مطالعه آبراهه های تخت جمشید به کشف اسرار گذشته کمک می کند

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای واصله، مطالعه آبراهه های تخت جمشید به کشف اسرار گذشته کمک می کند.

داستان چیست؟

روح الله شیرازی استان فارس را ویترین باستان شناسی ایران خواند و افزود: وجود دستکم دو محوطه میراث جهانی شامل تخت جمشید و دیگری مجموعه پاسارگاد که از بنای آرامگاه و مجموعه باغ های شاهی تشکیل شده، نشان دهنده اهمیت این استان ازلحاظ باستانی است؛ همچنین گاه نگاری، پیشینه تاریخی و توالی دوره های فرهنگی از 2500 سال پیش تا کنون مامنی برای کشفیات باارزش فرهنگی ایجاد کرده است.

وی پیرامون مطالعه آبراهه های تخت جمشید به کشف اسرار گذشته کمک می کند، افزود: استان فارس منشأ فرهنگ و هویت ایرانی است؛ از سوی دیگر تنوع و طولانی بودن استقرار جوامع در این ناحیه جغرافیایی باعث می شود از لحاظ انجام مطالعات مربوط به میراث فرهنگی، مهمترین پروژه های باستان شناسی، حفاظت، مرمت و سایر حوزه ها همچون زبان شناسی در کانون توجه پژوهشگران قرار گیرد.

رئیس پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور ابراز داشت: برنامه های مطالعاتی در محوطه باستانی تخت جمشید سابقه ای دیرینه دارد و از دهه 30 میلادی آغاز شده است؛ اما با وجود حفاری ها و کاوشها تا امروز بسیاری از جنبه های معماری تاریخ، هنر، باستان شناسی و مطالعات مربوط به تختگاه تخت جمشید در هاله ای از اسرار است.

هدف از ایجاد آبراهه ها حفاظت از تخت جمشید بوده است

شیرازی با بیان اینکه آبراهه های تخت جمشید از چند منظر حایز اهمیت است، افزود: وجود آبراهه ها قبل از هرچیز برای دفع آبهای زائد موضوعی حفاظتی و مرمتی بشمار می رود. ایرانیان باستان می دانستند باید تمهیدی برای حفظ و نگهداری از این مجموعه صورت گیرد و با ایجاد آبراهه ها، چاره ای برای هدایت آب های سطحی به بیرون از مجموعه یافته بودند.

وی با اشاره به یافته های چهار فصل کاوش در آبراهه های تخت جمشید، گفت: یافته های اخیر به روشن شدن بخشی از تاریخ تخت جمشید کمک خواهد کرد.

تمام لایه ها در آبراهه ها قابلیت تاریخ گذاری دارند

شیرازی یکی از دغدغه های پژوهشگران را مربوط به حوزه تاریخ گذاری دانست و اظهار کرد: تمام لایه ها در آبراهه ها قابل تاریخ گذاری هستند؛ اما این مهم با روشهای آزمایشگاهی و طی فرآیندی زمان بر روی می دهد؛ زیرا تشخیص بسیاری از این موارد در آزمایشگاه های داخل کشور ممکن نیست؛ از همین رو در حال حاضر نمی توان تاریخ استخوانها را مشخص کرد.

این مقام مسئول گفت: تاکنون یافته های متنوعی از سفال، بقایای جانوری و گیاهی بدست آمده که هریک اهمیتی ویژه دارد؛ برای نمونه در کاوشهای فصول قبل که بقایای گیاهی کشف شده بود، اطلاعات بسیاری درباره رژیم غذایی مردمان این ناحیه مشخص شد و دستیابی به این دانسته ها بر غنای اطلاعاتی آبراهه های تخت جمشید افزود.

وی در ادامه مبحث اهمیت آبراهه های باستانی ابراز داشت: یکی از مباحث بسیار مهم در حوزه باستان شناسی به بازسازی تکنولوژی های و فناوری های باستان معطوف است. در حوزه فنی مهندسی سدسازی فرآیندی مدرن به شمار می رود که آن را منتسب به کشورهای پیشرفته غربی می دانیم؛ درحالیکه حدود 2500 سال پیش، مهندسان ایرانی همان تکنیکها را برای ایجاد بندها و سدها استفاده می کردند و چه بسا در مواردی عملکرد آنها متنوع تر وپیشرفته تر از مهندسان امروزی بوده است که نشان دهنده تداوم تفکر مهندسی است.

شیرازی افزود: جغرافیای سخت و خشن ایران مردمان را واداشته به بهترین وجه از امکانات خود استفاده کنند و امیدواریم با بهره گیری از امکانات پژوهشی پژوهشگاه در حوزه مطالعات اجرایی و با کمک وزارت نیرو که متولی ساخت وسازهای امروزین در زمینه یادشده است، سیر تحول تاریخی آبراهه ها، سدها و بندها را در مسیر زمان شناسایی کنیم.

هنوز در ایران بطور کامل نقشه جامع ژنتیک نداریم

رئیس پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور همچنین به برخی پژوهش ها در راستای تهیه نقشه ژنتیکی جغرافیای ایران اشاره کرد و بیان داشت: مطالعات ژنتیک در حوزه باستان شناسی علمی جدید به شمار می رود که از حدود دو دهه گذشته آغاز شده است؛ اما هنوز به مرحله ای نرسیده که بتوانیم از رهگذر آن نقشه ژنتیکی ایران را ارائه دهیم؛ زیرا ایران از لحاظ جغرافیایی بسیار پهناور است و دارای توالی تاریخی طولانی است.

او عنوان کرد: حضور گروه های انسانی مختلف در دوره زمانی طولانی، به معنای تنوع در ژن هاست؛ بنابراین هنوز به طور کامل نقشه جامع ژنتیک نداریم، اما در تلاش هستیم با پژوهش در اکثر محوطه هایی که در آنها تدفین های باستانی روی می دهد، مطالعات ژنتیک صورت گیرد؛ آنچه اهمیت دارد، این موضوع هم اکنون در گورستان های سراسر ایران در حال انجام است، هرچند نباید خود را محصور به جغرافیای امروزی ایران بدانیم زیرا ایران فرهنگی دایره وسیع تری از جغرافیای سیاسی امروزین دارد.

شناخت آبراهه ها و معماری آنها حلقه ای مفقوده در تاریخ معماری ایران است

سرپرست کاوش آبراهه های تخت جمشید نیز در این نشست خبری با اشاره به اینکه تاکنون چهار فصل کاوش باستان شناسی در این میراث جهانی صورت گرفته است، گفت: شناخت آبراهه ها و معماری آنها حلقه ای مفقوده در تاریخ معماری ایران است که از پیش از هخامنشی وجود داشته و پس از آن هم ادامه می یابد.

علی اسدی با بیان اینکه از هزاره سوم پیش از میلاد شاهد سیستم دفع آبهای زائد در تمدن های گوناگون هستیم، تخت جمشید را برخوردار از کامل ترین و دقیق ترین سیستم دفع آبهای سطحی در میان تمدن های ایرانی دانست و حاصل این دستاورد را به دورهای اسلامی نیز منتسب کرد.

وی درباره کاوش های اخیر که منجر به کشف بقایای استخوانی انسانی و حیوانی در آبراهه ها شد، بیان کرد: این کاوش ها نخست جنبه حفاظتی داشت و هدف این بود که بتوانیم مشکل دفع آبهای سطحی را در تخت جمشید حل کنیم؛ البته قسمت عمده آن در سال 1391 انجام شد؛ افزون بر این، ادامه شیب بندی فضای کاخ ها بود که در فصول دوم، سوم و چهارم انجام شده بود.

استاد دانشگاه هنر شیراز ابراز داشت: در عین حال، با کاوش در آبراهه ها موفق شدیم دستاوردهای پژوهشی نیز داشته باشیم که یکی از آنها شناسایی یک خروجی دیگر برای آبراهه ها در فصل دوم کاوش بود و در این دوره نیز به داده های استخوانی برخورد کردیم که البته تاریخ گذاری آنها هم اکنون ممکن نیست؛ اما با توجه به مطالعاتی که انجام خواهد شد در ماه های آینده به پاسخ خواهیم رسید.

اسدی از همکاری بین دانشگاهی و موسسات آزمایشگاهی معتبر برای رسیدن به پاسخ پرسش ها درباره کاوش های اخیر سخن گفت و افزود: تاریخ گذاری همان گونه که برای عموم مورد توجه است، برای باستان شناسان نیز اهمیت دارد؛ از همین رو سعی می کنند در هر محوطه ای که کاوش می کنند، با روش های باستانشناسی سنتی گمانه زنی هایی ارائه دهند و بر آن اساس داده های خود را طبقه بندی کرده و بعد پژوهش های تکمیلی را صورت دهند.

وی افزود: یکی از گمانه زنی های ما ارتباط این یافته های استخوانی به دوران هخامنشی بود؛ هرچند ممکن است مربوط به دوره های پس از هخامنشی باشند و این احتمال حتی تا دوره های متاخر اسلامی نیز محتمل است.

دانشگاه تربیت مدرس و یک موسسه خارجی درباره یافته های اخیر تحقیق می کنند

سرپرست کاوش آبراهه های تخت جمشید با بیان اینکه تاریخ گذاری داده ها و پیوندهای ژنتیکی داده های استخوانی یا همکاری دانشگاه تربیت مدرس و یک موسسه خارجی انجام خواهد شد، افزود: فرستادن نمونه ها به خارج از کشور زمان بر است؛ اما با وجود این، در چند ماه آینده موضوع تاریخ گذاری را حل می کنیم؛ البته در این میان، علت و نحوه مرگ نیز اهمیت دارد که در پژوهش های متاخر به آن اشاره خواهد شد.

اسدی با اشاره به اینکه کاوشهای تخت حمشید از سده های گذشته بسیار اهمیت داشته است، گفت: تخت جمشید همواره سایت مهمی برای باستان شناسی بوده و از ابتدا بیشتر توجه ها معطوف به شناخت تخت جمشید دوره هخامنشی شد و توجه کمی به روند حوادث تخت جمشید بعد از دوره هخامنشی روی داد؛ اما مثلا امروزه می دانیم کاخ ملکه در دوره ساسانی مورد استفاده بوده و بعد در دوره های اسلامی کتیبه هایی در این مکان یافت شده است.

این پژوهشگر ادامه داد: مطالعات باستان شناسی به صورتی دقیق به کاوش های باستانی می پردازند و نتایج قطعی آنها بعد از بررسی های آزمایشگاهی منتشر می شود؛ به بیان دیگر نتایج به داده ها روح می بخشد و بعد، این اطلاعات کنار داده ها قرار می گیرد و واقعیتی را ترسیم می کند، این یافته ها پس از کاوش به مجموعه تحت جمشید تحویل داده می شود و به گنجینه موزه می رود و ممکن است زمانی که به توضیحات درستی درباره آن ها دست یابیم به بخش نمایشی موزه ورود یابد و در معرض دید عموم قرار گیرد.

کشف اخیر در تخت جمشید که خبر آن بیست و ششم مرداد 99 اعلام شد شامل اسکلتهای انسانی و حیوانی در آبراهه های این مجموعه جهانی، نگاه ها را متوجه تاریخ و روایت پس پشت این یافته ها کرده است.

ابتدا اعلام شد که 11 اسکلت انسانی و 2 اسکلت سگ سانان در جریان لایروبی آبراهه از دروازه نیمه تمام به سمت حیاط صدستون پیدا شده و بعد دو اسکلت انسانی دیگر نیز نمایان شد که تعداد این یافته ها را افزایش داد.

شکل قرارگیری این استخوانها نشان می دهد که احتمالا این افراد تدفین نشده اند بلکه در جریان زد و خوردی که ممکن است به حمله اسکندر مقدونی به ایران مربوط باشد، کشته شده و در آبراهه ها رها شده باشند.

یافتن این اسکلتهای انسانی مسئولیت خطیری را فراروی دست اندرکاران حوزه میراث فرهنگی قرار می دهد و می تواند دری تازه به روی گردشگری روایت محور و خلاق بگشاید و حتی پای گردشگری ادبی را به این میراث باستانی باز کند.