قلعه ها، کاروانسراها و آسیاب های خراسان جنوبی

استان خراسان به سه بخش استان خراسان جنوبی و استان خراسان رضوی و استان خراسان شمالی تقسیم شده است. که از بین این سه استان جاذبه های تاریخی زیادی در استان خراسان جنوبی قرار دارد. ما در این جا بخشی از این جاذبه های تاریخی، گردشگری که شامل آسیاب ها، قلعه ها و کاروانسراهای خراسان جنوبی می شود را به شما معرفی می کنیم که تاریخ این بخش از سرزمین بزرگمان را برایمان هویدا می سازد و با دیدن و خواندن در مورد این آثار به درک و شناخت ما از پیشینیان مان کمک شایانی می کند. تعداد قلعه های خراسان جنوبی بسیار زیاد است که حکایت از تاریخ بلند بالای حکومت های مختلف در این استان دارد. آسیاب های خراسان جنوبی نیز به علت اینکه این استان، محل وزش باد های 120 روزه سیستان است، از گذشته تا کنون بسیار مورد توجه مردمان قرار گرفته است. با این پست مجله ی همگردی همراه باشید تا درباره ی قلعه ها، کاروانسراها و آسیاب های خراسان جنوبی بیشتر بدانید.

قلعه های خراسان جنوبی: قلعه ی فورک

روستایی به نام فورک در 5 کیلو متری شرق شهرستان بیرجند قرار دارد و قلعه ای به همین نام یعنی فورک در این روستا قرار گرفته است. در شهر بیرجند قلعه های فراوانی وجود دارد که ساخت آنها مربوط به دوره های مختلف تاریخی می باشد. شهر بیرجند مناطق کوهستانی زیادی دارد که همین موضوع باعث شده قلعه های مستحکمی در این منطقه ساخته شود. به دلیل کوهستانی بودن این بخش از استان پای فرقه های مختلفی از جمله اسماعیلیه به این منطقه باز شده است. که برای دفاع از خود، قلعه های مرتفع و با استحکام بالا در اکثر مناطق این شهرستان و سایر شهر های جنوبی استان خراسان از خود بر جای گذاشته اند. شاید بتوان گفت اهالی ساکن در این شهرستان در دوران مختلف از نعمت آسایش و آرامش و امنیت محروم بوده اند، زیرا که در طول دوران مورد تهاجم اقوام مختلف از جمله ترکمن ها، مغول ها و افغان ها قرار گرفته اند. به همین دلیل میبینیم که قسمت قدیمی شهر دارای کوچه هایی تنگ وتاریک وهمچنین دارای دیوارهای بلند و ساخته شده در مناطق مرتفع وتپه ها می باشد. تا شاید از این طریق بتوانند بهتر وبیشتر از جان و مال و ناموس خود دفاع کنند.
قلعه تاریخی فورک یکی از بناهایی است که در زمان افشاریه احداث شده است. در آن زمان حاکم شهر میرزا رفیع خان نام داشته که این قلعه را درزمان حکومت نادرشاه بنا کرده است. این قلعه دارای سبکی خاص در ساخت می باشد.   بدین صورت که فضای داخلی آن از سه بخش تشکیل شده است که از سمت شرق به غرب قلعه قرار گرفته است. بخش اول محل نگهداری احشام و انبار آذوقه و همچنین محل زندگی خدمه می باشد. بخش دوم محل نگهداری تدارکات نظامی و همچنین محل زندگی نگهبانان و نظامیان است و بخش سوم که در واقع مهمترین بخش قلعه نیز می باشد محل زندگی حاکم وقت واطرافیانش است.
این قلعه تاریخی که دارای 18 برج می باشد در بالای صخره ای سنگی بنا شده است که امروزه تنها تعدادی از آن برج ها بر جای مانده است. در ساخت این قلعه از مصالحی چون آجر و خشت، سنگ و ملات گل استفاده شده است. زمانی که به نظاره این قلعه باستانی می نشینیم خواهیم دید که بر بالای حصار و برج قلعه سازه های کنگره ای و همچنین منافذی (به عنوان تیرکش) برای دیده بانی و همچنین دفاع بهتر از قلعه تعبیه شده است. از آثار بر جای مانده در قلعه چنین به نظر می رسد که این بنا در طول دوران های مختلف چندین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است و وسعت آن افزایش پیدا کرده است. حصار فعلی قلعه و همچنین برجی که به صورت مدور در آن دیده می شود یادگار از دوران افشاریه است که در واقع آخرین مرحله از معماری آن می باشد.

قلعه های خراسان جنوبی: قلعه ی حوض غلام کش

در جنوب شرقی شهر بیرجند و در نزدیکی روستایی به نام مود قلعه عظیمی به نام حوض غلام کش قرار گرفته است. در گذشته های دور در اطراف این قلعه حصار عظیمی همراه با برج های متعددی وجود داشته است که امروزه آثار کمی از آن برجای مانده است. در جهت شمال غربی قلعه فضای مربع شکل بزرگی دیده می شود که اضلاع آن هر کدام بیش از پنجاه متر می باشد به طوری که به راحتی می توان چند ستون چهار ضلعی بزرگ را در آن جای داد. یکی از خصوصیات این قلعه این است که از صخره های طبیعی اطراف قلعه به عنوان دیوار قلعه استفاده شده است، سطح خارجی این فضای مربع شکل و همچنین  سطح دیوار های صخره ای با ساروج پوشیده شده است. در جهت شرقی این قلعه آثار کمی از حصار و چندین برج همچنان خودنمایی می کند، و در جهت شمالی آن قلعه بندی به چشم می خورد که دو وظیفه مهار سیلاب های محلی و همچنین دفاع از قلعه را بر عهده داشته است. در بیرون از این قلعه نیز آب انباری وجود دارد. همچنین در داخل این قلعه سه ستون به چشم می خورد که بر روی دیواره های دو طرف آن آثاری از طاق های قدیمی همچنان هویدا است. باستان شناسان با کمک گرفتن از شواهد موجود در قلعه نتیجه گرفته اند زمان ساخت این قلعه به دوره اسماعیلیان باز می گردد.

قلعه های خراسان جنوبی: قلعه ی حسن آباد

این قلعه یکی دیگر از قلعه های به جا مانده از دوران اسماعیلیان می باشد، در واقع می توان گفت این قلعه مربوط به سده های ششم و هفتم هجری قمری می باشد، که در 2 کیلومتری روستای حسن آباد و 8 کیلومتری شمال غرب فردوس قرار گرفته است. اهالی این روستا ها این قلعه را قلعه دختر می نامند. این قلعه نیز همانند سایر قلعه ها در بالای کوه ساخته شده است. اطراف این قلعه چند حصار سنگی به چشم می خورد و در آن آثاری از برج و بارو، میخ های آهنی و همچنین حمام دیده می شود. اگر در این قلعه قرار بگیریم و به روبروی خود نگاهی بیاندازیم کوه دیگری را خواهیم دید که شاه مرغان نام دارد، از خصوصیات جالب این کوه این است که در فصل زمستان از دهانه چاهی که بر قله آن قرار دارد دودی متصاعد می شود که به نظر می رسد بخار آب است. یکی از خصوصیات منحصر به فرد این قلعه داشتن تونلی آجری است که این قلعه را به یکی دیگر از قلعه های تاریخی دوران اسماعیلیان به نام کوه قلعه وصل می کند همچنین این راه جالب زیرزمینی این دو قلعه را با کمک راه زیرزمینی دیگری به مرکز شهر تاریخی تون متصل می سازد. البته پس از زلزله سال 1347 در این راه زیرزمینی اجساد زیادی کشف شد که با نظم خاصی در کنار یکدیگر در این تونل قرار داشتند که با کفن هایی  منقوش به آثار اسلامی و آیات قرآن  پوشانده شده بودند.

قلعه های خراسان جنوبی: قلعه ی اسماعیلیان

در زمانی که سلجوقیان به ایران حکومت می کردند، فرقه ای به نام اسماعیلیان بر منطقه طبس استیلا داشتند که حاصل بر جای مانده از این حکمرانی قلعه های مستحکمی بر فراز کوه های این منطقه است. یکی از معروف ترین این قلعه ها، قلعه ی اسماعیلیان نام دارد. این قلعه در نزدیکی روستای خراوان پایین و بر بالای کوهی بنا شده است. اطراف این قلعه را کوهستان در بر گرفته است و به هر طرف که بنگریم چیزی به غیر از کوه های بلند نخواهیم دید و تنها از این قلعه میتوان روستای خراوان پایین و بالا را دید. از خصوصیات این قلعه می توان به چهار آب انبار در درون آن اشاره کرد که یکی از انها که در بالاترین نقطه قلعه قرار دارد نسبت به سایر آب انبار ها آسیب کمتری دیده است و تنها پوشش گنبدی که در وسط آب انبار قرار دارد مورد گزند زمان قرار گرفته و از بین رفته است.

قلعه های خراسان جنوبی: قلعه دختر

در غرب بشرویه و حدود دوازده کیلومتری آن و در مجاورت آسیاب آبی معروفی به نام دهنه قلعه ای قدیمی به نام قلعه دختر قرار دارد. این قلعه در ارتفاع 400 متری از سطح زمین در بالای قله ای مخروطی شکل بنا شده است.   این قلعه از سه جهت مشرف به پرتگاه است و همین باعث شده که این قلعه به نوعی همچون دژی محکم و غیر قابل عبور باشد، تنها راه اتصال به این قلعه راهی بسیار سخت از سمت جنوب آن است. این قلعه در کنار قلعه های زیادی که در شهر های مختلف ایران و به همین نام قلعه دختر در زمان ساسانیان ساخته شده است قرار می گیرد. بعنوان مثال میتوان قلعه دختر فیروز اباد، قلعه دختر بین مشهد و تربت حیدریه، قلعه دختر بجستان و قلعه دختر شوشتر را نام برد. و می توان آن را در زمره آثار مشابهی که در ایران و یا سایر کشورها مانند آذربایجان، هندوستان و لبنان قرار دارد به حساب آورد. زیرا وجه مشترک تمامی آن ها این است که بر بالای بلندی ها وهمچنین نقاط صعب العبور واقع شده اند و بیشتر آنها به شیوه معماری قبل از اسلام و بالاخص دوران ساسانی ساخته شده اند و اغلب آنها به غیر از حالت دفاعی بعنوان مکانی  مقدس نیز محسوب می شدند. از شواهد چنین می توان نتیجه گرفت که این قلعه دختر در دوران نفوذ اسماعیلیان مورد استفاده آنان قرار گرفته است.

قلعه های خراسان جنوبی: قلعه بیرجند

بزرگترین و قدیمی ترین بنا در شهر بیرجند که از نقاط گردشگری این شهر و همینطور استان خراسان جنوبی محسوب می شود  قلعه ای با همین نام یعنی قلعه بیرجند است، که با نام های دیگری چون قلعه ته ده و پایین شهر نیز خوانده می شود. این قلعه وسعتی برابر با 3000 متر مربع دارد که از بنا های باقی مانده از عهد صفویان است. البته برخی از تارخ نگاران این قلعه را به پیش از دوران صفوی نسبت می دهند. مصالح به کار رفته در این قلعه خشت و گل و چینه می باشد. در واقع می توان گفت که این قلعه نقطه شروعی برای شهر بیرجند محسوب می شود.  این قلعه در دوران های مختلف یعنی از دوران صفویه تا زمان قاجاریه از مردم شهر بیرجند در برابر تهاجم اقوامی چون ترکمن ها و ازبک ها محافظت کرده است. در دوران قاجاریه این قلعه بازسازی کامل و استفاده شده است. از شواهد به دست آمده از این قلعه چنین بر می آید که راه ها و کانال های زیر زمینی از این مکان به سایر نقاط مهم شهر وجود داشته است که این نقاط مهم و اصلی شامل ارگ کلاه فرنگی، ارگ بهارستان و قنات قصبه می باشد. همچنین این قلعه دارای دو درب ورودی  در دو ضلع شمالی قلعه و ضلع غربی آن است.

قلعه های خراسان جنوبی: قلعه دختر شوسف

در این سرزمین و در میان کوه های بلند و سر به فلک کشیده و بر فراز کوهی به ارتفاع 2200 متر ودر 5 کیلومتری غرب شوسف قلعه دیگری به نام قلعه دختر شوسف واقع شده است، که از لحاظ دسترسی یکی از سخت ترین مکان های شهرستان نهبندان محسوب می شود. در دو طرف این قلعه جویباری با آب زیاد وروان وجود دارد که آب مورد نیاز افراد درون قلعه را فراهم می کند. در ساخت این قلعه بیشتر از سنگ استفاده شده است البته در کنار سنگ ها از آجر هایی با ابعاد 30 در 30 نیز کمک گرفته شده است. سفال های بدست آمده از این قلعه به 2 دوره مربوط میشود، نوعی از این سفال ها مربوط به دوران تاریخی نهبندان است و نوع دیگری از آنها مربوط به دوران اسلامی است. بررسی باستان شناسان بر روی قطعات سفالی بدست آمده از این قلعه نشان دهنده این است که این قلعه در دوران ساسانی بنا شده است و تا دوران اسلامی بخصوص در دوران اسماعیلیه از آن استفاده می شده است. قسمت های زیادی از قلعه در طول زمان تخریب شده اند، که از جمله این عوامل تخریب می توان به عوامل طبیعی مانند برف و باران و وزش باد های محلی اشاره کرد و همچنین عوامل انسانی هم در این تخریب دخیل بوده اند. در سال های گذشته برای یافتن آثار بیشتر نیز در این قلعه حفاری های غیر مجاز صورت گرفته است که باعث تخریب بیشتر این بنا شده است، این اتفاقات سازمان های دولتی مربوطه از جمله میراث فرهنگی را مجاب به محافظت بیشتر از این اثر باستانی کرده است.

قلعه های خراسان جنوبی: قلعه رستم خوسف

قلعه دیگری در این سرزمین در بخش جنوب شرقی شهر خوسف و در غرب یک روستای کوچک به نام گنج وجود دارد که به قلعه رستم خوسف معروف می باشد. این قلعه بر بالای تپه ای بلند قرار گرفته است که اگر در این قلعه باشید به دشت ماژان وجلگه خوسف مشرف خواهید بود. این قلعه به دلیل دور از دسترس بودن جزء قلعه هایی است که در طول دوران دستخوش آسیب کمتری بوده است.
از خصوصیات ظاهری قلعه خوسف می توان به شش تالار در آن اشاره کرد که با طاق های جناغی شکل پوشیده شده اند. اما در گذر زمان محل ورودی این تالارها با خاک و آوار مسدود شده است ولی به داخل این تالار ها آسیب چندانی نرسیده است. در مرکز این قلعه یک چاه هفت متری قرار گرفته است و در بخش جنوبی آن یک آب انبار که ساخته شده از ملات ساروج و سنگ است دیده می شود. یکی دیگر از خصوصیات ظاهری این قلعه وجود پنج برج دیده بانی در سمت شمال شرقی آن است. همچنین به قطعات سفالی که از محوطه این قلعه به دست آمده است نیز می توان اشاره کرد، این سفال ها دارای لعاب می باشد و با رنگ های ساده و فیروزه ای رنگین شده اند که نشان دهنده ارتباط آن ها با دوران پس از اسلام و پیش از آن است. اما در واقع بیشتر اثار بدست آمده از قلعه رستم مربوط به دوران پیش از اسلام می باشد، آثاری که مربوط به دوران بعد از اسلام است ارتباط به زمان بازسازی این قلعه و استیلای فرقه اسماعیلیه بر ان دارد.

قلعه های خراسان جنوبی: قلعه اسفزار

در شهرستان سربیشه و در نزدیکی روستای اسفزار یعنی در 48 کیلومتری از شرق شهر بیرجند در مسیر جاده چاج به سمت شهرستان درمیان، تپه ای قرار دارد که بر بلندای آن قلعه ای بنا شده است که به نام اسفزار خوانده می شود. مشخصه این قلعه حصار خارجی آن و همچنین برج هایی که در چهار گوشه آن تعبیه شده است می باشد، در واقع این برج ها وظیفه دفاع از قلعه را در برابرحمله راهزنان و مهاجمان بر عهده داشته اند. جنس مصالح به کار گرفته شده در این قلعه از خشت و گل است و قدمت آن به اواخر دوران صفویه تا اواخر دوران قاجاریه باز می گردد.

قلعه های خراسان جنوبی: ارگ طبس ( کهن دژ )

یکی از بنا های تاریخی شهر که قدمت 1000 ساله دارد ارگ طبس یا همان کهن دژ است. این بنای تاریخی و کهن در طول زمان و در دوران های مختلف دست خوش آسیب هایی شده است، اما لازم به ذکر است بگوییم بارها این قلعه را مرمت و بازسازی کرده اند. تا چندی پیش کتیبه ای بر سر در این قلعه وجود داشت که نشان دهنده مرمت این قلعه در سال 1216 هجری قمری بود و بر روی آن شعری نگاشته شده بود که از ارگ طبس به عنوان ارگ کهن یاد می شد و گویای قدمت این قلعه بود. در سال های دیگری نیز این ارگ کهن مورد بازسازی قرار گرفت مثلا در سال 1292 هجری قمری یعنی زمانی که عمادالملک حاکم طبس بود. اما با این حال باز هم دست طبیعت بر پیکره این بنا آسیب هایی وارد کرد، به طور مثال در زلزله شدید سال 57 این بنای تاریخی ویران شد. اما سازمان میراث فرهنگی در دهه های اخیر اقداماتی برای بازسازی آن را شروع کرده است به شکلی که آوار برداری باقی مانده از این زلزله عظیم تا اندازه ای انجام شده است و تعدادی از دیوار ها و دالان های این ارگ از زیر آوار خارج شده اند. این قلعه تاریخی در شهر طبس، در میدان امام (ره)، میدان واعظ طبسی، خیابان واعظ قرار گرفته است.

قلعه های خراسان جنوبی: ارگ بهارستان

این ارگ در خیابان منتظری شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی قرار دارد. تزئینات ظاهری و آجرکاری نمای این بنا با ارگ کریم خان زند در شیراز وجه اشتراک های زیادی دارد. از جمله رویداد های مهمی که این بنا به خود دیده پناه بردن لطفعلی خان زند و دیگر همراهان ایشان به این بنای تاریخی بوده است. این اثر تاریخی در بیرجند به باغ زرشکی نیز شهرت دارد. این ساختمان به صورت هشت ضلعی بنا شده است و معماری آن به صورت کوشکی می باشد. این اثر از آثار دوره افشاریه می باشد. این بنا دارای تزئینات و آجر کاری هایی شبیه به دوره زندیه است. این باغ تاریخی یکی از زیبا ترین و بزرگ ترین و تجملاتی ترین باغ های ایران بوده است که سال ها قبل از ثبت ملی این اثر زیبا در سازمان میراث فرهنگی بخش هایی از آن توسط نهاد های دولتی و غیر دولتی ( خصوصی ) جدا، تخریب و از بین رفته است و متاسفانه در حال حاضر از این اثر تنها کوشکی نیمه مخروب باقی مانده. قسمت دیگری از قلعه که در واقع بخش دوم آن است از خشت و گل ساخته شده و در واقع این قسمت از قلعه بنایی دفاعی می باشد که دارای حصار و همچنین یک برج است. به دلیل جنس مصالح ساخته شده در این قسمت عوامل جوی آسیب های زیادی را بر آن وارد کرده است. قسمت سوم این قلعه شامل یک حیاط اندرونی و اتاق هایی است که دور تا دور آن قرار گرفته اند  . در آن زمان مدرسه ای مخصوص پسران ساخته شد که مدرسه شوکتیه نام داشت، پس از اختصاص یافتن این مدرسه به پسران بخش سوم ارگ به دختران اختصاص یافت و تبدیل به مدرسه ای به نام مدرسه نسوان شد. ارگ بهارستان،   این میراث کهن در سال 1379 به وسیله سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران با شماره 3683 ثبت گردید.

قلعه های خراسان جنوبی: عمارت کلاه فرنگی بیرجند        

عمارت زیبای دیگری در مرکز شهر بیرجند قرار گرفته است که آن را ارگ کلاه فرنگی می نامند و ساخت آن را به امیر حسن خان شیبانی نسبت می دهند. این بنا به نام های دیگری نیز شهرت داشته است از جمله ارگ حسام الدوله، قصر بی بی عروس و همچنین ارگ سرکار. در ساخت اولیه این عمارت دو باد گیر در دو طرف آن وجود داشت که در زمان بازسازی های بعدی از این عمارت حذف شد. نمای ظاهری این عمارت سفید رنگ است و ساختمان آن به صورت 6 ضلعی بنا شده است و راس آن به شکل مخروط می باشد. این اثر زیبای تاریخی مربوط به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه است. زمانی این بنا مقر حکومتی بوده است.

کاروانسراهای خراسان جنوبی: کاروانسرای کلمرد  

تعداد کاروانسراهای خراسان جنوبی بالاست، اما متاسفانه تعداد اندکی از آن ها سالم مانده اند! یکی از کاروانسراهای خراسان جنوبی که در گذر تاریخ پابرجا مانده است، کاروانسرای کلمرد است. اگر از جاده قدیم طبس به سمت یزد حرکت کنیم این کاروانسرا را خواهیم دید. کاروانسرای کلمرد که یکی از معروفترین کاروانسراهای خراستان جنوبی است، به دو قسمت قدیم و جدید که در کنار هم قرار گرفته اند تقسیم می شود. قسمت قدیمی در اثر گذشت زمان از بین رفته است و خرابه ای بیش از آن نمانده است. اما بخش جدید همچنان سالم مانده و به تنهایی با شکوه فراوان خود نمایی می کند. مشخصه ظاهری آن این است که دور تا دور این بنا بلندای یکسانی دارد حتی سر در ورودی آن با دیوار ها هم سطح است، به جز بادگیر این بنا. در بدو ورود در دو طرف کاروانسرا ایوانچه هایی می بینیم. در هر سمت 6 عدد از آنها ساخته شده و افسار بند هایی که محل بستن دهانه اسب و شتر کاروانیان می باشد در پای سکوی آن ها تعبیه شده است. در برخی از ایوانچه های حیاط و هشتی ورودی در گوشه ها اجاق ها یا بخاری های دیواری به چشم می خورد. پشت بام این کاروانسرا بسیار زیبا است زیرا که کاملا هنرمندانه با آجر فرش شده است و این باعث شده که کاروانسرا جلوه ای خاص پیدا کند. مساحت این کاروانسرای قدیمی از کاروانسراهای خراسان جنوبی متاسفانه مخروبه شده 855 متر مربع می باشد اما مساحت کاروانسرای جدید 3184 متر مربع است. به دلیل اینکه این مسیر طی 100 سال گذشته پر رفت و آمد شده بود و لازم بود برای کاروانیان محلی با گنجایش بیشتر ساخته شود این افزایش مساحت در این دو بنا اتفاق افتاد. زیرا که کاربرد این دو بنا یکسان بود. امروزه در این کاروانسرا مردی چوپان به همراه خانواده اش زندگی می کند.

کاروانسراهای خراسان جنوبی: کاروانسرای خان

کاروانسرای خان، یکی دیگر از کاروانسراهای خراسان جنوبی است. در فاصله 30 کیلومتری با کاروانسرای کلمرد که توضیحش را دادیم در جاده طبس به یزد روستایی به نام رباط خان قرار دارد که در آن کاروانسرایی زیبا نیز به نام خان وجود دارد که دارای معماری بسیار زیبایی است. این کاروانسرا از کاروانسراهای خراسان جنوبی، دارای ویژگی های جالبی می باشد که از جمله این ویژگی ها می توان به شکل چها گوشه این کاروانسرا اشاره کرد. طول هر ضلع این چهار گوش 52 متر است. یکی دیگر از ویژگی های ظاهری آن گنبد شاه نشین و همچنین مجموعه بادگیر های ان است که در واقع در دو گوشه ی آن که محل اتصال این حجم بزرگ بنا با دو طاق بزرگ دیگر است زیبایی آن را دو چندان می کند . زمانی که به دیدن این کاروانسرا می رویم گل چین های استفاده شده در آجر کاری نمای داخلی کاروانسرا و همچنین فضای زیر باد گیر و شاه نشین و فضای زیر گنبد چشم را نوازش می دهد.

کاروانسراهای خراسان جنوبی: کاروانسرای سرایان

از دیگر کاروانسراهای خراسان جنوبی قسمتی از شهر سرایان دارای بافت تاریخی می باشد که در داخل آن بنا های تاریخی از جمله کاروانسرای سرایان و همچنین آب انبار، مسجد، حمام و بازار قرار گرفته است. مصالح استفاده شده در ساخت این کاروانسرا آجر است و به سبک 2 ایوانی ساخته شده است. ساخت این کاروانسرا از کاروانسراهای خراسان جنوبی به دوران صفوی باز می گردد و به رباط شاه عباسی نیز معروف است.

کاروانسراهای خراسان جنوبی: رباط اصفاک و نیگنان

رباط اصفاک و نیگان دو کاروانسرا از کاروانسراهای خراسان جنوبی هستند. در منطقه بشرویه آثار بسیار قدیمی به چشم می خورد از جمله 2 کاروانسرای تاریخی از کاروانسراهای خراسان جنوبی که در روستای اصفاک و نیگنان قرار گرفته اند. این دو کاروانسرا از کاروانسراهای خراسان جنوبی در مسیر جاده ای که یزد را به مشهد متصل می کرد قرار دارند. این دو کاروانسرا به جهت شرقی – غربی ساخته شده اند و تقریبا مساحتی برابر با 2500 متر مربع را در بر گرفته اند، اما این دو رباط فقط دارای یک در ورودی و خروجی مشترک هستند. تنها تفاوتی که بین این دو به چشم می آید سر در ورودی این دو رباط است زیرا که رباط اصفاک دارای سر دری مخصوص به خود است اما رباط نیگنان دارای این سردر نمی باشد. از ساخت این دو بنا تاریخ دقیقی در دست نیست تنها در سر در رباط نیگنان لوحی دیده می شود.

آسیاب های خراسان جنوبی: آسیاب های بشرویه

آسیاب های خراسان جنوبی از شهرت ویژه ای برخوردارند. یکی از مجموعه آسیاب های خراسان جنوبی، آسیاب های شهر بشرویه است. در شهر بشرویه در مسیر قنات این شهر در جهت غرب آسیاب هایی دیده می شوند، تعداد این آسیاب ها پنج عدد می باشد که به آسیاب های اول تا پنجم شهرت دارد. بر اساس وقف نامه های به دست آمده قدمت این آسیاب از آسیاب های خراسان جنوبی، 400 ساله است اما هیچ کتیبه و مدرک تاریخی دقیقی از ساخت آن ها در دسترس نیست. ظاهرا آسیاب اول از سایر آسیاب ها جدید تر و آسیاب پنجم قدیمی ترین آن ها است. فاصله ی این آسیاب ها از هم یک کیلو متر است. و شکل ساخت این آسیاب ها با یک دیگر مشابه است و همچنین مصالح به کار رفته در آن ها لاشه سنگ، آجر های مربع شکل، ملات شن و گچ و آهک، ساروج و قلوه سنگ است. در حال حاضر آسیاب های اول، دوم، و پنجم متروکه هستند و از آن ها استفاده نمی شود. این آسیاب ها آبی هستند، بدین صورت که از بخش غربی قنات آب به وسیله کانالی به داخل یک مخزن هدایت می شود و ار آن جا با فشار بر روی پره های چوبی چرخ آسیاب ریخته می شود و آن را به حرکت در می آورد. چرخ توسط یک هرم به سنگ روئین متصل شده است و آن را می چرخاند. با چرخش این سنگ این گندم ها کم کم به درون سنگ روئین ریخته می شوند و پس از آسیاب شدن به کناره های سنگ انتقال می یابند.

آسیاب های خراسان جنوبی: آسیاب های بادی نهبندان

از دیگر مجموعه آسیاب های خراسان جنوبی، آسیاب های بادی نهبدان است. همانگونه که از فلسفه ی وجودی آسیاب های خراسان جنوبی بر می آید، منطقه سیستان و خراسان جنوبی محل وزش باد های 120 روزه سیستان است. افرادی که در این منطقه زندگی می کنند کاملا خود را با این شرایط محیطی – جغرافیایی تطبیق داده اند، به همین دلیل آسیاب های بادی یا آسباد های زیادی در این منطقه ساخته شده است که یکی از بهترین راه ها برای استفاده از انرژی فراوان باد در این منطقه می باشد. روستا های مختلفی از جمله رومه، میغان، خوانشرف، همند، چهار فرسخ و تعداد دیگری روستا دارای آسباد هایی هستند که مالکین خصوصی دارند. آسیاب های خوانشرف، یکی دیگر از مجموعه آسیاب های خراسان جنوبی، دو طبقه هستند. طبقه بالایی آنها مکان قرار گیری بزرگترین قطعات آسیاب است. به دلیل نوع کاربرد این سازه ها تزئین خاصی در ساخت آنها نمی بینیم. نقشه آسیاب های خراسان جنوبی در منطقه نهبندان به آسباد های سیستان شباهت های زیادی دارند.