل شده اند از: کاج، افرا، سروناز، ارغوان، سیاه بید، بید مجنون، زبان گنجشک، سپیدار، اکالیپتوس و بیدمشک. عمده محصول به دست آمده از باغ ارم، انار می باشد و باید گفت تولید مرکبات در این باغ در درجه دوم قرار داده شده است! درختان مرکبات باغ ارم در ردیف سایر باغ ها و نارنجستان های شهر شیراز گنجانده می شوند و در این میان تنها درخت های سروناز باغ است که با تمام قدرت خود بر زیبایی های محیطی این مجموعه می افزایند. البته این درختان همیشه مرتب شده نیز هستند. همچنین از قلم نیوافتد که در کنار گونه های درختی متعدد، گل های متنوعی نیز در این باغ به چشم می خورند و پرورش داده می شوند؛ در 20 سال گذشته ما شاهد وجود انواع گل و گیاه داخلی و خارجی و به ویژه رز های رنگارنگ در این باغ بودیم و به دلیل فراهم شدن شرایط پرورشی مناسب نیز توانستیم در فاز جدید توسعه یابی باغ، در قسمت غربی و شمال غربی آن یک گلخانه بزرگ برای تولید انبوه گل رز (250 واریته گل) هم ایجاد نماییم. گلستان باغ ارم از جهت وجود تعداد گل های رز مختلف الرنگ در کشور بی نظیر و در میان سایر کشورهای همجوار نیز کم نظیر قلمداد می شود و از شهرت بالایی در بین تمامی کشورهای آسیای شرقی برخوردار شده است! لازم است بدانید به جز هلند که کشور گل در جهان نامیده می شود، تنها انگشت شمار هستند کشورهایی که با این حد تولیدی در راستای پرورش گل های رز رنگی کوشش کرده اند. در خصوص تامین و نحوه آب رسانی به این همه گونه گیاهی و درختی مختلف نیز باید بگوییم که باغ ارم با هیچ مشکلی مواجه نمی شود! همانطور که می دانید منبع تامین آب این باغ از نهر اعظم است و با ورود حجم آبی آن به درون باغ، آن را در راه های گوناگون که به آن در اصطلاح جدول می گیوند، تقسیم می کنند. پر آب ترین جدول در باغ ارم، جدول میری است که تقریبا یک پنجم حجم کلی آب را در خود جای داده است و باید گفت در اصل باغ ارم از جدول میری مشروب می شود! به علاوه ورود این حجم آب به داخل، از دو چاه نسبتا عمیق دیگر نیز که در باغ حفاری شده اند برای تامین بخش دیگری از آب مصرفی مجموعه به وسیله پمپ های آبی بهره گرفته می شود که آب آن را ار طریق سیستم های لوله کشی آب رسانی به جایاجای بخش های باغ منتقل می نمایند. در خصوص آب قابل شُرب نیز باید اظهار داشت که این آب مستقیما از آب لوله کشی شهری تامین می شود. این مقاله درباره تاریخچه باغ ارم شیراز می باشد.