گچ بری های ساسانی بندیان درگز | عظمتی به بلندای تاریخ

عصر ساسانی یکی از دوره های تاریخی است که در آن هنرهای تشریفاتی و درباری مانند مجسمه سازی، معماری منبت کاری و فلزکاری به اوج خود می رسد اما یکی از با ارزش ترین هنرهای این دوره، هنر گچ بری است. محوطه باستانی بندیان در شهر درگز از سازه های عصر ساسانی نمایان گر شکوه، عظمت و زیبایی این هنر در نزد ساسانیان است که در خود بزرگترین گچ بری سازه های دوران ساسانی را جای داده است. از دیگر برجستگی های گچ بری های بندیان درگز این است که بر خلاف دیگر گچ بری های به جا مانده از این دوران که غالبا جنبه تزئینی یا ساخت چهره یک شخص را دارند. در بندیان درگز بخشی از تاریخ دوران ساسانیان را بازگو می شود و همچون کتابی زیبا به بیان بخشی از آن دوران پرداخته می شود.

بهرام که گور می گرفتی همه عمر

گچ بری های بندیان شهر درگز از دوران ساسانی بنا به اعتقاد باستان شناسان بیان گر پادشاهی بهرام گور است که قصه غلبه این پادشاه ساسانی بر قوم مهاجم خراسان شمالی یعنی هپتالی ها را بیان می کند. طبق اسناد تاریخی و گواه تاریخ پژوهان سلسله ساسانی در دوران حکومت خود مدام با دو دشمن قوی و جنگجو درگیر بوده است. علاوه بر قوم هپتالی، از سمت غرب هم با رومیان دائم در جنگ و جدال بوده اند. به دلیل اهمیت مرزهای شمال شرقی و جنگاوری و غارت گری قوم هپتالی اغلب شاهزادگانی که لیاقت زمام داری در آن ها دیده می شد به این منطقه روانه می شدند تا خودی نشان دهند و برای پادشاهی آماده شوند.

تاریخچه و جفرافیای بندیان درگز

شهرستان درگز که پیشتر آن را با نام ابیورد می شناخته اند در 255 کیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد. این شهر از سمت شمال با ترکمنستان هم مرز است و دارای اماکن دیدنی بیشماری همچون آب گرم الله اکبر، پله های نادری، چهلمیر، امام راده دیباج و ... است که هرکدام برای خود تاریخی دارند و داستانی. اما محوطه باستانی بندیان، از سازه های عصر ساسانی، که در 2 کیلومتری شمال غرب درگز قرار دارد به دلیل قرار گرفتن در جاده ابریشم موقعیت بسیار مهمی داشته است. این محوطه که در کنار رودخانه درونگر قرار دارد به دلیل وجود آب بند به این نام شهره و در تاریخ ثبت شده است. محوطه باستانی بندیان درگز در سال 1369 و طی کارهای مربوط به امور کشاورزی کشف گردید و از سال 1373 تا کنون کاوش و حفاری در این محوطه و سازه های عصر ساسانی ادامه دارد.

گچ بری های بندیان، تاریخ نگار

هرچند که هنوز کار کاوش حفاری در این منطقه به پایان نرسیده است اما همین بخش های بیرون آمده از دل خاک راوی شکوه، جلال و هنر بی نظیر هنرمندان عصر ساسانی است که شهر درگز از داشتنش به طور یقین به خود می بالد. کارهای صورت گرفته در این منطقه با مساحت 1000 متر مربع بر روی یک معبد بزرگ ساسانی است به علاوه حفاری یک تپه دیگر و جالب آن که هنوز روی یاریم تپه که در مجاورت این کاوش ها قرار دارد کاری صورت نگرفته است و قصه هایش از خاک بیرون نیامده اند. در اولین کاوش و حفاری صورت گرفته توسط باستان شناسان تالاری به مساحت 80 متر بیرون آمده است که به نظر می رسد بر فراز ستون های آن سقفی صاف و چوبی قرار داشته است. گرداگرد این تالار گچ بری های عظیم نقش بسته اند و کتیبه هایی به خط پهلوی نیز آن میان خود نمایی می کنند. این نقوش و تصاویر موضوعات متنوعی را در بر می گیرند همانند جنگ، شکار، مراسم مذهبی و ملی که در همه ان ها می توان اوج هنرنمایی عهد ساسانی را دید و لذت برد و از این همه ظرافت و دقت. آتش دان گچی نیز همچون نگینی سفید میان این تالار می درخشد و هر بیننده ای را مسحور خود می کند. این گچ بری ها بیش از 100 متر مربع وسعت دارند و بازگو کننده بخشی از تاریخ این سرزمین هستند. گچ بری های بندیان منحصر به فرد است و تاریخ را به تصویر کشانده است.

دیگر یافته ها

در گچ بری های بندیان، علاوه بر تالار ذکر شده و آتشدان گچ بری شده ساسانی، در این محوطه باستانی واقع در شهرستان درگز می توان به اتاق اختصاصی نامه ها و مرسوله ها و همچنین برج خاموشی هم نگاهی انداخت و سر تعظیم فرو آورد. از دیگر مکشوفات گروه باستان شناسی در این محوطه چهار هکتاری می توان به بخش کوچکی از یک نیایشگاه اشاره کرد که تالاری است با چهار ستون گچی. در شمال غربی این نیایشگاه یک قسمت فرو رفته وجود دارد که باید محراب باشد. در داخل این محراب علاوه بر گچ بری های هنرمندانه هنرمندان عهد ساسانی، 5 کتیبه با خط پهلوی نیز وجود دارد. متن این کتیبه های داخل دیوار گچی بیان گر انتصاب یزداد به دژبانی مرو و دستگرد است که توسط یک شخص بلند پایه به نام ویدشاپور به او اعطا گردیده است. روی گچ بری های دور این تالار علاوه بر مطالب ذکر شده صحنه ای از الهه فراوانی یعنی آناهیتا یا آناهید نقش بسته که به نظر حال و هوای مذهبی دارد. همچنین معرفی شهصیت های برجسته عهد ساسانی و ضیافت و تاج بخشی از دیگر نقوش حک شده بر این محوطه باستانی بندیان درگز است. درمجاورت محراب اتاقی برای دریافت نذوزات و هدیه ها قرار دارد که از داخل آن تعداد زیادی گلوله های رسی کشف شده که روی شان مهرهایی با نقش اساطیر یا خطوط پهلوی قرار داشته است و به نظر می رسد کاری شبیه لاک و مهرهای امروزی را انجام می داده است. در بخش انتهایی دری رو به یک راهرو گشوده می شود که داخل آن محوطه ای 4 متر در 4 متر قرار دارد و آتشدان میان آن نشان گر مراسمی است که موبد انجام می داده و تماشاچیان به آن می نگریسته اند. در شمال آتشکده اتاقی با سه استودان قرار دارد که هر سه استودان دارای یک دریچه احتمالا چوبی بوده اند و همگی طبق شیوه هنرمندانه دیگر بخش ها دارای گچ بری خاص دوران ساسانی هستند. نقوش گاو گیرفون، عقرب، مار و صحنه های تاریخی استودان ها را عشمتی دو چندان بخشیده است. در سمت شرق آتشکده بندیان درگز اتاقی قرار دارد که برج مدور و زیبای آن باستان شناسان را بر این باور رسانده است که این مکان مجل تطهیر یا همان برشنوم گاه است.

ذوب شدن در تاریخ

محوطه باستانی بندیان شهر درگز، با گچ بری های بی نظیر تاریخی و آتشگاه های منجصر به فرد خود مکانی است که هر پژوهش گر و باستان شناسی را به خود جذب می کند. علاوه بر تاریخ پژوهان، هر فرد ایرانی با پا گذاشتن به درگز و ورود به این بخش می تواند بوی تاریخ را استشمام کند و میان این همه شکوه و هنر و زیبایی غرق شود و با گوش دادن به قصه های گچ بری ها، خود را میان جنگ و جشن و ضیافت و مهمانی های تاریخی احساس کند و در تاریخ ذوب شود. لذت دیدن محوطه باستانی بندیان شهر درگز تا مدت های مدید در وجود هر ایرانی دوست و وطن پرستی باقی می ماند و تبدیل به خاطره ای ماندگار می شود.