نگین معماری قاجار کجاست؟

حمام نواب تهران که یکی از جاذبه های گردشگری بی نظیر بوده که در محله امامزاده یحیی جای دارد و ما قصد داریم شما را به تماشای دیدنی هایش ببریم.

حمامی دیدنی در تهران

استحمام از دیرباز در ایران باستان با حفظ نظافت بدن و شستشوی همیشگی از اهمیت فراوانی نزد مردم برخوردار بوده که این سنت پس از اسلام اهمیت آن با ایجاد گرمابه ها دوچندان شد. واژه گرمابه مرکب از دو کلمه گرم و آبه که به مکانی گفته می شودکه دارای آب گرم است و حمام در تمام شهرها و روستاهای ایران در کنار مساجد به صورت زوجی ساخته و قبل از اذان صبح باز می شدند. ساختار حمام های قدیمی دارای سردخانه، گرمخانه، محل شستشوی بدن، خزینه، محل نشستن و لباس پوشیدن است که شیوه ساخت آن در زیر زمین احداث تا از سرمای زمستان محفوظ باشد و اینکه آب سطحی جاری در جوی ها بتواند بالاترین از مخزن آن جاری شود. آبندی کف خزینه بوسیله قشری از خاک رس، آهک، پشم بز، پیه، موم زنبور عسل، کرباس بوده که برای جلوگیری آب به داخل آتشدان انجام می دادند که سپس لایه ضخیمی از ساروج روی آن می کشیدند که در گذشته برای خزینه حمام و تون (آتشدان) که ظرف مسی بزرگی در کف خزینه تعبیه شده و در زیر آن آتش می افروختند تا در اقدام آب خزینه در طول شب گرم و برای استحمام در صبحگاه آماده شود. عودلاجان یا اودلاجان از محله های قدیمی در منطقه 12 قرار دارد که دارای سه محله اصلی امامزاده یحیی، پامنار و ناصرخسرو را در بر می گیرد که از نظر تاریخی، به دلیل وجود بناهای تاریخی متعدد، بسیار غنی است. پاتوق مردم قدیم، چه در ایران و چه بسیاری از کشورهای دنیا، در بازار و حمام و قهوه خانه ها بود که فرصتی برای تعامل اقتصادی و فرهنگی و تجاری و گفت و شنودهای روزمره که شاید به همین خاطر، بازار و حمام، همواره از معماری تحسین برانگیزی در کشور برخوردار و معمولا با تزئیناتی چون کاشیکاری، نقاشی، کادربندی و دکوراسیون سنتی جذابی همراه می شدند. دوره قاجار تهران 182 حمام داشت که هم اینک با تخریب و از بین رفتن آن ها تنها تعداد اندکی از این آثار باقی ماند. حمام نواب محله امامزاده یحیی، یکی از بناهایی به جا مانده قاجاری در منطقه 12 تهران بوده که می تواند به عنوان نگینی در قلب پایتخت گردشگران زیادی را به سمت خود جذب کند.

مقصد؛ حمام نواب

از کوچه های پیچ در پیچ خیابان ری در حال گذر هستیم، تک بنا و بافت های تاریخی زیادی هر کدام یا به انبار مغازه داران تبدیل شده و یا اینکه بدون صاحب، پاتوق برخی معتادین شده است. دلالان مسکن با سود جویی و تغییر کاربری درصدد هستند تا در محل بناهای تاریخی ساختمان های تجاری جدید را بسازند که ادامه این روند به تدریج تاریخ تهران قدیم را از بین برده و آیندگان فقط در کتاب ها سنت ها قدیم را خواهند دید. زمانیکه از خیابان ری (منطقه 12) وارد محله عودلاجان شرقی و انتهای خیابان شهید محمدرضا ملاباقری می شویم؛ ادامه این کوچه از شمال به میدان باغ پسته بک، کوچه بیک دامغانی می رسد که چند بنای جذاب و مجتمع تجاری چشم هر تهرانگردی را به سمت خود معطوف می کند که در سر در یکی از بناها نوشته شده حمام نواب. ورودی این حمام تاریخی که با شیوه آجرکاری ارزشمندش معماری ناب قاجاری را برای بینندگان خود معرفی خواهد کرد که وقتی وارد این اثر تاریخی می شویم، پله های آن ما را به سمت زیر زمین هدایت خواهد کرد که با این عبور به از هشتی عبور خواهیم کردکه روزگاری مردم در این محل منتطر بودند تا وسایل خود را به کفش داری تحویل و از فضایی پیچ در پیچ به محل برسند که حوض های بزرگی که هم آب گرم و سرد داشته، وارد شوند. این فضا با تلفیق سنت مدرنیته کم کم در محلات منسوخ و پس از سال ها متروکه بودن، اوایل دهه 90 جان دیگری به آن تزریق شد و با خریداری از سوی شهرداری، مرمت اصولی و رویکرد فرهنگی (غرفه های صنایع دستی) هم اینک به یکی از بناهای گردشگرپذیر تبدیل شده است. در این رابطه یک تهرانگرد که در حال بازدید از حمام نواب بود اینگونه خود را معرفی کرد: در حال حاضر تحصیلکرده رشته مرمت بنا هستم و سرکشی و بازدید از جاذبه های تاریخی تهران قدیم یکی از اولویت های من بوده تا سوای دیدن بتوان، نکات ارزشمندی را برای فعالیت های حرفه ای خود برداشت کنم. وی با اشاره به اینکه حمام نواب می تواند به عنوان جاذبه فاخر مقصد گردشگران داخلی و خارجی شناخته شود، افزود: معماری و سقف طراحی شده بنای حمام نواب بسیار دیدنی است چرا که شیوه و سبک آن با رج (باریکه طاق با آجرنیمه) براساس هندسه کاربندی (هشت ضلعی آن) می توان در مدل معماری دوره صفوی و قاجاری به وضوح آن را مشاهده کرد. فاطمه مومنی با بیان اینکه ساخت حمام باتوجه به تزیینات آن بسیار ارزشمند است، خاطرنشان کرد: کاربندی های هندسی که در گذشته در این بنا به کار رفته وجه تمایز این حمام با نمونه های دیگر آن محسوب می شود که زمانی وارد این محل می شویم به وضوح چیره دستی و شیوه معماری خاص را مشاهده می کنیم. وی با بیان اینکه نمونه این کاربندی ها با توجه به رطوبت زیاد آن در گذشته از ملات آهک استفاده می شد، گفت: به مرور ایام دیگر این نوع شیوه معماری را در بنا کمتر مشاهده می کنیم و مرمتی که در سال 90 انجام شده، آجرکاری است. مومنی سقف این بنا را نمونه جالب معماری به جا مانده قاجاری دانست و افزود: گنبدهای مختلفی در بنا ایجاد شده که با شیوه زیبای آجرچینی، هورنوهایی تعبیه شده که از آن هم باری هواکش و از طرفی برای انتقال نور بوده است. به گفته وی اجرای شیوه آجر کاری باعث شده تا خلاقیت معماری ایرانی آن دوچندان شود و ماندگاری بیشتری را برای این حمام به ارمغان آورد. یکی دیگر از تهرانگردان که به صورت خانوادگی به این محل آمده بود، گفت: بسیاری از شهروندان تهران بنای تاریخی پایتخت را نمی شناسند که رسانه های به ویژه صداو سیما باید مفاخر و آثار ارزشمند تهران قدیم را به مردم معرفی کنند. وی ادامه داد: که این حمام نمونه بارز میراث فرهنگی و نحوه زیستن قدیم ساکنان تهران را به خوبی برای نسل آینده بازگو کند. این شهروند ضمن بازدید از حمام، جانمایی غرفه های صنایع دستی را ایده جذاب برای گردشگران دانست و افزود: این غرفه ها می توانند در جهت رونق صنایع دستی تهران موثر باشند و لازم است این رویکرد در تمامی بناهای تهران اجرایی شود. وی بیان کرد: در این بازدید فهمیدم که تهران مهد چندین رشته هنری از جمله شیشه سنتی، رودوزی، سفال و سرامیک و سایر هنرهای سنتی است. مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران اظهار داشت: از اهداف مهم ما در تورهای تهرانگردی، برپایی تورهای مختلف برای شهروندان است تا بتوان آنان را از وجود این آثار باخبر کرد. مهدی وحیدی گفت: هم اینک تورهای مختلفی برای دهه شصتی ها، ری گردی و ورامین گردی برای شهروندان پایتخت نشین در حال انجام است تا آثار تاریخی استان بیشتر برای گردشگران معرفی شوند. وی در خصوص ویژگی حمام نواب گفت: هم اکنون برای بازدید هزینه اندکی (1000 تومانی) در نظر گرفته شده تا علاقمندان بتوانند از این حمام دیدن کنند. حمام نواب تهران یکی از بناهای زیبا دوران قاجار که در محله امامزاده یحیی قرار دارد، این بنا توسط زنانی به نام های سارا سلطان خاتون و سارا هاجر خاتون که دختران نواب بوده اند ساخته شد، به همین منظور استفاده از آب قنات محله عودلاجان این حمام پایین تر از سطح زمین بنا شد. حمام نواب تهران دارای مساحتی بالغ بر 1000 متر مربع است که آب مورد نیاز آن از قنات حاج علیرضا تأمین می شد، حمام نواب دارای بخش هایی چون هشتی، سربینه، تنظیف گرمخانه، سرویس بهداشتی، خزینه، استخر و ستون مختلفی است که تنها چیزی که در معماری این بنا قابل دیدن است را می توان کاربندی و وجود آهک روی سطح بنا بسیار محدود معرفی کرد که نشان از ذوق و استعداد هنری معمار آن دارد. از دیگر مصالح به کار رفته در این بنا وجود کاشیکاری و آجری چینی خاص آن است که دید بصری آن را برای شناساندن این اثر دوچندان کرده که به وضوح می توان در جای جای این اثر محله امامزاده یحیی مشاهده کرد. در دوره پهلوی، درباریان پهلوی از حمام نواب تهران استفاده می کردند؛ حتی تا چندین سال گذشته نیز حمام به فعالیت خود ادامه می داد تا اینکه به علت اضافه شدن حمام درخانه ها، از مشتری های این حمام کاسته و متولیان آن دیگر از عهده مخارج آن بر نیامدند تا در نهایت شهرداری مالکیت آن را به عهده گرفت. یکی دیگر از دلایل شهرت یافتن حمام نواب تهران، ساخت قسمتی از فیلم سیاه و سفید قیصر به کارگردانی مسعود کیمیایی در حمام نواب تهران بود که این اثر از جمله فیلم های ماندگار و جذاب سینمای ایران محسوب که با گذشت سال ها هنوز ماندگار است. حمام نواب محله امامزاده یحیی در سال 1390 به همت شهرداری منطقه 12، اتحادیه صنایع دستی کشور و سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران به مرکز صنایع دستی شهر تهران تبدیل شد. این حمام تاریخی در سال 1385 با شماره ثبت 16225 در فهرست آثار ملی قرار گرفت که علاقمندان همه روزه از ساعت 9 الی 17 و با تهیه کردن بلیت از این بنای محله امامزاده یحیی دیدن کنند.

منبع: ایرنا