بازار بیرجند؛ مسیر سنتی تجارت با هند

بازار بیرجند در استان خراسان را باید یکی از بازارهای سنتی و تاریخی ایران بحساب آورد که رابطه تجاری خوبی با هند داشته و از این طریق، رونق زیادی در آن دیده می شود. لازم هست بدانید که زمانی این بازار قلب تپنده ای داشت. با ما در این مقاله همراه باشید تا قدری بیشتر شما را با بازار سنتی بیرجند یا به عبارتی بازار قدیم بیرجند آشنا کنیم.

تاریخچه

این بازار در شمال و جنوب رود بیرجند قرار گرفته و دلیل خوبی برای رفت و آمد مردم قدیم به این شهر بحساب می آمد. بافت سنتی بازار قدیم بیرجند در طول گذر زمان تغییر چندانی نکرده و همچنان مانند سالهای ابتدایی، داد و ستد خوبی در آن دیده می شود.

بیرجند و جنوب خراسان در مسیر چندین شهر قرار گرفته و برای شهرهایی مانند کرمان، یزد، هرات و سیستان پایگاهی مطمئن و پر رونق برای تجارت و اقتصاد بحساب می آمد. با گذشت زمان و ورود به قرن بیستم، شهرت بازار سنتی بیرجند به هند هم می رسد و بازرگانان این کشور اینجا را برای مبادلات خود با ایران و غرب آسیا انتخاب می کنند. کالاهایی مانند منسوجات پنبه ای و پشمی، قند، شکر و چای بطور خاص از بیرجند مبادله و وارد می شدند. مزیتی که تاجران هندی برای این بازار ایجاد کرده بودند، این بود که فرآورده هایی مانند زعفران، گلیم، گیوه، گندم، جو، عدس، لوبیا، نخود، کتیرا و آنغوزه، ترنجبین، قارچ، توت خشک، برگه هلو و زردآلو در این بازار به وفور معامله می شدند.

مزیت این بازار سنتی

همسایگی بازار بیرجند و خراسان با مرز کشورهای پاکستان، افغانستان و حتی هند باعث شد که این بازار تجارت خانه شاخص شرق ایران و منطقه باشد. تاجران هند برای داد و ستد ادویه هندی به این منطقه آمده و برای سالیان طولانی در بازار قدیم بیرجند فعالیت می کردند. بر طبق آماری که به جا مانده است، حداقل 30 تاجر هندی در بیرجند فعالیت مستمر داشته اند که نشان از اهمیت روابط تجاری دارد.

ساختار سنتی

شواهد نشان می دهند که بازار سنتی بیرجند حدود 300 سال عمر دارد. این مکان بیشتر دفتر کار تاجران، انبار کالا و مرکز خرید و فروش بوده و معماری سنتی و کوچه های تنگی که در آن دیده می شوند، تاریخ کهن آن را به خوبی نشان می دهند. گذر زمان از زندیه، صفویه و قاجاریه روی این کوچه های باریک و سنتی دیده می شود. همانطور که گفته شد، تعدادی از کاروانسراهای بازار، دفتر کار و مرکز خرید و فروش کالا بوده اند که از این بین می توان به کاروانسرای چارختی ها، محسن زاده، کاروانسرای وصل به مصلی، ملا محمد مودی، سادسی، گازاری ها مقابل کاروانسرای محسن زاده، اخوان، مستوفی، میرزا رضا، شرکت برق، خرازی، شرکت نفت و حاجی ملک اشاره کرد. این کاروانسراها جز فعال ترین ها بوده و در آن زمان، نقش خوبی در معاملات و رفت و آمد تاجران به خراسان داشته اند.

25 بازار کوچک و بزرگ

بازارهایی که در این شهر فعال بوده اند، جمعا 25 بازار را شکل می دادند که از جنوب رود تا شمال را شامل می شوند. از این 25 تا، بازارهای ملک یا حاجی ملک، کلاه مال ها، لب رود، پنبه فروشان، حاجی محمد حسن، محسن زاده، آراسته، سرپوشیده، ته بازار، لب ریخته، کندی ها، آهنگران، حاجی محمد جعفر، قیصریه، کفشدوزها و بازار سراچ ها در جنوب رود بوده اند. شمال رود نیز شامل رنگرزها، مسگران، دباغان، پاشنه سازان، کفش ساده دوزان، مستوفی، دم قبرستان می شد. همانطور که می بینید فعالیت این بازارها در شمال و جنوب تفاوتهایی داشته و احتمالا جنوب رود فعالیت اقتصادی بیشتری با دیگر شهرها داشته است.

قسمت هایی از این دیدنی زیبا

بازار سرپوش تنها بازار سرپوشیده این شهر بوده که پایین آن، بازار آراسته قرار داشته و بالای آن نیز با یک زاویه نود درجه به بازار آهنگران می رسد. بازار چهکندی ها نیز در پایین بازار بیرجند قرار داشته و موازی با آن ساخته شده است. اهالی چهکند که در نزدیکی بیرجند هستند، به شغل پنبه زنی و فروش پشم، پنبه، مو و کرک می پرداختند. بازار ملک یکی از قدیمی ترین ها در بازار بیرجند بوده که از راست به بازار سرپوش و از چپ به سه راه اسدی می رسید. بازار سادسی هم از شرق به میدان امام و از غرب به بازار سرپوش راه داشت.