استئونکروز فک چیست و چگونه می توان آن را مدیریت کرد؟

از آن جایی که استئونکروز فک بیماری متداولی محسوب نمی شود، معمولا توجهی که لازم است را دریافت نمی کند و یا بیماران پس از درگیری چندین هفته ای با علائم تازه به پزشک مراجعه می کنند.

استئونکروز فک که به اختصار ONJ خوانده می شود، یک بیماری نادر در بافت استخوانی فک پایین و یا فوقانی است و معمولا به خوبی بهبود نمی یابد. محققین و دانشمندان در ابتدا تصور می کردند که بافت استخوانی فک در مقایسه با استخوان های سایر نقاط بدن فعال تر است و از این رو ممکن تحت عوامل مختلف بیشتر در معرض آسیب های سلولی قرار بگیرد. با این حال مطالعه ای در سال 2014 انجام شد که این تفکر را به کلی رد کرده بود. بر اساس این پژوهش که یافته های آن از طریق مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری آمریکا قابل دسترسی است، هیچ تفاوتی در میزان فعالیت سلول های استخوانی قسمت فک با نواحی دیگر مانند مفصل ران میان 90 بیمار خانم مورد بررسی دیده نشد.

در سال 2009 یک تیم تحقیقاتی دیگر پژوهشی را به وسیله انتشارات سیج به چاپ رساندند که در آن بیش از 13 هزار بیمار در شمال کالیفرنیا از نظر احتمال ابتلا به ONJ بررسی شده بودند. در میان 8 هزار نفر از افرادی که به این مطالعه علاقه نشان دادند، عارضه استئونکروز فک در 0.10 درصد از بیماران تشخیص داده شد. در ادامه دانشمندان به نکته مهم تری دست یافتند: بخش اعظم بیمارانی که تشخیص ONJ داشتند، بیش از 4 سال تحت درمان با بیس فسفونات ها (خانواده ای از داروهای شیمیایی که از تخریب توده استخوانی بدن جلوگیری می کنند و بیشتر در پوکی استخوان کاربرد دارند) بودند. بدین ترتیب با وجود نادر بودن بیماری استئونکروز فک، نرخ شیوع آن در بیمارانی که از بیس فسفونات ها خصوصا انواع قویتر آنها مانند زولدرونیک اسید (دارویی متعلق به خانواده بیس فسفونات ها و موثر در درمان بیماری هایی نظیر پوکی استخوان، افزایش کلسیم خون به دنبال سرطان و تجزیه استخوانی به علت سرطان) استفاده می کنند، بالاتر خواهد بود.

البته لازم است بدانیم که نمی توان هر علامت مرتبطی را ONJ دانست. به منظور تشخیص این بیماری علاوه بر انجام آزمایش های لازم باید نشانه های غالب برای بیش از 8 هفته ادامه داشته باشند. طی این مدت زمان نسبتا طولانی استخوان بدون پوشش مانده، خون دریافت نمی کند و شروع به تجربه مرگ خواهد کرد.

چه کسانی در ریسک ابتلا به استئونکروز فک قرار دارند؟

طبق گزارشی از انجمن دندان پزشکان آمریکا، پیشبینی احتمال ابتلای افراد به ONJ چندان امکان پذیر به نظر نمی رسد اما عواملی وجود دارند که تحت عنوان "ریسک فاکتور" یاد می شوند و مدیریت اصولی یک سری از آنها می تواند در کاهش نرخ ابتلا موثر باشد:

- سن بالاتر از 65 سال

- پیوره یا بیماری بافت های اطراف دندان (عفونتی است که در ناحیه لثه ها و سایر نسوج نگه دارنده دندان ایجاد می شود)

- بهداشت ضعیف دهان و دندان

- به دنبال یک عمل تهاجمی مانند جراحی های دندانی از جمله کشیدن دندان ها

- استعمال سیگار

- انواع بدخیمی ها مانند سرطان سینه، پروستات، ریه و ام اس

- سابقه شیمی درمانی و کورتیکو استروئید درمانی

- استفاده از پروتزهای دندانی

- سابقه ابتلا به دیابت

- یک سری از عفونت های ویروسی مانند ابتلا به عفونت ناشی از هرپس زوستر

- استئومیلیت یا عفونت استخوانی

از نظر درمانی چگونه می توان به بیماران مبتلا به ONJ کمک کرد؟

همانطور که پیش تر نیز اشاره شد هیچگونه آزمایش تشخیصی برای تعیین ریسک ابتلا به ONJ و یا پیشبینی درصد وقوع آن وجود نخواهد داشت. با این حال تعدادی عوامل شناخته شده معرفی شدند که با کنترل آنها می توان خطر ابتلا را کاهش داد. اما به طور کلی وضعیتی که به نام استئونکروز فک شناخته می شود، با وجود استخوانی به اصطلاح اکسپوز (در معرض و پوشیده نشده) و استمرار علائم برای بیش از 8 هفته تشخیص داده می شود. بیماران به طور معمول از درد فک شکایت دارند و ممکن است با عوارضی نظیر تورم بافت نرم و عدم توانایی جویدن غذا نیز رو به رو شوند.

گفتنی است که شمار زیادی از بیماران مبتلا به پوکی استخوان که ONJ را هم تجربه می کنند، به درمان با داروهای آنتی بیوتیکی و مسکن های خوراکی پاسخ خوبی نشان می دهند و از این رو نیاز به درمان های تخصصی تر از میان می رود. از طرفی متخصصین روماتولوژی در حیطه اختلالات اسکلتی- عضلانی همچون پوکی استخوان، بهترین گزینه های درمانی مطرح برای ارائه به بیماران خواهند بود.

استراتژی های پیشگیرانه

- یک برنامه بهداشتی جامع و مناسب برای مراقبت روزانه و منظم از دهان و دندان ها روشی بهینه برای کاهش ریسک استئونکروز فک به شمار می رود. این موضوع به ویژه برای افرادی که در حال مصرف بیس فسفونات ها هستند از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود.

- به طور کلی و همینطور برای آنهایی که در ریسک بالاتر ابتلا به ONJ هستند، در صورت امکان نجات دندان درمان ریشه به کشیدن کامل دندان ترجیح داده می شود.

- از آن جایی که استئونکروز فک بیماری متداولی محسوب نمی شود، معمولا توجهی که لازم است را دریافت نمی کند و یا بیماران پس از درگیری چندین هفته ای با علائم تازه به پزشک مراجعه می کنند. از این رو ضمن رعایت بهداشت دهان و دندان، توصیه می شود در صورت استمرار علائم به مدت حداقل 3 روز به یک پزشک حاذق مراجعه کنید.

- شناخت و همینطور توجه دقیق به نشانه های معمول بیماری استئونکروز فک در پیشگیری و در عین حال درمان بیماری بسیار مهم خواهد بود. این علائم غالبا شامل درد فک، احساس اذیت هنگام جویدن غذا، زخم های دهانی، از دست دادن دندان ها و بهبودی ضعیف پس از عمل جراحی دندانی و یا کشیدن یکی از دندان ها هستند.