معماری مقبره الشعرای تبریز؛ نقطه اتصال فرهنگ و تاریخ ایران زمین

مقبره الشعرای تبریز یکی از آرامگاه های کهن تبریز و محل دفن قریب به 400 تن از بزرگان شعر و ادب و همچنین عرفای ایران و سایر کشورهای همسایه است. با ما در مقاله مقبره الشعرا کجاست همراه باشید تا از تاریخچه مقبره الشعرای تبریز و همچنین زیبایی های معماری مقبره الشعرای تبریز آگاهی یابید.

موقعیت جغرافیایی

مقبره الشعرا تبریز در منطقه سرخاب قرار گرفت. براساس مقاله مقبره الشعرا کجاست باید بدانید که مقبره الشعرا در قدیم با نامهای حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب نیز شهرت داشت، اما متاسفانه گذر زمان و شدیدتر از آن حوادث طبیعی مانند سیل و زمین لرزه معماری مقبره الشعرای تبریز را دچار فرسایش کرده اند.

بزرگان مدفون در مقبره

بر طبق نوشته های ادبی تذکره نویسان نام آشنای ایرانی و خارجی و تاریخچه مقبره الشعرای تبریز، این مکان مدفن بیش از 400 تن از شاعران، عارفان و ادبای تاریخ از سراسر ایران بوده و چند تن از بزرگان ادبیات فارسی مانند اسدی طوسی (اهل خراسان) خاقانی شیروانی، قطران تبریزی، شاپور نیشابوری (اهل خراسان)، همام تبریزی و مانی شیرازی (اهل شیراز) و اخیرا زنده یاد سید محمدحسین شهریار در آن آرام گرفته اند.

تاریخچه

تبریز در قرن ششم و بعد از اینکه به مرکز حکومت اتابکان آذربایجان تبدیل شد، سرزمین شاعرانی بود در جستجوی زندگی دور از نزاع و جنگ. خاقانی و ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز مهاجرت کردند و در این شهر سکونت گزیدند و پس از مرگ، یکایک آنان در حظیره مخصوصی به خاک سپرده شدند که در متون تاریخی و تذکره ها از آن به عنوان مقبره الشعرا نام برده شد. شاعران دیگری نیز از عهد ایلخانیان و دوره آق قویونلوها در تبریز می زیستند یا از نقاط دیگر به تبریز مهاجرت کرده و در این شهر درگذشته اند که غالبا در همین حظیره و در جوار خاقانی دفن شده اند. اسم این آرامگاه در آثار و نوشته های قبل از قرن هشتم هجری بچشم نمی خورد.

در کتاب لباب الالباب تألیف محمد عوفی در سال 618 هجری که در آن زندگینامه ای از شاعران قرن هشتم هجری مثل خاقانی و ظهیرالدین فارابی نوشته شد، اسمی از این مکان به میان نیامد. کهن ترین اشاره به این آرامگاه در کتاب نزهه القلوب تألیف حمدالله مستوفی در سال 740 هجری است. همچنین، در تاریخ گزیده مستوفی تألیف 730 هجری نیز به مقبره الشعرا اشاره شد.

بنای یادبود

بدلیل متروکه شدن مقبره الشعرا بعد از زلزله های سالهای 1193 و 1194 هجری قمری و بدلیل اینکه این آرامگاه محل دفن بسیاری از شاعران و عارفان بزرگ هست، در شهریور 1350 خورشیدی مسابقه ای جهت طرح یک بنای یادبود در مقبره الشعرا توسط روزنامه ها برگزار شد و بعد از مدتی، طرح غلامرضا فرزان مهر انتخاب و عملیات احداث و اجرای بنای یادبود آغاز گردید. براساس مقاله مقبره الشعرا کجاست در حال حاضر، این بنای یادبود نماد مقبره الشعرا و یکی از المان های تبریز بحساب می آید. نماد مقبره الشعرا که تلفیقی از هنر و معماری کهن و مدرن است، در بلندی های این آرامگاه خودنمایی می کند.

احداث این پروژه از سال 1351 با قراردادی بین طراح و انجمن آثار ملی سابق شروع و تا سال 61 ادامه یافت و از این سال به بعد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرای طرح را به عهده گرفت. فرزان مهر در خصوص انتخاب طرح بنای مقبره الشعرای تبریز و پروسه ساخت اظهار داشت:

1) این طراحی با هدف ایجاد وحدت و تلفیق طرح بر مبنای معماری سنتی و مدرن انجام شده است. در طراحی بنا همواره ایجاد حس ارتباط با بیننده و نو بودن طرح لحاظ شده تا با گذر زمان معماری آن جذابیت خود را حفظ کند.
2) لین قوس ها نمادی از تلفیق معماری کهن و مدرن بوده و برای ساخت آن ابتدا پنج لایه زمین کوبیده شده است تا مقاومت آن افزایش یابد. اگر اجرای این طرح درست پیش می رفت، عمر مفید سازه تا 500 سال پیش بینی شده بود. سازه بنای یادبود فلزی است و با روکش های از پیش ساخته بتنی پوشیده شد.