قبرستان تاریخی شبیه زمین فوتبال می شود

ایسنا/ این خبر پیرامون حال و روز قبرستان ابن بابویه (قبرستان تاریخی شبیه زمین فوتبال می شود) نگارش شده است.

داستان چیست؟

اما همه قبرستان به همین نقطه و به قول میراثی ها به رینگ دور بقعه شیخ صدوق ختم نمی شود. چند ده متر آن طرف تر از مکان اجرایی کردن ساماندهی قبرستان آن هم با همسطح سازی قبور، هستند هنوز نقاطی که از دست کم دو سده گذشته تا امروز هنوز دست نخورده اند یا چند دوره چنین طرحی را نشان می دهند؛ یعنی همسطح سازی یک بار با آجرهایی که بیشتر شبیه به تزیینات دور قبرند، بار دیگر با بتون و موزاییک و دوره بعدی با سنگهای ساختمانی که هر کدام نام خاص خود را دارند.

ابن بابویه نخستین بار نیست که طعم تخریب و ویرانی را می چشد؛ او از همان قرنها قبل شاید چند ده سال بعد از دفن «شیخ صدوق» در دل سردابی که بیش از 200 سال قبل کشف شد، هم گرد ویرانی به چشمش رفت.

این محوطه تاریخی در طول سالهای مختلف و با اتفاقات سهمگینی از حمله مغول گرفته تا جنگهای خوارزمشاهیان و تیموریان، بارها ویران شد و همان ویرانی ها مقبره شیح صدوق و قبرستان اطرافش را برای سالها زیر خاک پنهان کرد، تا سرانجام تبدیل شدن زمین های منطقه به کشتزار و باغ و یافتن جسد سالم شیخ صدوق در یک سرداب که 800 سال قبلتر آنجا دفن شده بود، مقبره شیخ احداث شد و به مرور محوطه بار دیگر شکل قبرستان به خود دید.

اما شاید همین اتفاق تدریجی به مرور نشانه های قدیمی تر از دفن مردگان در قرون اولیه اسلام را در اطراف مقبره شیخ صدوق حذف کرد، اقدامی که هنوز ادامه دارد و شواهد نشان می دهند هر چند ده سال یکبار بخشهایی از همین قبرستان را با طرحهایی که هدفشان معلوم نبوده، همسطح می کنند، آنقدر که این بار متولیان آن برای آسایش مردگان، محوطه را با تغییرهای زیادتری همراه کرده اند و به نظر می رسد تیر آخر را به تاریخ این قبرستان می زنند تا علاوه بر از بین بردن سنگ قبرهای تاریخی، اصالت این قبرستان را که دست کم از 400 سال قبل نشانه هایش باقی مانده، از بین ببرند.

درست مانند تجربه ای که همین دو سه سال قبل برای امامزاده عبدالله ری داشتند و به نظر می رسد هشدارهای میراثی ها چندان تاثیری برای آنها نداشت و هنوز کارگران در این بخش مشغول کارند، سنگ می گذارند، فضا را صاف می کنند و سنگ قبرهای قدیمی را که توانسته اند به هر روشی از دل زمین جداکنند دست کم چند ده میلی متر بالاتر از جای قبلی روی سیمان و مصالح سخت، جاساز می کنند.

فعالان و کارشناسان میراثی معترض می شوند انگار که «به مرگ گرفته اند تا به تب راضی شویم» و می گویند باز هم خوب است که سنگ قبرهای قدیمی را سرجای خود قرار داده اند، نه اینکه مانند امامزاده عبدالله آن را هم از بین ببرند. در حالیکه مهمترین مساله اصلی در این اعتراض ها از بین رفتن شاکله اصلی قبرستانی است که از قضا نخستین گورستان ری و دومین قبرستان تهران هم محسوب می شود، اما انگار این را فراموش کرده اند!

اوقاف را مجاب کردیم تا از مشاوری آشنا با میراث کمک بگیرد

امیرمصیب رحیم زاده، مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرری که تجربه برخورد با همین برنامه ریزی برای امامزاده عبدالله شهرری را داشت و به چشم دید که بخشهایی از این قبرستان تاریخی چطور صاف شد و سنگ قبرهایش نابود، این بار آسیبهای وارد شده به ابن بابویه را کمتر از آن محوطه تاریخی می داند.

او پیرامون قبرستان تاریخی شبیه زمین فوتبال می شود، می گوید: سالهای 90 و 91 بیشترین آسیب به این مجموعه وارد شد، زمانیکه اداره اوقاف طرح احداث شبستانی را در کنار مقبره شیخ صدوق آغاز کرد و تا جایی که در توان میراث فرهنگی بود، با آن مقابله کرد، هر چند بخشهایی از قبرستان نیز در همان زمان در طرح همسان سازی اطراف بقعه، از بین رفتند.

وی با اشاره به ادامه دار شدن طرح همسان سازی قبور از سوی اداره اوقاف در دیگر گورستان های شهرری ادامه می دهد: آنها نخست بحث همسطح سازی را مطرح کردند که با مخالفت های میراث فرهنگی روبه رو شد، اما حداقل کاری که توانستیم انجام دهیم این بود که آنها را مجاب کنیم تا طرح را مشاوری آشنا با قوانین میراثی تهیه کند.

او به آغاز کار همسطح سازی قبور توسط میراث فرهنگی در آبان 97 اشاره می کند که اوقاف بدون هماهنگی با میراث، همسطح سازی رینگ بقعه شیخ صدوق را انجام داد و می افزاید: در همان زمان در مکاتباتی با اوقاف اخطارهای اولیه را دادیم و مدیر اداره کل میراث فرهنگی تهران، در نامه ای با ریاست وقت اوقاف استان تهران آنها را ملزم به ارائه طرح کرد تا در کمیته فنی مطرح و اعلام نظر شود.

میراث فرهنگی با کدام بخش طرح موافق بود؟

رحیم زاده پیرامون قبرستان تاریخی شبیه زمین فوتبال می شود، ادامه می دهد: در آن زمان براساس مکاتبات انجام شده و کش وقوس هایی که به وجود آمد، اوقاف با ارائه طرح از سوی یک بخش خصوصی، طرحی را برای ما ارسال کرد که در معاونت وقت میراث فرهنگی بررسی شد، ما ملاحظاتی داشتیم و با نهایی شدن آنها طرح مورد تایید قرار گرفت و تاکید شد این طرح حتما با نظارت کارشناس میراث فرهنگی اجرایی شود. یعنی هر زمان که اوقاف شروع به فعالیت می کرد باید ناظران میراث نیز حضور می داشتند تا اقدامات از نزدیک رصد شوند.

وی می گوید: یکی از کارهای خوبی که انجام دادیم این بود که تا جایی که توانستیم، اتفاقی که در امامزاده عبدالله پیش آمد، در این قبرستان رخ نداد و بیشتر سنگ قبرها حفظ شدند و براساس طرح تصویب شده در همان محلی که قبلی جانمایی شدند، قرار گرفتند.

مدیر اداره میراث شهرری با تاکید بر اینکه از نظر میراث فرهنگی شکل و شاکله گورستان اهمیت بیشتری دارد، اضافه می کند: نظرات دوستان در حوزه اوقاف، تسهیل امور زائران و گردشگران و همسان سازی بود که از تاریخی بودن بقعه می کاست.

می خواستند سکوی قدیمی قبرستان را صاف کنند...

وی توضیح می دهد: در ضلع جنوبی بقعه سکویی قرار دارد که قصد صاف و همسطح کردن آن را داشتند، می خواستند هیچ پستی و بلندی در اطراف بقعه نباشد، زمانیکه از این طرح آگاه شدیم به متولیان تذکر دادیم و درخواست کردیم تا طرح برای این رینگ با رضایت کامل و دقیق باشد.

رحیم زاده ادامه می دهد: در طرح در دست اجرای اوقاف برای ابن بابویه قطعا این طرح باید بازنگری شود، به نظر می رسد دوستان مواردی را رعایت نکرده اند، ما درصدد هستیم سریعتر نامه بزنیم تا طرح به میراث ارائه شود و در صورتیکه مورد موافقت ما باشد، کار ادامه یابد. آنها بدون هماهنگی نباید کاری انجام دهند، از سوی دیگر نمی توان از همکاری های آنها با میراث فرهنگی نیز گذشت، بسیاری از سنگ قبرهای دارای قدمت حفظ شده اند، هر چند در برخی نقاط نیز سنگ ها دچار شکستگی و آسیب شده اند. قطعا برای توسعه و ادامه فعالیت نظارت بیشتر می شود.

جای شکر دارد که برای «ابن بابویه» اتفاق امامزاده عبدالله رخ نداد

میراث فرهنگی ری در طول دست کم 9 سال گذشته نه تنها برای ساخت شبستانی در اطراف مقبره شیخ صدوق، بلکه در طرح همسان سازی امامزاده عبدالله نیز تجربه تلخی را به دست آورد که به نظر می رسید، برای جلوگیری از ادامه دار شدن چنین اتفاقاتی به فکر راه چاره ای برای جلوگیری از هر نوع اتفاقی مشابه برای بناهای تاریخی خود که در اختیار دیگر نهادها به خصوص اوقاف است، باشد تا دست کم بدون هماهنگی هیچ طرحی در این بناها اجرایی نشود، اما طرح در دست اجرای اوقاف برای ابن بابویه نشان داد که هنوز چنین قدمی برای حفاظت از آثار تاریخی ری باستانی برداشته نشد.

مدیر اداره میراث فرهنگی شهر ری توضیح می دهد: تجربه ای که در امامزاده عبدالله با آن روبه رو شدیم، منجر به شکایت میراث فرهنگی از اوقاف شد و برخی از ضمانت هایی که اوقاف به میراث داد و بحث هایی که مطرح شد، نسبت به لزوم نظارت میراث فرهنگی بر توسعه این نوع مکانها تاکید داشت، بنابراین جای شکر دارد که در ابن بابویه آن اتفاق نیفتاد.

او با بیان اینکه «هر چند ما (میراث فرهنگی) در کارمان ضعف داشتیم، اما می توانم این قول را بدهم که اداره اوقاف از این به بعد همکاری لازم را با میراث خواهد داشت»، ادامه می دهد: یکی از مشکلات ما تغییر سریع تولیت ها در بقاع متبرکه است. تا با تولیت قبلی هر امامزاده به هماهنگی می رسیم، متاسفانه بعد از چند ماه تغییراتی ایجاد می شود و شخص دیگری جای تولیت قبلی می آید و آن شخص نیز نظرات خاص خود را دارد، این نوع اتفاقات کار را برای ما سخت تر می کند.

وی با اشاره به اینکه میراث فرهنگی قوانین خوبی برای جلوگیری از این نوع فعالیتها دارد، بیان می کند: می توانیم این نوع اتفاقات را از حوزه مرجع قضایی پیگری کنیم، اما خوشبختانه بدلیل ارتباط و تعامل خوبی که با رئیس کنونی اوقاف شهرری داریم، از او درخواست می کنیم تا دست کم در گورستان هایی که تحت تملک اوقاف است، این هماهنگی باشد.

با تغییر در اصالت اثر تاریخی مخالفیم

طرحهای در حال اجرای امروزی در قبرستان و بقاع متبرکه تاریخی به نوعی در حال تبدیل شدن به پروژه های تجاری هستند که به نظر می رسد برای جذب بیشتر گردشگران و زائران اجرایی می شوند، طرحی که هویت بقعه و حتی قبرستان تاریخی را نادیده می گیرد. با شریط پیش روی قبرستانهای تاریخی شهرری این سوال به ذهن می آید که آیا میراث فرهنگی و اوقاف تا کنون قرارداد یا پیش نویس قراردادی برای همکاری های دو جانبه امضا کرده اند یا اصلا میراث فرهنگی آن قوانین و ضوابط قابل اجرایی در بناهای تاریخی را به اوقاف اعلام کرده است؟

مدیر اداره میراث فرهنگی شهرری می گوید: مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در زمینه سند ملی حفاظت از گورستان های تاریخی کشور که در اواخر سال 97 به تصویب رسید، در اختیار همه ارگانها و حتی اوقاف قرار گرفته است، می توانم بگویم امکان هم ندارد که دستشان نرسیده باشد.

او می افزاید: ما نفی نمی کنیم که تعداد زائران و گردشگران در بقاع متبرکه نسبت به جمعیت و در مقایسه با سال های گذشته افزایش داشته است که این نیازمند تامین برخی زیرساخت های بیشتر است، ولی اینکه بخواهد خودِ مکان را تحت تاثیر قرار دهد، مورد موافقت ما نیست. ما معتقد به زیبایی در اصالتِ بنا هستیم، اگر قرار باشد در ساخت شبستان ها بدون ضوابط تغییراتی در معماری بنا انجام شود و اصالت آن تغییر کند، مورد موافقت میراث نیست و ما حتما جلوی آن را می گیریم.

طرحشان فعلا در حد رینگ اطراف مقبره است

رحیم زاده طرح در دست اجرای اوقاف را در حال حاضر تا تکمیل رینگ دور مقبره شیح صدوق می داند و ادامه می دهد: فعلا تا همین محدوده است، بقیه کار در مکاتباتی که در حال انجام است فریز می شود تا اعلام نظر نهایی انجام شود، اما به نظر می رسد آنچه مدنظر میراث فرهنگی است در برخی موارد رعایت نشده و باید در جلسه ای با اوقاف، کارشناس مربوطه و معاونت میراث فرهنگی اظهار نظر کنند تا دست کم از دیگر تخریب ها جلوگیری شود.

او با تاکید بر اینکه میراث فرهنگی با بهسازی مخالف نیست، می گوید: باید ضوابط میراث در این طرحها به صورت کامل رعایت شود، اما در برخی از موارد آنها نظر خود را اعمال کرده اند.

او با اشاره به وجودِ برخی مقبره های خانوادگی که در اتاقهایی قرار گرفته و مقبره هایی که در فضای باز قبرستان با معماری خاصی ساخته شده اند، اظهار می کند: نوع معماری در این نوع مکانها نشان می دهد ذوق و سلیقه آنها بسیار بهتر از امروز بوده است، تنها مزیتی کنونی طرح امروزی باقی ماندن سنگهای موجود است.

رحیم زاده با اشاره به مرمت مقبره شیخ رجبعلی خیاط ادامه می دهد: در تیر ماه 98، قانون حمایت از میراث فرهنگی به تصویب رسید که براساس آن، هر ارگانی که اثری تاریخی و ثبت شده در اختیار دارد، باید هزینه مرمت را تهیه و تضمین کند تا کار با نظارت میراث فرهنگی انجام شود، نه با پرداختی هزینه مرمت اثر توسط این نهاد.