چرا برخی افراد حس بویایی خوبی دارند؟

زومیت/ برخی افراد حس بویایی بسیار قوی دارند اما آیا حس بویایی ویژگی ذاتی است که از زمان تولد در افراد وجود دارد یا به مرور به دست می آید؟

آیا با حس برخی بوها احساس ناراحتی یا حتی تهوع پیدا می کنید؟ آیا بینی شما حتی ضعیف ترین بوها را احساس می کند؟ برخی بوها به شما حس مثبت یا منفی می دهند؟ اگر پاسختان به این پرسش ها مثبت است، حس بویایی شما قوی است. از نظر پزشکی افرادی که نسبت به سطح میانگین افراد عادی، حس بویایی قوی دارند با عنوان هیپروسمی (hyperosmia) شناخته می شوند. برای مثال، برخی از این افراد حتی نسبت به بوهای خوشایند هم حساس هستند و واکنش گروهی دیگر به بوهای بد، شدیدتر از حد معمول است. هیپروسمی ها نمونه های نادری هستند؛ بااین حال پژوهشگرها اطلاعات دقیقی از این شرایط ندارند. در ادامه به دلایل حساسیت شدید به بوها اشاره می کنیم.

شرایط سلامتی

در برخی پژوهش ها به رابطه ی بین شرایط متعدد پزشکی و هیپروسمی اشاره شده است. برای مثال بیماری هایی مثل میگرن، لایم، نحوه ی توزیع مایعات بدن، نقص هورمونی و برخی داروها می توانند بر حس بویایی تأثیر بگذارند. گرچه در بسیاری از نمونه ها دلیل اصلی هیپروسمی شناسایی نشده است، بیماری های فوق با تغییر الکترولیت های بدن بر سیگنال های گیرنده های حسی تأثیر می گذارند.

طبق پژوهش ها، جهش ها و شرایط ژنتیکی مشخصی مثل بیان بیش از اندازه ی ژن KAL1، رابطه ی مستقیمی با افزایش حس بویایی دارند. بیان ژن به فرآیندی گفته می شود که در آن از اطلاعات یک ژن برای ترکیب محصولات آمینواسیدی استفاده می شود. ژن KAL1 که وظیفه ی تولید پروتئینی به نام آنوسمین را برعهده دارد، حرکت و رشد سلول های عصبی بویایی را کنترل می کند. طبق پژوهشی، رمزنگاری ژنتیکی پروتئین مرتبط با حس بویایی و گیرنده های حسی بینی، در میان گروه های جمعیتی متفاوت است درنتیجه برخی افراد ذاتا حس بویایی بهتری نسبت به بقیه دارند.

بارداری

بسیاری از زنان باردار، بوهای خاصی را حس می کنند که قبلا هرگز آن ها را آزار نمی داد. طبق پژوهشی علمی، برخی زنان باردار به صورت موقتی حس بویایی قوی پیدا می کنند. پژوهشگرها با مقایسه ی یافته های بیش از 50 پژوهش در رابطه با تأثیر بارداری بر حس بویایی به این نتیجه رسیدند: حتی زنانی که قبل از بارداری حس بویایی قوی و شدیدی ندارند، پس از بارداری نسبت به برخی بوهای خاص حساس می شوند؛ اما در این پژوهش شواهد کافی برای شناسایی بوهای بیشتر وجود نداشت. با اینکه افزایش شدت حس بویایی در میان زنان باردار، پدیده ای متداول است پژوهشگرها هنوز به علت واقعی آن پی نبرده اند. بااین حال این حساسیت موقتی است.

تفاوت های مغزی

پژوهشی در سال 2019، به تفاوت های مغزی افراد با حس بویایی شدید با افراد نرمال پرداخت. پژوهشگرها به مقایسه ی 25 مرد با حس بویایی شدید و 20 مرد با وضعیت نرمال پرداختند. آن ها با استفاده از اسکن مغزی شرکت کنندگان به مقایسه ی حجم ماده ی خاکستری در بخش های مرتبط با بویایی پرداختند. طبق یافته ها، فعالیت مغزی در افرادی که حس بویایی شدید دارند در دو نقطه ی کلیدی مغز افزایش می یابد. این دو نقطه وظیفه ی گردآوری، یادگیری و به خاطر سپردن اطلاعات بویایی را برعهده دارند. باتوجه به تفاوت های مغزی افراد با یکدیگر مشخص نیست حس بویایی شدید دلیل ژنتیکی دارد یا اکتسابی است.

بدیهی است بو و حافظه رابطه ی مستقیمی با یکدیگر دارند؛ اما طبق یافته های پژوهشی در سال 2014، این رابطه می تواند یکی از دلایل هیپروسمی باشد. در این پژوهش، حس بویایی 55 داوطلب بیشتر از سطح میانگین بود. پژوهشگرها همچنین به مقایسه ی افراد هم سن و هم جنسیت با حس بویایی عادی پرداختند. در ادامه از افراد هیپروسمی خواسته شد، پرسشنامه هایی را درباره ی تجربه ی بوها کامل کنند. برخی بوهای محیط برای این گروه آزاردهنده و تهوع آور هستند؛ اما در این پژوهش حساسیت افراد نسبت به مجموعه ی گسترده ای از بوها ارزیابی نشد؛ به همین دلیل به سختی می توان تشخیص داد شرکت کنندگان حس بویایی عادی یا غیرعادی دارند. بر اساس پژوهش های مشابه دیگر، حساسیت نسبت به برخی بوهای خاص مثل رزین های فنولیک، فرمالدهید و بوی برخی مواد شیمیایی رابطه ی مستقیمی با تجربه های منفی دارند.

آموزش

آیا حس بویایی شدید قدرتی ویژه است که تا ابد ادامه دارد یا موقتی است؟ در سال 2003 پژوهشی روی 230 داوطلب برای تست عمق بویایی نسبت به فنیلاتیل الکل (بوی رزها) و اوکالیپتول (دارای بوی مشابه نعنا) انجام شد. طبق یافته های این پژوهش، میزان عمق بو رابطه ی مستقیمی با غلظت آن دارد. پژوهشگرها از دستگاهی برای آشکارسازی هشت درجه ی غلظت بو استفاده کردند که از «به سختی قابل حس» تا «بسیار قوی» متغیر است.

طبق یافته های مرحله ی اول تست، بویایی شدید تنها در دو درصد از داوطلبان دیده شد. این پدیده در 10 درصد دیگر با تکرار تست تشخیص داده شد. این تست ده بار و در موقعیت های مختلف در بازه های یک هفته ای تکرار شد. به طور کلی با تکرار تست، حس و قدرت بویایی اغلب شرکت کنندگان افزایش یافت. درنتیجه، نمی توان گفت حس بویایی شدید کاملا علت ژنتیکی دارد یا به شرایط خاص پزشکی وابسته است. برای مثال متخصصان عطر، بینی خود را برای تشخیص بسیاری از بوهای منحصر به فرد آموزش می دهند. با آموزش، می توان حتی حس بویایی ضعیف را تقویت کرد.

بنابراین این طور به نظر می رسد که علت حس بویایی شدید در برخی افراد، ترکیبی از ژنتیک و آموزش بویایی باشد؛ البته برخی از آن ها شرایط خاص پزشکی دارند. همچنین زنان بارداری که در بازه ای موقتی حس بویایی شدید پیدا می کنند در گروه هیپروسمی ها قرار نمی گیرند.