روز تهران، روزی برای زیبا نگریستن به پایتخت ایران

پایتخت دیدنی کشور ایران، آنقدر بزرگ و زیباست که در هر نقطه ای از آن می توان ساعت ها به تماشای جذابیتی تازه پرداخت و لذت برد، ولی شهر تهران دیگر مثل سابق حال و هوای خود را ندارد و بی رنگ و رمق شده است. در تقویم ما، روز 14 مهر مصادف با روز تهران هست و ما هم به مناسبت روز تهران در تقویم این متن را نگارش کردیم.

روز تهران، 14 مهر

حالا شهر تهران جایی برای کار کردن شده است. آدم ها، صبح ها از خوابگاه هایشان بیرون می آیند، سرکار می روند و برای تعطیلات آخر هفته لحظه شماری می کنند تا به خارج از شهر جایی که آب و هوای بهتر، پرنده ها و درختان بیشتری دارد، بروند و دوباره با شروع هفته به شهر برگردند. تهران را باید از دور دید و برای مظلومیتش به مناسبت روز تهران در تقویم آه کشید. تراکم زیاد خانه ها، غبار غلیظی که روی شهر را گرفته، ماشین هایی که برای رسیدن به مقصد به آدم ها رحم نمی کنند، همه و همه از روی بام شهر، داخل هواپیما و قله توچال دیدنی و غم انگیزتر هستند. اما هنوز هم اگر باران بزند و آسمان تمیز شود، قله دماوند را می توان از میدان ونک و برخی پل های هوایی و خیلی نقاط دیگر شهر هم دید. تهران از نظر محتوای بسیاری از فیلم ها و کتاب ها، شهری ناامن و بی مروت است. مصداق بارز قانون جنگل: «بخور تا خورده نشی ...». با این حال بسیاری دوست دارند از شهرهای کوچک و روستاها به تهران مهاجرت کنند، زیرا فقط این شهر را جای پیشرفت می دانند. «آدم ها می خواهند در آرمان شهرها خاطره سازی کنند. ما در کجا خاطره می سازیم؟ آیا با کسانی که دوست داریم از آن ها خاطره داشته باشیم در میدان های شهر عکس یادگاری می گیریم یا آنکه این خاطره را بیرون از شهر می سازیم؟ به خاطر می آورم قدیم ها مردم در میدان آزادی خاطره سازی می کردند. بعد از مراسم عروسی حتما دور میدان چرخی می زدند، بعدها افرادی که از شهرهای دیگر به تهران می آمدند با میدان آزادی عکس یادگاری می گرفتند، اما حالا توریست های خارجی بویژه افغان ها تمایل دارند در این میدان عکس یادگاری بیندازند. به نظر می رسد شهروند تهرانی تمایلی برای خاطره سازی با شهر خود ندارد و برای این کار بیشتر به بیرون شهر یا کشور مراجعه می کند.»

برج آزادی که نماد شهر تهران هم محسوب می شود

بهمن نامور مطلق، اسطوره شناس بعد از این جمله ها پیرامون روز تهران در تقویم ادامه می دهد: «شهر می تواند آرمان شهر باشد، اما آیا اهالی تهران به شهرشان به عنوان یک آرمانشهر نگاه می کنند یا آن را یک شهر گریزناپذیر می دانند که به دلایل اقتصادی مجبور به تحملش هستند؟ در حالیکه تحمل و زندگی کردن با هم تفاوت دارند.» این مدرس دانشگاه درباره اینکه آیا تهران ریشه و خاستگاه اسطوره ای دارد، می گوید: «شهر می تواند با اسطوره سه گونه پیوند بخورد. یکی آنکه شهر اسطوره ساز بوده باشد، به این معنا که آدم های بزرگی را تربیت کرده باشد که همان افراد به اسطوره تبدیل شده باشند. برای مثال، شهری که بتواند در دل خود هنرمندان و سیاستمداران بزرگی را پرورش داده باشد، می تواند اسطوره ای باشد. رم از «رموس» می آید، چون یک شخصیت اسطوره به ساختن آن منتسب شده، بنابراین اسطوره ای است که دومین شکل بین اسطوره و شهر محسوب می شود. وقتی شهر مورد توجه قرار بگیرد که شهرهای دیگر بخواهند از آن تقلید کنند، شکل سوم اسطوره با شهر محسوب می شود، زیرا اسطوره به معنای شخصیت روایت دار، تکثیرپذیر یا الگویی است. اسطوره، یعنی الگوهایی که دیگران می خواهند شبیه آن شوند.» او بیان می کند: «برای بررسی اسطوره بودن شهر تهران باید به هنر و ادبیات مراجعه کرد. در واقع سهمیه و متن های هنری و ادبی بهترین آینه هستند تا متوجه شویم آیا تهران اسطوره هست یا نه. با تماشای تصویر تهران متوجه می شویم که نمی توانیم آن را نادیده بگیریم. تهران در بسیاری از آثار سینمایی، تجسمی، شعر، ادبیات حضور دارد، پس تهران آنقدر در متن های هنری و ادبی تکثیر شده که می توانیم آن را به عنوان شهری اسطوره ای در نظر بگیریم. تصویری که از تهران در اغلب آثار ادبی و هنری وجود دارد، تصویری نسبتا منفی است، یعنی تهران بیشتر شبیه یک هیولا به نمایش گذاشته شده که آدم ها در آن سر در گم هستند و از آن وحشت می کنند. «تهران مخوف» جز اولین رمان هایی بوده که مرتضی مشفق کاشانی آن را نوشت و هنوز هم آن تصویر مخوف بودن از تهران به صورت کامل زدوده نشد.» نامور مطلق با بیان اینکه وقتی به تصویرسازی ها درباره تهران نگاه می کنیم، متوجه می شویم که تهران طی 200 سال گذشته چندان فرقی نکرده، اضافه می کند: «تصویری که شهروندان دیگر هم از تهران دارند، تصویر هیولاواری است که انسان ها را قورت داده است. شهروندان تهرانی مثل حضرت یونس (ع) می مانند که در شکم نهنگی قرار گرفته اند. به جز تصویری که در فرهنگ و ادبیات ما وجود دارد باید به رفتار شهروندان هم نگاه کرد. آن ها به محض پیدا کردن اوقات فراغت، تصمیم می گیرند از تهران فرار کنند. هنگام تعطیلات همه از شهر بیرون می روند و اینطور به نظر می رسد که همه در حال فرار از شکم این نهنگ هستند.» این اسطوره شناس پیرامون روز تهران در تقویم بیان می کند: «تهران در مقابل بیرون از تهران، شهر در مقابل طبیعت قرار گرفته که نه تنها مکمل هم نیستند، بلکه در تضاد با یکدیگرند. به همین دلیل شهروند تهرانی به محض اینکه فرصت می کند، می خواهد خودش را به بیرون پرتاب کند و به دل طبیعت یا روستا برود و بیرون از این فضا باشد. پس دو شاخص ادبیات و هنر و دیگری رفتار شهروندان است که می تواند این تصویر را بیان کند. به هر شکل، رابطه ای که با تهران به صورت عمومی دیده می شود، رابطه اسطوره ای مثبتی نیست و در واقع هیولایی است که قهرمان باید با آن مبارزه کند.»

در شهر احساس خفگی می کنیم

او درباره روز تهران در تقویم می گوید: «در دوره ای که ما محکوم هستیم در دل این نهنگ زندگی کنیم هم سریع به سمت خانه هایمان فرار می کنیم. یعنی شهر فضایی برای گذر کردن، فرار کردن و رفتن به خانه است و فضای کمی وجود دارد که ما در آن آرامش داشته باشیم، بتوانیم در شهر قدم بزنیم و زندگی کنیم. فضای عمومی شهر، فضای زندگی نیست و زمانیکه ما در شهر تهران هستیم در خانه هایمان زندگی می کنیم. فضای عمومی شهر، گذرگاهی برای رفتن به محل کار یا زندگی است در حالیکه اصولا باید کالبد شهرها، فضایی داشته باشد تا مردم در آن احساس آرامش کنند، بیرون بیایند، با دیگران مواجه شوند و از آن لذت ببرند. شهر تهران، میدانی برای آنکه ما در آن جمع شویم ندارد. البته پارک هایی وجود دارند، اما کفایت نمی کنند و ما نیاز به فضاهای عمومی به جز پارک هم داریم. اما فکر می کنیم بهترین فضا، جایی است که درخت و چمن داشته باشد. فضاهای ارتباط با دیگری در شهرهای بزرگ دنیا تنها پارک ها و فضای سبزها نیستند، بلکه در شهرهای بزرگ دنیا، میدان هایی وجود دارند که محل رویدادها، ملاقات ها، گفت وگوها و تظاهرات ها هستند.» نامور مطلق پیرامون روز تهران ادامه می دهد: «ما در شهر احساس خفگی می کنیم. فضاهای باز با چشم اندازهای بزرگ انسانی کمی در شهر تهران وجود دارند که پارک ها نمی توانند این نیاز را برآورده کنند. ما به فضاهایی احتیاج داریم که در آن شهروندی را یاد بگیریم و با شهر ارتباط دو سویه برقرار کنیم. متاسفانه، این فضاها برای آنکه ما شهرپذیر باشیم، وجود ندارند. یکی دیگر از مشکلات شهر تهران این است که دائما خودش را انکار می کند. شهری که خودش را انکار کند، دیگران هم آن را انکار می کنند. تهران، شهر چندان جوانی نیست، اما در حال حاضر تقریبا امکان تاریخی شهر را از دست داده ایم. در دوره پهلوی بسیاری از فضاهای تاریخی مثل میدان های خوب و دروازه های شهر تهران را از دست دادیم. بسیاری از فضاهای خوبی که امروزه می توانستند هویت شهر تهران باشند از دست رفته اند. بسیاری از خانه های تاریخی هم پس از انقلاب از بین رفتند. تخریب کردن محله ها و خانه های قدیمی موجب شده هویت شهر از بین برود. هویت شهر با گذشته خود ارتباط دارد و طبیعی است که شهروندان هم به آن احساس تعلق نداشته باشند. در هر صورت تصویری که از تهران وجود دارد، تصویر نهنگ یا هیولایی است که شهروندان خود را بلعیده و این شهروندان به محض اینکه فرصت کنند، قصد فرار از آن را دارند و با اجبار به آن برمی گردند.» نویسنده کتاب «درآمدی بر اسطوره شناسی» معتقد است: «تهران در عین حال که هیولا است، مظلوم است و تمام فشار ایران را تحمل می کند. چون توسعه عدالت محور در حوزه آمایش سرزمینی نداشتیم، جاهای دیگر به دلایل مختلف رشد کمی داشته اند که شهروندان شهرهای دیگر یا روستاها ترجیح می دهند به تهران مهاجرت کنند، چون می توانند اندک شغلی را در این شهر پیدا کنند. استقبال از زندگی در تهران نشان از پیکره ناهمگون توسعه در کشور دارد، در غیر این صورت، شهر تهران نباید تا این حد باد می کرد و گسترده می شد. تهران ظرفیت این همه جمعیت را ندارد.»

نظم تهران به هم خورده است

او پیرامون روز تهران در تقویم و با بیان اینکه خوشبختانه قاجارها پایتخت خود را در جای خوبی بنا کرده ، توضیح می دهد: «شهر تهران به شمال کشور نزدیک است و از آب های رشته کوه های البرز تغذیه می کند. در حالیکه شهرهای دیگر کمبود آب دارند. بسیاری از افرادی که برای کار به تهران مهاجرت می کنند اگر می توانستند در جاهای دیگر کاری پیدا کنند و درآمد داشته باشند، مطمئنا به تهران نمی آمدند، بنابراین عجیب نیست که تهران را هیولا بنامیم؛ هیولای جذابی که بسیار از افراد دوست دارند آن را برای زندگی انتخاب کنند. استقبال برای زندگی در تهران، این هیولا را بزرگتر و خطرناکتر می کند. یکی از ویژگی های هیولای تهران، آشوبی است که در آن وجود دارد. نظم تهران به هم خورده است. آشوب می تواند بدترین شکل وجود برای انسان باشد؛ انسانی که نیاز به نظم دارد و به وسیله آن می تواند پیشرفت کند. ما وضعیت آشوبناکی را در تهران شکل دادیم و زندگی را از این بابت سخت کرده ایم.» نامور مطلق پیرامون روز تهران بیان می کند: «تهران اسطوره است. اسطوره ها منفی و مثبت دارند. بسیاری دوست دارند خودشان را به ضحاک شبیه کنند و قدرتمند باشند و از طرفی بسیاری هم دوست دارند خودشان را شبیه کیخسرو کنند. تهران بی شک اسطوره است اما چگونه اسطوره ای؟ یک اسطوره نظم پذیر، آرامش و روشنایی بخش است یا اینکه مردم به آن نگاه آرمانشهری ندارند، در آن زندگی نمی کنند بلکه در آن ساکن هستند و برای آنکه اوقات خوشی داشته باشند از آن خارج می شوند؟ شهر در مقابل خانه قرار می گیرد و این دو در تقابل هم هستند، در تکمیل هم قرار نمی گیرند، اما به نظر می رسد در حال حاضر کافه ها در مقابل شهر قرار گرفته و مردم از شهر به گوشه ای به اسم کافه پناه می برند تا بتوانند دیگری را ببینند و کمی لذت ببرند. این اتفاق به معنای آن است که مردم در شهر راحت نیستند. شهر، افراد را برای عکس گرفتن مجذوب نمی کند، بلکه این جذابیت بیشتر در کافه ها دیده می شود.» این اسطوره شناس معتقد است: «ما از فضاهای عمومی شهر در حال فرار هستیم و به فضاهای خصوصی و نیمه خصوصی پناه می بریم و این اتفاق برای شهر خوب نیست. در شهرهای بزرگ دنیا سعی می شود با رویدادهای خوب روزانه و شبانه، آن را با نشاط نگه دارند. تهران یک شهر رنگ پریده و خسته است و باید به اینکه چگونه نور را داخل شهر بریزیم فکر کنیم. رویدادها می توانند به شهر حرکت دهند و آن را با نشاط کنند، اما این اتفاق به مناسبت روز تهران نیازمند مدیران شهری فهیمی است که بدانند درد این شهر چیست و برای فرهنگ سازی آن هزینه کنند.»

منبع: ایسنا