سفر به شهر خشتی ایران

هجدهم تیرماه سال 96 نام یزد به عنوان نخستین شهر جهانی ایران در فهرست یونسکو جای گرفت. یزد به عنوان شهر خشتی ایران نیز شناخته می شود.

صدها سال خشت روی خشت آرام گرفت تا شهری صبور و آرام زیر آفتاب جان بگیرد و هر آجرش چون لوحی محفوظ، قصه ای و خاطره ای را در بغل بگیرد. «یزد» را با نام های بسیاری ستوده اند، اما چون «کار گِل را برگزید از جان و دل»، شهر کویر را به نام خشت و آجر می شناسند و می ستایند.

همین خشت ها دست به دست هم دادند تا هجدهم تیرماه سال 96 در چهل و یکمین اجلاس یونسکو نام یزد به عنوان نخستین شهر جهانی ایران در فهرست یونسکو جای بگیرد. روزی که هر سال یزدی ها آن را با جشن ها، آیین ها و مراسم گوناگونی در کوچه پس کوچه های بافت تاریخی شهر جشن می گیرند. کوچه هایی باریک که ساخته شده اند برای آشتی همیشگی ساکنانش؛ کوچه های آشتی کنانی با عرضی آنقدر کم که دو نفر در آن از کنار هم عبور نکنند مگر به سلامی و روی خوشی.

هرچند خورشید تیر، نور و گرمایش را مهربانانه تر و با سخاوت بیشتری بر مردمان یزد می تاباند، اما دیوارهای گلی و خانه های خشتی با بادگیرهایی که در میان خود جای داده، همه بهانه های دلچسبی برای سفر تابستانه به این شهر و برای جشن ثبت جهانی اش هستند.

برای رسیدن به بافت تاریخی یزد به دل شهر بروید

بافت تاریخی یزد، دقیقا محدوده ای وسط شهر است؛ هر خیابان اصلی را پی بگیرید به خانه های خشتی می رسید. بافت تاریخی یزد شامل دو بخش ثبت ملی در فضایی بالغ بر 700 هکتار و ثبت جهانی بالغ بر 195 هکتار است که برای رسیدن به بافت ثبت جهانی از هر کدام از خیابان های قیام، بسیج، امام خمینی، سید گل سرخ (شهید مدنی)، فهادان، مسجد جامع، امیرچخماق می توانید گشت و گذار خود را آغاز کنید. به جز پیاده روی، انواع تاکسی و اتوبوس برای رسیدن به مرکز شهر در دسترس است، اما اگر تمایل داشته باشید با اتومبیل شخصی به بافت بروید، چند پارکینگ در بخش های مختلف شهر مانند خیابان قیام و در نزدیکی میدان امیرچخماق، داخل بافت تاریخی و در میدان گاه هایی که محله ها را به هم متصل می کند، در نظر گرفته شده است.

در بافت تاریخی قرار است چه چیزهایی ببینیم؟

بافت تاریخی شهر یزد در روزی که به نامش در جهان ثبت شده، پر است از برنامه های موسیقی، تئاتر خیابانی، کارگاه های صنایع دستی و رفت و آمد مردمی که آمده اند جهانی شدن شهری را جشن بگیرند که پیش از این آن را مقدس، فرخنده و درخور آفرین خوانده اند.

با شروع مسیری که از دروازه شهر و حصار بافت تاریخی تعریف شده به خانه زرگر می رسید که کارگاهی آموزشی برای ساخت زیورآلات در آن برقرار است و در راه با تماشا و لمس پارچه ها و دست بافته های رنگارنگ تزیین شده با انواع طرح های یزدی مانند دارایی، ترمه و نمادهای پوشش های قدیم یزد آشنا می شوید. پیاده روی در این بافت، از محله ای به محله دیگر قرار است سرشار از شگفتی های بصری باشد؛ خانه هایی در محله های فهادان، چهار منار، آب شاهی و لب خندق. بعد از خانه های تاریخی، نوبت به مسجد، حسینیه، آب انبار و موزه و البته که کوچه های آشتی کنان معروفش می رسد؛ چهار، پنج کوچه آشتی کنان که در محله شاه ابوالقاسم، مسجد جامع و گازرگاه قابل بازدیدند.

تعداد خانه های تاریخی یزد که مرمت شده اند به بیش از 160 بنا می رسد و در این بافت تاریخی به هر طرف که نگاه کنید خانه ای را با معماری دوره های ایلخانی، صفوی، قاجار و پهلوی می بینید. معماری هایی متفاوت و متناسب با دوره ساخت شان که همه تنها یک شباهت اصلی دارند؛ بادگیرهایی که یزد را با آن هم می شناسند. یزد شهری کویری است و معمارهای قدیم، برای فرار از گرما، در خانه ها و حتی کوچه ها از طاق های قوسی شکلی استفاده کردند که در عین ایجاد ثبات برای نگهداری دیوارهای خشتی، تبدیل به سایه بانی برای پیاده روها باشد.

اما خانه های اقوامی چون لر، گیلک، زرتشتی، شیرازی، عرب با سبک و سیاق خاص خود رنگین کمانی از طرح و تنوع را شکل داده اند؛ در خانه زرتشتی ها با معماری هندی و در خانه عرب ها با گچ بری و طرح محراب در حوض ها روبه رو می شوید و در خانه شیرازی ها، نقاشی ها و صورتگری های شیرازی را می بینید. داخل خانه رشتی ها چوب به کار رفته و خانه گرجی ها و قمی ها و هراتی ها از تنوع معماری خاصی برخوردارند. برای همین است که هرکه وارد خانه های قدیمی یزدی ها می شود، شیفته معماری آن ها از هشتی ها گرفته تا بادگیرها، تالارها و حوض های پر از ماهی اش می شود. البته دیدن آب انبار شش بادگیره و بازدید از باغ دولت آباد که بلندترین بادگیر دنیا را در عمارت میانی خود جای داده هم لطف دیگری دارد.

اگر علاقمند به فضای موزه ای هستید، اینجا بهشت شماست! 30 موزه مانند موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان، موزه آب، خودرو، سنگ، آینه و روشنایی، موزه کامبرین که اشیایی از دوره های اولیه شکل گیری زمین را شامل می شود، موزه سکه حیدرزاده، موزه زیلو در بافت تاریخی یزد انتظارتان را می کشد. اما بعد از دیدن این موزه ها، بازدید از قنات را فراموش نکنید که یزد به نام آن هم شهره است؛ این بافت را می توانید از زیر زمین و از درون قنات زارچ در کنار ورودی حصار تاریخی که در کنار چند قنات دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، ببینید.

یزد شهر خشت، آجر و خاک است که بادگیرها و خانه های تاریخی از یک سو و کوچه و پس کوچه ها و گذرها و ساباط هایش (سابات) از دیگر سو آن را تبدیل به یک زیبای دیدنی در دل کویر کرده است.

سراغ غذای سنتی یزد را در خانه های بومگردی بگیرید

بعد از این گشت و گذار، هنگام گرسنگی راه دور نروید؛ بافت تاریخی یزد پر از خانه های بومگردی است که غذاهای سنتی یزدی را طبخ می کنند؛ از شولی گرفته تا قیمه و کوفته یزدی و انواع عدسی که برای صبحانه سرو می شود، اما بعضی خوراکی ها تنها در همین شهر پیدا می شوند؛ از قهوه یزدی گرفته تا پالوده یزدی که با چشیدنشان متوجه می شوید چه تفاوتی با تمام مزه هایی که از این دو خوراکی سراغ داشته اید، تفاوت دارد.

اما سلبریتی خوراکی یزد شیرینی های آن هستند؛ از کیک یزدی که طعم آن در محل تولدش با آنچه در دیگر شهرها خورده اید متفاوت است تا انواع باقلوا، قطاب و انواع شربت های یزدی از خیار سکنجبین گرفته تا گل بنفشه انواع عرقیات یزدی در انواع رنگ ها و طعم ها هم در گوشه و کنار به فروش می رسد و می توانید با نوشیدن شان کامتان را شیرین و گلو را تازه کنید.

اما برای سوغات، جز شیرینی می توانید سراغ انواع ترمه و پارچه های سنتی یزد هم بروید؛ دارایی، زری بافی و کاربافی در کارگاه های متعددی که در گوشه و کنار بافت تاریخی یزد فعالند و همچنین در زندان اسکندر که این روزها تبدیل به مکانی برای فعالیت کارگاه های صنایع دستی شده، در دسترس است. در بازار یزد هم تنوع خاصی از این دستبافته ها پیدا می شود که با قیمت های خوبی می توانید آن ها را بخرید. بازار مسقف یزد در نزدیکی بافت تاریخی است و می توانید سوغات ارزان قیمت تری مانند حوله یزدی و دستمال یزدی هم در آن تهیه کنید. بازار مسگرهای یزد هم محل خوبی برای بازدید و خرید مس است که قیمت آن از شهرهای دیگر بسیار ارزان تر از سایر شهرهاست.

از خانه بومگردی تا هتل، هر کجا خواستید اقامت کنید

برای اقامت در یزد، گزینه های زیادی پیش رو دارید؛ از خانه های بومگردی گرفته تا هتل های مدرن و سنتی و اقامتگاه های ارزان تری مانند مهمانسرا و مهانپذیر. در کنار این ها، برای استراحت چند ساعته در میانه یک پیاده روی در دل بافت تاریخی یزد می توانید در کنار کافه، رستوران، فروشگاه ها و کارگاه های صنایع دستی، انواع دستفروشان که از صنایع دستی گرفته تا غذاها و آش های سنتی یزد را ارائه می دهند و روی صندلی هایی که کنار کسب و کارشان گذاشته اند، استفاده کنید. زیبایی ها و برنامه های متنوع تیر ماه در یزد، آنقدر هست که در سالگرد ثبت جهانی آن، گرمای آفتاب تابستانه آن را به جان بخرید و در میان خشت و گل به تاریخ سفر کنید.

منبع: ایلنا