خان های معروف سلطانی | کاروانسراهای دوره سلجوقیان

کاروانسراها از نمونه بناهای عام المنفعه بوده که هم کاربرد مهمی داشته هم از نظر معماری منحصر به فرد و زیبا بوده. بعضی کاروانسراها به دستور سلطان وقت در مسیر جاده های تجاری ساخته می شده تا مسافران راه در آن جا به استراحت بپردازند و خود را برای رفتن به مقصد آماده کنند. از تعداد کثیر کاروانسراهای دوره سلجوقی آناطولی ساخته شده است تاکنون یک صد عدد کشف شده است. تعدادی از این خان ها معروف به سلطانی می باشد که به جز یکی همگی دارای کتیبه تاریخی هستند که نام سلطان سلجوقی بانی آن در آن ذکر شده است. در اینجا به ذکر چند نمونه مهم از کاروانسراهای دوره سلجوقیان اکتفا می شود. پس با ما در مجله همگردی همراه باشید برای اطلاعات بیشتر از کاروانسراهای ترکیه...

خان اعلا

نزدیک شهر قیصریه از اولین خان های سلطانی با نقشه محوطه باز می باشد که تا امروز نسبتا به خوبی باقی مانده است و در دوره قلیچ ارسلان ساخته شده است. (سنه 617 هجری).

کاروانسرای قرا چشمه

کاروانسرای قرا چشمه از زیباترین کاروانسراهای دوره سلجوقی و کاروانسراهای ترکیه، وقیفه یکی از امرای سلجوقی به نام امیراُتلق (607 هجری) است. آن چه که این بنا را مهم ساخته مضمون کتیبه آن است که به خط نسخ ساده نوشته شده و در آن کلمه رباط به جای خان ذکر شده که نشان می دهد چگونه در ابتدای حکومت سلاجقه آسیای صغیر همان طوری که نقشه و الگوی کاروانسرا سازی به تقلید از نمونه ایرانی بوده لفظ ایرانی آن نیز که همان "رباط" باشد به کار رفته است.

"حکیم خان" یا "تاش خان" یا "خان سنگی"

یکی دیگر از کاروانسراهای ترکیه بر سر راه بین شهر سیواس- ملاطیه واقع شده و بر طبق اسلوب متداول کاروان سراهای سلطانی یعنی با محوطه باز ساخته شده است. صحن حیاط مربعی شکل و بسیار وسیع است. هرچند سنگ های ساده بدون تزیین، نمای بنا را ساده و شاید دیگر کننده نموده است. معذلک وجود یک کتیبه تاریخی بر اهمیت این بنا افزوده است. در این کتیبه که به سه زبان عربی و سوریه ای و ارمنی نوشته شده و سند ساخت بنا را 615 و نام بانی آن را به خط ثلث نگاشته اند. بانی این خان طبیبی به نام ابوسلیم بن ابی الحسن الشمس الملاطیه ای بوده است و به همین جهت به نام خان حکیم معروف گشته است که از شناخته شده ترین کاروانسراهای دوره سلجوقیان به شمار می آید.

خان سلطانی

بنا به سفارش علاءالدین کیقباد که از حیث شالوده و عظمت ساختمان بنا در ردیف عالی ترین سبک معماری سلطان سلجوقی آناطولی به شمار می رود. و تعالی و ترقی و سبک استیل کاروانسرا سازی را به خوبی مشخص می سازد، ساخته شده است. از حیث وسعت بنا نیز جز بزرگترین کاروانسراهای دوره سلجوقیان آناطولی است (به وسعت 4500 متر مربع) و در سر راه بین آق سرای قونیه و پایتخت سلاجقه قرار دارد.
بنای مسجد درست در وسط صحن حیاط کاروانسرا به صورت یک بنای چهارطاقی ساخته شده و دارای در ورودی با تزیینات مجاری عالی است و روی هم رفته چه از نظر موقعیت و محل قرار گرفتن و چه از نظر تزیینات معماری مهم ترین و چشم گیرترین قسمت این کاروانسرا را تشکیل می دهد. بر طبق مضمون دو کتیبه این بنا، این کاروانسرا که از خارج نمای آن مانند یک قصر با برج ها و باروهای تقویتی به نظر می رسد توسط و سفارش علاءالدین کیقباد اول ساخته و قسمت های رواق آن نیز در سال 626 هجری به پایان رسیده است.
بر روی کتیبه هشت ضلعی سر در هر بالای مقرنس کاری معمار برجسته این بنا به نام محمد بن حولان دمشقی ذکر گردیده است. روش تزیینی که در مسجد علاءالدین در قونیه نیز به کار رفته، عبارت از تزیینات ستاره شکل و چند ضلعی های متداخل می باشد. حجاری با دو نوع سنگ مختلف الوان و با نقوش هندسی انجام شده است در ستاره شکل و چند ضلعی متداخل، که هم اکنون نیز در این کاروانسرا در قسمت سردر ورودی بار دیگر به چشم می خورد، اثر کار دست همین معمار دمشقی می باشد که تاثیر هنر معماری ایرانی زنگیان را در سوریه متجلی می سازد. این معمار معروف پس از انجام کار مسجد علاءالدین قونیه و نشان دادن مهارت و استادی و ذوق تمام به ساخت دیگر بناها پرداخت. کاروانسراهای ترکیه از حیث معماری از برترین های می باشند.