سلول درمانی، نسخه شفابخش لک و پیس

سیناپرس/ بیماری ویتیلیگو ( لک و پیس) نوعی اختلال رنگدانه ای است که در آن ملانوسیت ها تخریب شده و در نتیجه لکه های سفیدی روی پوست ایجاد می شود. علاوه بر زمینه ژنتیکی، اختلال سیستم ایمنی نیز نقش مهمی در ایجاد این بیماری ایفا می کند.

هرچند این بیماری حدود 0/5 تا 1 درصد مردم جهان را درگیر می کند و غیر کشنده است اما تاثیر روانی روی افراد مبتلا داشته و کیفیت زندگی آنها را کاهش می دهد.

اکنون روش های درمانی رایجی مانند درمان های جراحی و غیر جراحی برای درمان ویتیلیگو وجود دارد. با روش های جراحی( مانند پیوند پوست) نمی توان ضایعات بزرگ بدن را درمان کرد. عفونت در محل پیوند و نبودن امکان پیوند پوست در محل های حساس مانند لب، پلک و ناحیه تناسلی از عوارض این روش ها است. درمان های غیر جراحی نیز عوارضی مانند خارش و قرمزی پوست دارد. برخی از آنها می توانند عوارض ناگواری مانند سرطان های پوستی را نیز به همراه داشته باشند.

امروزه در بیمارانی که به روش های درمانی موجود مقاوم اند، سلول درمانی به عنوان یک روش جایگزین پیشنهاد می شود. با استفاده از سلول درمانی (در روشی که از کشت سلول استفاده می شود) می توان ناحیه بزرگی از بدن را که دچار ضایعه شده است، درمان کرد. همچنین این روش در حال حاضر ایمن و از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه است.

درمان لک و پیس با کمک سلول های بنیادی

دکتر سعید شفیعیان، سرپرست بخش پوست پژوهشگاه رویان در این خصوص به سیناپرس گفت: نخستین سلولی که برای درمان بیماری های پوستی به شیوه سلول درمانی استفاده کرده ایم، مربوط به بیماری هایی است که رنگدانه های پوستی شان را از دست داده اند. شایع ترین این بیماری ها، ویتیلیگو (برص یا لک و پیس) است؛ این بیماری حدود یک درصد از جمعیت جامعه( یک نفر از 100 نفر) را درگیر می کند.

این متخصص پوست و مو اظهارداشت: سلول درمان این بیماری به دو روش استفاده می شود. در نخستین روش، یک ناحیه از پوست( به اندازه 2 در 3 یا 3 در 3 سانتی متر) با خراشیدن یا تراشیدن لایه های سطحی پوست بر داشته می شود. سپس به مدت 24 ساعت این سلول ها در آزمایشگاه از یکدیگر تفکیک می شوند و تغییرات مختصری در آنها ایجاد می کنیم. سپس در نقاطی که لایه رنگی خودشان را از دست داده اند، پیوند سلولی را آغاز می کنیم. این روش درمانی اکنون مورد تایید وزارت بهداشت است.

این محقق پژوهشگاه رویان تصریح کرد: این روش درمانی علاوه بر بیماری لک و پیس، می تواند برای خال ها و محل هایی که بر اثر سوختگی، رنگ پوست شان از دست رفته است نیز مورد استفاده قرار بگیرد.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان ادامه داد: دومین روش نیز مربوط به بیمارانی است که ضایعات پوستی خیلی گسترده تری دارند. در این روش، ابتدا سلول های جدا شده و در آزمایشگاه کشت داده و پس از تکثیر سلولی، عمل پیوند انجام می شود. در حال حاضر روش دوم، در مرحله تحقیقاتی است و به عنوان شیوه درمانی استفاده نمی شود.

به گفته سرپرست بخش پوست پژوهشگاه رویان، در این روش علاوه بر درمان دارویی، برای بیمارانی که دارای بیماری سخت هستند و به هیچ وجه به درمان دارویی و روش های دیگر پاسخ نداده اند، از نور درمانی، لیزر درمانی نیز استفاده می کنیم.

شروط استفاده از سلول درمانی

شفیعیان، فاکتور سن را یکی از شروط استفاده از این روش درمانی عنوان کرد و به سیناپرس گفت: بیماران کمتر از 12 سال به هیچ عنوان با این شیوه درمان نمی شوند.

وی اظهارداشت: ایجاد نشدن هیچگونه لک سفید جدید یا بدون تغییر باقی ماندن لک سفید در طول یکسال گذشته، یکی دیگر از شروط ما برای استفاده از این روش درمانی است.

این متخصص پوست و مو درباره عوارض این سلول درمانی اشاره کرد و گفت: قطعا این روش درمانی نیز مانند سایر روش های دیگر، می تواند همراه با عوارض باشد. مثلا ممکن است پوست ناحیه برداشته شده به ندرت برجستگی پیدا کند یا سفیدتر یا تیره تر شود. خوشبختانه تاکنون عارضه دیگری در ایران پیرامون این مساله گزارش نشده است.

نقش پنج ژن در سلول درمانی

در پژوهشگاه رویان هم اکنون در سه مرحله از کارآزمایی بالینی (فاز3،5و1) برای درمان بیماران ویتیلیگو از پیوند اتولوگ (دریافت سلول بنیادی از بدن خود بیمار) سوسپانسیون سلولی اپیدرمی استفاده شده که روشی ساده، ایمن و کارآمدی است، اما پاسخ به درمان در این روش در بیماران مختلف متفاوت است و در 24 درصد از بیماران به رغم گذشت 24 ماه از سلول درمانی پاسخ به درمان مشاهده نمی شود.

حدیث عبدالله زاده، دانش آموخته دانشکده علوم پایه و فناوری های نوین زیستی دانشگاه علم و فرهنگ با راهنمایی دکتر سعید شفیعیان و دکتر ناصر اقدمی طی پژوهشی، ترانسکریپتوم پوست (مجموعه ای از مولکول های RNAپیام رسان که در یک سلول یا در جمعیتی از سلول ها بیان می شود) بین بیماران ویتیلیگوی مقاوم و پاسخ دهنده به سلول درمانی را مقایسه و ارزیابی کرده است.

در این پژوهش، بیماران به مدت 6 ماه از لحاظ بالینی ارزیابی شدند. سپس RNA های استخراج شده از پوست این بیماران توالی یابی شدند. نتایج توالی یابی این پژوهش نشان داد،376 ژن در بیمارانی که به درمان پاسخ می دهند در مقابل بیماران مقاوم به درمان تفاوت بیان دارند که از این میان 231 ژن افزایش بیان و 163 ژن کاهش بیان داشته اند.

سپس با بررسی مسیرهای پیام رسانی درگیر و مطالعه منابع موجود، در نهایت 5 ژن ATP6V0B, PAX8, SRI, THRA,C9 به عنوان بیومارکرهای پیشنهادی انتخاب شدند. بر پایه یافته های این مطالعه، این 5 ژن احتمالا در پیش بینی پاسخ به سلول درمانی نقش دارند، اگرچه برای تایید نتایج لازم است این ژن ها در تعداد بیماران بیشتری بررسی شوند.