نفیس ترین خانه تهران کجاست؟

براساس خبرهای واصله، خانه امام جمعه تهران از جذابیت های تاریخی بسیاری برخوردار بوده و به همین خاطر، بدان لقب نفیس ترین خانه تهران را داده اند.

خانه امام جمعه تهران

وقتی از مسیر پر پیچ و خم کوچه های محلات قدیمی تهران از جمله ناصر خسرو در منطقه 12 عبور می کنیم، نوع بافت و بناهایی که در این محدوده وجود دارند چشم هر گردشگری را به سوی خود جلب می کنند. یکی از این آثار، خانه امام جمعه یا نفیس ترین خانه تهران است. خانه امام جمعه در خیابان ناصر خسرو پایین تر از میدان امام خمینی (ره) یا همان توپخانه قدیم و روبروی وزارت اقتصاد و دارایی در کوچه امام جمعه به شماره پلاک 13 قرار گرفته است. محله ای که این خانه در آن واقع شده، در گذشته های دور به نام محله عودلاجان شهرت داشت و تکیه دولت سابق هم در همین محله و با اندکی فاصله از خانه امام جمعه قرار گرفته بود، اما امروزه نشانه های معماری آن محو شده است. خانه امام جمعه از آثار دوره قاجاریه و باقی مانده از نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری است. خانه امام جمعه تهران، نخست خانه میرزا آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین شاه بود و بعدها امام جمعه تهران آن را خرید و در آن ساکن شد. حاج سیدابوالقاسم امام جمعه، پسر ارشد سیدزین الدین امام جمعه و نوه دختری معیرالممالک (نظام الدوله) بود که پس از فوت پدر، امامت جمعه و تولیت مسجد امام را برعهده گرفت و چندی بعد با دختر مظفرالدین شاه، شکوه الدوله ازدواج کرد. او از اواخر حکومت محمدشاه قاجار تا چندی بعد از مشروطه، منصب امامت جمعه و جماعت تهران را برعهده داشت. این خانه دارای تزئینات باشکوهی از جمله آینه کاری، نقاشی های روی گچ، گچبری، ارسی ها و شیشه های رنگی است که در مقایسه با عمارت شمس العماره یکی از ارزشمندترین خانه های تاریخی تهران محسوب شود. صندوق احیا و بهره برداری آثار تاریخی که مالکیت آین بنا را برعهده دارد، در مزایده ای که سال گذشته منتشر کرد، از آن به عنوان نفیس ترین خانه تهران نام برد که دارای کاربری «فرهنگی، خدماتی و پذیرایی» است. خانه امام جمعه که قدمت آن دست کم به یک قرن می رسد، در تاریخ 26 آبان 1375 با شماره 1772 در فهرست آثار ملی ثبت شد.

ویژگی های خانه امام جمعه

وقتی از درب بنا وارد مجموعه می شویم پس از گذر چند متر و از طریق راهرویی نسبتا باریک به حیاط خانه ای خواهیم رسید که در آن، عمارتی باشکوه و با صلابت که دو طبقه دارد، چشم ما را خیره می کند. طبقه همکف که حدودا یک پله پایین تر از سطح حیاط قرار گرفته شامل حوضخانه و اتاق هایی در اطراف آن است و فضای طبقه بالا نیز تالاری زمستان نشین دارای دو گوشواره در طرفین با تزئینات مقرنس، آینه کاری، گچبری و نقاشی هایی به سبک اروپایی در سقف و دیوارهاست. ویژگی شاخص در تزئینات این بنا تلفیق هماهنگ و متناسب معماری سنتی در کنار عناصر تازه وارد فرنگی است. این بنا در مجموع حدود 879 مترمربع زیربنا دارد. طبقه اول حوضخانه و طبقه دوم شامل تالار تابستانی و زمستانی است که هر کدام با ارسی های کشویی از یکدیگر و از محیط بیرون جدا می شود. در جلوی عمارت، ایوانی با دو ستون بلند قرار دارد. خانه امام جمعه از بناهای مسکونی اعیانی به شمار می رود که دو بخش اندرونی و بیرونی دارد. بخش اندرونی آن که برای سکونت افراد خانه و خدمه بوده، سال ها پیش تخریب و به مدرسه تبدیل شده است، اما بخش بیرونی که محلی برای پذیرایی از میهمانان امام جمعه بود، همچنان باقی مانده است. این خانه مانند بسیاری از خانه های اعیانی سنتی ایرانی تزئینات مفصل و چشم نوازی دارد و با نقاشی، گچبری و آینه کاری تزیین شده است. در تزئینات این فضا از تصاویر زنان با پوشش غربی و تلفیق طرح های غربی گچبری در کنار هر آینه استفاده شد. همچنین، مهرچاپ در میان قاب ها و ارسی هایی با سبک ایرانی به صورت گره چینی مشبک با شیشه های رنگی یا سه لابری با طرح های اسلیمی و غربی در کنار هم به کار رفته است. پیشانی شیروانی خانه از آرامگاه کوروش الهام گرفته که نمونه آن در دیوانخانه کریمخان نیز وجود دارد. با این حال، زیباترین بخش طبقه اول حوضخانه است با کاشی های آبی در کف که با سبکی هنرمندانه، چشم گردشگران را به سوی خود جلب می کند. در طبقه دوم این بنا، معمار آن دو اتاق گوشواره ایجاد کرده تا اگر تعداد میهمان ها در تالار زیاد شد، برای پذیرایی بهتر تیغه ها یا سردری ها را باز کنند و فضا به سالنی بزرگ تبدیل شود. شاید برجسته ترین عنصر تزئینی به کار رفته در این بنا، ارسی 9 لنگه با ظریف ترین گره های چوبی در کنار شیشه های رنگی است که تالار را از ایوان جدا می کند. از دیگر هنرنمایی استاد کاران این بنا، بهره گیری از هنر سنگ کاری است که یکی از مهمترین بخش ها در ایستایی و استحکام خانه های قدیمی به شمار می رود. در قسمتی از حیاط، استادکاران با استفاده از هنر سنگ تراشی، با حکاکی روی آن نقوش بسیار زیبایی را خلق کرده اند. در این خانه به خوبی ردپای هنر ایران باستان چه در سنگ برجسته های حیاط به صورت برگ پنجه ای و چه در گچبری های خانه به صورت زنجیره وار مطابق با الگوی باستانی ترکیبی از طرح های گیاهی و هندسی دیده می شود. حیاط سازی خانه های سنتی، حوض و باغچه همواره از معتبرترین عناصر آن به شمار می رفت و این بنا یکی از نمونه های برجسته آن است. خانه امام جمعه پیش از انقلاب در اختیار وزارت فرهنگ و هنر بود و اکنون در اختیار سازمان میراث فرهنگی کشور است. پس از طی مراحل انتقال مالکیت بنا به وزارت فرهنگ و هنر از سال 1348 تا 1350 هجری شمسی نخستین دوره تعمیرات بنا از جانب سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی ایران صورت گرفت و از آن به منزله مرکزی برای آشنایی دانشجویان رشته های معماری و هنر با ویژگی های معماری سنتی استفاده می شد. مرمت این خانه در سال 1351 هجری شمسی به پایان رسید، اما در سال های بعد در اثر حوادث بسیاری از جمله احداث پارکینگ طبقاتی در مجاورت خانه امام جمعه، انفجار بمب در میدان امام و اصابت راکت به آن یا اصابت موشک رژیم بعثی در فاصله 25 متری خسارات جبران ناپذیری به این بنا وارد شده است. از آنجا که بسیاری از بناهای دوره قاجاریه به مرور زمان تخریب شده و اکنون تعداد اندکی از آن دوره باقی است، خانه امام جمعه را می توان یادگار ارزشمندی از بناهای آن دوران به شمار می رود. به گفته مسئولان سازمان گردشگری، بازدید از خانه امام جمعه این روزها با هماهنگی قبلی امکان پذیر است اما براساس برنامه ریزی های انجام شده، در هفته های آینده می توان از آن هر روز دیدن کرد.

منبع: ایرنا