پارک ملی ساریگل اسفراین یا منطقه حفاظت شده شاه جهان

ابتدا ما به معرفی و تعریف پارک ملی می پردازیم و علت این را که یک  محدوده از محیط زیست تحت حفاظت قرار می گیرد و به عبارتی به منطقه حفاظت شده تبدیل می شود، بیان می کنیم. همان طور که می دانید، در اغلب کشور های جهان، مناطقی حفاظت شده تحت عنوان پارک ملی وجود دارد و در مورد کشور ما نیز این امر صدق می کند. اصولا دولت ها برای این که دست شکارچیان را از دامن طبیعت گیاهی و جانوری کوتاه کنند، مناطقی را به عنوان مناطق حفاظت شده مشخص می کنند که هیچ کس در آن حق بریدن درخت یا شکار حیوانات را نخواهد داشت تا در آن منطقه، جانوران و حیوانات مختلف و گونه های گیاهی بتوانند به صورت آزادانه رشد و نمو داشته باشند و بتوان ازگونه های در حال انقراض، مواظبت و نگهداری کرد. حال اگر بخواهیم پارک ملی را تعریف کنیم، باید اینگونه بیان کنیم که پارک ملی عبارت است از محدوده ای که شامل دشت، رودخانه، کوهستان و دریاچه، جنگل، بیشه های طبیعی، مرتع و... می باشد که تحت مراقبت زیست محیطی قرار دارد. پارک ملی ساریگل که هدف بحث ما می باشد، یکی از این مناطق حفاظت شده است که گفته می شود، تقریبا 200 گونه جانوری و گیاهی و همچنین پرندگان گوناگون در آن زیست می کنند. این منطقه بر حسب مصوبه شماره 47 مورخ 20/9/1352 در تایخ بیستم شهریور 1353 به عنوان منطقه حفاظت شده شاه جهان معرفی شد و بعدها به پارک ملی ساریگل تغییر نام یافت. با همگردی همراه باشید تا با پارک ملی ساریگل اسفراین آشنا شوید.

آشنایی بیشتر با این منطقه حفاظت شده

 پارک ملی ساریگل که در شرق شهرستان اسفراین  در استان خراسان شمالی واقع شده، تقریبا تا اسفراین چیزی حدود 8 کیلومتر فاصله دارد. در این پارک ملی می توان شاهد تپه ماهور ماهی معتدل و کم سطح جلگه ای و مناطق کوهستانی سرد و مرتفع بود. بر حسب مصوبه شماره 99 مورخ 21/6/1381 و در آذر ماه این سال، نام این منطقه از شاه جهان به منطقه حفاظت شده ساریگل تغییر یافت و مناطق امن این منطقه حفاظت شده به صورت پارک ملی در آمد که در واقع مساحت قسمت پارک ملی، حدود 7.037 هکتار و مساحت منطقه حفاظت شده که جانوران و گونه های مختلف گیاهی در آن زیست می کنند، چیزی در حدود 21.309 هکتار بر آورد می شود. جالب است بدانید که روستای گنجدان که جمعیتی حدود 30 خانوار دارد، تنها سکونتگاهی است که در محدوده امن این منطقه حفاظت شده قرار دارد.

 گونه های گیاهی و جانوری پارک ملی ساریگل اسفراین

پوشش گیاهی و جانوری در منطقه حفاظت شده شاه جهان، بسیار متنوع است، برای مثال می توان به درختان زرشک، انجیر، بید و گردو اشاره کرد که در کف دره ها به وفور یافت می شوند. همچنین گونه های ارس را می توان در مناطق مرتفع تر دید که به صورت پراکنده و انبوه وجود دارند. به عبارت دیگر این منطقه انواع گوناگون گونه های گیاهی که در مناطق گرم و سرد یافت می شوند را در خود جای داده است. از دیگر گونه های گیاهی می توان به گل قاصد، کلاه میر حسن، نسترن، عیس گل، آلبالوی وحشی، علف هفت بند، توت روباه و همچنین از گیاهان دارویی نیز می توان به پونه، تلخه، خارشتر و گل گندم اشاره نمود و گیاهان سمی نیز در این منطقه رشد می کنند که عبارتند از زنبق، تلخه، ارزان، آلاله، لوبیای وحشی و چوبک. از با ارزش ترین گیاهان این منطقه می توان به باریجه اشاره کرد که نام علمی آن ferula gamosa می باشد که محلی ها به آن قسنی می گویند. این گیاه بیشتر در قسمت های شمالی منطقه یعنی در آلبلاغ ترکان مهرگه می روید. همچنین در  قسمت های جنوبی منطقه ساریگل و در نواحی دشتی، گیاهی به نام درمنه می روید که به آن درمنه دشتی می گویند و جزو گونه های گیاهی غالب در منطقه حفاظت شده ساریگل به حساب می آید.

پوشش جانوری منطقه

از نظر گونه های جانوری نیز تنوع زیادی در این ناحیه وجود دارد. برخی از این گونه ها عبارتند از قوچ اوریال، آهو، گراز، سمور، پرندگان مختلف، بز و کل، گرگ، روباه، کفتار، گربه وحشی، پلنگ و سایر گونه های جانوری که در نواحی مختلف این پارک ملی می توان شاهد جست و خیز آن ها بود. طبق سرشماری سال 81، تعداد قوچ های این منطقه چیزی حدود 1814 راس می باشد. خزندگان نیز از جمله جاندارانی هستند که در منطقه حفاظت شده شاه جهان به وفور یافت می شوند که برای مثال می توان به مار آتش (مار سرجه)، آلوسر، کور مار شنی، افعی و مار جعفری اشاره کرد. ماهیانی که در آب های این منطقه وجود دارند نیز شامل ماهیان کپور cobitidae از دو گونه nomalaptuhus و N.cristatu می باشند که فروانی گونه های Noemacheilus در این منطقه بیشتر است. پرندگانی که در این منطقه زندگی می کنند نیز جالب توجه و بیشمارند؛ یعنی از 502 گونه پرنده کشور، تقریبا 7 گونه آن در این منطقه زیست می کنند که از این پرندگان می توان به سنقز سفید و خاکستری، عقاب دوبرادر، عقاب پریا، پیغوی کوچک، عقاب طلایی، کرکس، هما، دلیچه، لیل، شاه بوف، بحری، بالابان، مرغ حق جنوبی، تیهو، کبک ریال چاخلق، قرقاول، قمری معمولی، کوکرشکم سیاه، شبگرد معمولی، چکاوک، چلچله کوهی، سنگ چشم و دم سرخ، دم جنبانک زرد و ابلق و انواع دیگر پرندگان اشاره کرد که اگر بخواهیم همه را نام ببریم، واقعا زیاد است و در این مطلب نمی گنجد.

اقلیم پارک ملی ساریگل

منطقه حفاظت شده شاه جهان، شامل ارتفاعات کوهستانی و تپه ماهورهای کم ارتفاع و دشت می باشد که در زیر به بررسی هر کدام از آن ها می پردازیم.

معرفی تپه ماهور های کم ارتفاع: در این منطقه می توان انواع حیواناتی مانند میش اوریال و قوچ، همچنین پلنگ را  مشاهده نمود. همچنین از نظر گونه های گیاهی می توان به مراتع اشاره کرد که در واقع بیشتر مراتع منطقه حفاظت شده ساریگل در نواحی تپه ای روییده شده اند.

ارتفاعات کوهستانی سرد: این منطقه پوشیده از جنگل های ارس و زرشک می باشد. می توان درختان بید وحشی را به صورت پراکنده در اکثر نواحی آن به وفور دید. همچنین گیاه دارویی و صنعتی باریحه، بیشتر در این ارتفاعات یافت می شود و از نظر گونه های جانوری مانند کل و بز، پلنگ و قوچ و میش در آن یافت می شود. ارتفاعات آلبلاغ و ترکام، تالاری، چشمه پولاد، حوض امام وردی، گنجدان، قره طوقی، کنگاه و لوشی بینی و همچنین بیل باقلی ارتفاعات کوهستانی منطقه حفاظت شده ساریگل را تشکیل می دهند. کلنگاه که جزو بلند ترین قله های ساریگل می باشد، ارتفاع آن از سطح دریا 2797 متر است.

معرفی منطقه دشتی: تقریبا چیزی حدود 2000 هکتار از زمین های منطقه حفاظت شده ساریگل را منطقه دشتی تشکیل داده است که می توان آهوهای زیبا و جذاب را در این نواحی دید که تعداد آن ها به 25 راس می رسد. دامنه های ایزی و ریشی تشکیل دهنده این منطقه می باشند.

قله های مهم پارک ملی ساریگل اسفراین

قله قوچ قلاقی: ارتفاع این قله از سطح دریا 2441 متر می باشد.

قله قره داش: ارتفاع آن از سطح دریا 1775 متر است.

قله صیاد: این قله ارتفاعی حدود 2419 متر دارد .

قله کرکزو: ارتفاعش از سطح دریا 2893 متر می باشد و از مرتفع ترین و شرقی ترین قله های ساریگل است.

قله بیل باقلی: این قله که رتبه اول بلندترین قله های ساریگل را به خود اختصاص داده، ارتفاعش از سطح دریا چیزی در حدود 2916 متر بر آورد می شود.

 منابع آب منطقه ساریگل از کجا تامین می شود ؟؟

در این منطقه، سدی احداث شده که سبب گشته، بسیاری از گونه های آبزی بتوانند در آن رشد و نمو کنند. این سد بر روی مرز شمالی منطقه ساریگل و بر رودخانه سرچشمه احداث گردیده است. موقعیت آبی این منطقه به سبب چشمه های فراوانی که در آن وجود دارد و همچنین دره هایی که دائما در طول سال پر از آب هستند، سبب شده که گونه های مختلف جانوری و گیاهی بتوانند رشد و نمو کنند و همان طور که گفتیم، این عوامل سبب شده اند که این منطقه، مشکل کم آبی یا به اصطلاح بحران آب نداشته باشد و همه ی این ها به سبب بارش های جوی فراوانی است که در فصل های مختلف سال در این منطقه اتفاق می افتد که مهم ترین آن ها بارش برف در فصل زمستان است که موجب می شود تا سفره های زیر زمینی از آب برف و باران پر شده و همواره آب کافی برای حیات و زیست موجودات و گیاهان در منطقه حفاظت شده ساریگل وجود داشته باشد.

 معرفی رودخانه گنجدان

رودخانه گنجدان، رودخانه ای است که باعث سیراب نمودن زمین های کشاورزی روستای گنجدان و قلعه سفید و همچنین بیدواز می شود و از روستای گنجدان در ساریگل شروع شده و به سمت شمال امتداد می یابد و سر انجام در قلعه سفید با رودخانه اردغان ترکیب می گردد. اگر بخواهیم از چشمه هایی که در این منطقه وجود دارد، نام ببریم، باید به چشمه پولاد که در غرب منطقه واقع شده یا چشمه آق چشمه که در حاشیه شمال غرب منطقه قرار گرفته و چشمه چهل مرغ در مرکزی غربی و همچنین چشمه آلباغ در مرکز منطقه، چشمه ترکال در مرکزی شرق، منطقه چشمه یاق در جنوب شرق، منطقه چشمه گاوارکی وشفتا لستان و چشمه کلوخی در شمال شرق  اشاره کنیم. این منطقه حفاظت شده، زمانی زیستگاه آهو بوده و از آن مراقبت به عمل می آمد. زمانی بود که شما می توانستید، گله های زیبای آهوان را در اکثر مناطق پارک ملی ساریگل اسفراین خصوصا در دشت های جنوبی آن ببینید و لذت ببرید، اما متاسفانه در طی چند سال اخیر، چرای بی رویه دام های مردم روستا و همچنین توسعه و گسترش روستا سبب شده که مراتع این منطقه حفاظت شده یعنی پارک ملی ساریگل اسفراین که حدود 2000 هکتار وسعت دارد، تخریب شده و از بین برود و نسل این آهوی زیبا در معرض خطر بیفتد.