جشن تیرگان در آغوش دماوند

تیرگان یکی از جشن های ایرانی در تیرروز از تیرماه برابر با 13 تیر در گاهشماری ایرانی برگزار می شود. این جشن در گرامیداشت تیشتر (ستاره باران آور در فرهنگ ایرانی) است و بنا به سنت در روز تیر (روز سیزدهم) از ماه تیر انجام می پذیرد. در تواریخ سنتی تیرگان روز کمان کشیدن آرش کمانگیر و پرتاب تیر از فراز البرز است. همچنین جشن تیرگان به روایت ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه، روز بزرگداشت مقام نویسندگان در ایران باستان بوده است.

«البرز آن بلند پنهان شده در ابرها، ابرها را به کناری زد. در پای خود، او آرش را دید: «این کیست که به سوی من می آید و کمانی بلند و تیری با پر سیمرغ دارد؟» نگاه او به پریشانی و گام هایش بی واهمه از هر چیز چنین می گفت و آرش چنین می رفت.» بهرام بیضایی در «آرش» قصه کماندار را اینگونه روایت می کند که بر قله همین دماوند و بر سر البرز که بلند پایه هفت آسمان و به بلندی، بلندترین است، به خواست تورانیان کمانش را رها کرد تا هر کجا که تیر او رفت تا همان جا از آن ایران باشد.

بر سر همین دماوند که خانه سیمرغ و زال بود و چشم اندازی از ستارگان همیشگی، آرش تیری انداخت که از سه کوه بلند، از هفت دشت پهناور، از چند رود و پنج دریا گذشت؛ سه بار خورشید فرو رفت و باز بالا آمد و سه طوفان در گرفت و باز آرام شد و سه روز مردان در پای البرز آن بلند پایه هفت آسمان بودند تا «آرش، فرزند زمین بازگردد و او بازنگشت و هفت روز گذشت و او بازنگشت و تیر او می رفت و باد از پی او.» تیر می رفت؛ روز از پی روز و شب از پی شب، تا قرن ها بعد به نام او و یاد او، جشنی به نام تیرگان در همانجا که آرش دل خود را با تیرش روانه کرد، برپا شود.

«13 تیر» روز ملی دماوند است؛ روزی که نام گنبد گیتی ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و اکنون 11 سال است که این نام را بر خود دارد. اما جز این، روز سیزدهم از ماه تیر جشن تیرگان هم در دماوند برپا می شود. «رینه» که نزدیکترین شهر به قله دماوند است، محل اصلی برپایی این دو جشن است؛ یکی ملی و دیگری آئینی.

مردم بومی دماوند و بسیاری دیگر از ایرانیان، برای دماوند افسانه ها و اسطوره های زیادی دارند و رینه و منطقه لاریجان را خاستگاه این قصه ها می دانند؛ از سیمرغ و زال گرفته تا آرش کمانگیر. آرشی که یک ستوربان ساده در سپاه ایران بود و کمان انداختن نمی دانست و به دستور شاه توران مامور شد تا مرز ایران و توران را با تیری تعیین کند و از فراز دماوند و البرزی که راز جهان با اوست، تیری انداخت و اسطوره شد و دیگر بازنگشت.

اما افسانه و اسطوره درباره دماوند و جشن تیرگانش کم نیست؛ مردم محلی جشن تیرگان را منسوب به فرشته باران یا «تیشتر» می دانند که در نبردی با خشکسالی پیروز شد و باران را به زمین بازگرداند. شاید برای همین بود که در گذشته برگزاری این جشن با مراسمی مانند آب پاشی همراه بود، در کنارش فال کوزه و پختن شیرینی از دیگر رسوم بود. مراسم «دستبند تیر و باد» هم در این جشن، مراسمی برای بستن دستبندی به دست بود که از هفت رشته بافته می شد و در پایان روز به باد سپرده می شد.

جشن تیرگان با اسم های دیگری مانند جشن «تیرگان ذلف آباد فراهان» و «تیرماسینزه» در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده و هر سال با مشارکت روستاییان، جامعه محلی و فعالان میراث فرهنگی و محیط زیست در کنار روز ملی دماوند گرامی داشته می شود، جشنی که در نزدیکترین جمعه به روز 13 تیر برگزار می شود و در آن موسیقی محلی اقوام گیلک، کرد، لر نواخته شده و بازارچه صنایع دستی و سوغات محلی برپا می شود. در میانه آفتاب تابستانه، «رینه» در کوهپایه دماوند مقصدی دل فریب و خوش آب و هواست و گزینه ای مناسب برای سفری در دل طبیعت و آشتی با اسطوره های یک قله.

رینه کجاست؟

رینه از شهرهای استان مازندران و در بخش لاریجان شهرستان آمل است. شهری که در کیلومتر 79 جاده هراز از مسیر شهرستان آمل به تهران بالاتر از گزنک واقع شده و کوهنوردانی که قصد صعود به قله دماوند از یال جنوبی را دارند، هم معمولا از مسیر آن رفت و آمد می کنند.

چطور برسیم؟

برای رسیدن به «رینه» در روز ملی دماوند و جشن تیرگان از مبدا پایتخت چند راه پیش رو دارید.

خودروی شخصی: با خودروی شخصی از تهران تا رینه 108 کیلومتر راه است. در طول مسیر از پردیس، بومهن، رودهن و آبعلی عبور می کنید و به امامزاده هاشم و پلور می رسید، اینجاست که چند مسیر دسترسی جلوی روی شما قرار می گیرد. نخست آنکه می توانید مسیر آب اسک را در پیش بگیرید، 3 کیلومتر جلوتر تابلوی راهنمای رینه را می بینید که در کنار رستوران سالاریه قرار دارد و بعد از روستای مون به مقصد می رسید. مسیر دوم نیز تقریبا همین مسیر است البته با این تفاوت که می توانید بعد از پشت سر گذاشتن نیاک و مون با رسیدن به گزنک، جاده فرعی که در ورودی شهر قرار دارد و به نام دماوند است را در پیش بگیرید و از طبیعتی زیبا و بکر و مسیری زیباتر از آنچه تصورش را بتوانید بکنید، لذت ببرید تا به مقصد برسید.

اتوبوس: از تهران به آمل در پایانه شرق اتوبوس های مختلف با امکانات و خدمات از VIP گرفته تا معمولی با رنج قیمت بلیت های متفاوت در ساعات مختلف شبانه روز در دسترس است. اگر سفر اتوبوسی را انتخاب کنید و به آمل بروید یا سفر را از آمل شروع کنید، رینه در کیلومتر 79 آمل به تهران قرار دارد و حدود 2 ساعت طول می کشد تا به رینه برسید. از این مسیر به جاده آبگرم رینه می رسید و بعد از آنکه به جاده فرعی که شیبی تند دارد بپیچید، رینه را روبه روی خود می بینید. البته انتظار یک منطقه بکر و دست نخورده را نداشته باشید، چرا که رینه نیز مانند تمام شهرهای شمال کشور، با ساخت و ساز و ویلاسازی روبه رو شده و در گوشه و کنار این شهر شاهد ویلاهایی با سبک معماری های متفاوت و شیروانی های رنگارنگ خواهید بود.

چه می بینیم؟

گشت و گذار در شهر

رینه شهر بزرگی نیست و بعد از اینکه جشن تیرگان و روز ملی دماوند را به شادی پشت سر گذاشتید، با گشت و گذاری چند ساعته می توانید تمام گوشه و کنار آن را ببینید. قطعا هوای مطبوع و خنکای آن بهترین گزینه برای گذراندن بعدازظهری مطبوع در این شهر است که می تواند پای یک درخت و حتی کوهپایه دماوند سپری شود.

قلعه شاهاندشت: اگر به میراث فرهنگی و آثار تاریخی علاقمند هستید، دیدن قلعه شاهاندشت که قدمت آن به دوره ساسانی می رسد، خالی از لطف نخواهد بود. در نزدیکی این قلعه، آبشار شاهاندشت قرار دارد که می تواند طبع طبیعت دوستی شما را نوازش دهد.

دخمه های سنگی کافر کلی: دستکندهایی که در دل کوه جای گرفته و در مسیر جاده هراز از پلور به سمت آمل رخ نمایی می کنند در واقع فضاهای معماری دستکند هستند که قدمت آن را به اوایل دوران اسلامی نسبت می دهند.

یخچال های طبیعی: با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه در اطراف کوه دماوند، شاهد یخچال های طبیعی هستیم که این روزها تبدیل به جذابیت گردشگری نیز شده اند.

آبگرم رینه: بسیاری از مسافران به هوای آبگرم به رینه سفر می کنند این مجموعه در 5 کیلومتری رینه قرار دارد و شما می توانید با رانندگی در جاده ای آسفالته به آن برسید. حرارت آبگرم رینه به 62 درجه می رسد. آب گرم رینه نیز مانند بیشتر آب گرم ها علاوه بر حرارت زیاد، با بودی گوگرد همراه است. هرچند تمام این ها می تواند تسکیل دردهای استخوانی باشد، اما اگر از بوی گوگرد خوشتان نمی آید، می توانید به جای حضور در آبگرم عمومی به یکی از حوضچه ها که از حرارت و البته بوی کمتری از گوگرد برخوردار است، مراجعه کنید.

حمام شاه عباسی: در این منطقه نیز مانند تمام مناطق گردشگری که به واسطه آبگرم معروف هستند، حمام عمومی وجود دارد که آبگرم آن از دل زمین می جوشد و به حمام شاه عباسی معروف است. نقل است که این محل پاتوق شاه عباس بوده.

دشت شقایق و دشت لار: بهار است و فصل گل و گیاه های معطر که در کوه و دشت می رویند. دشت های شقایق دامنه قله دماوند و دشت لار از دیگر جذابیت های طبیعی این منطقه است. این منطقه مملو از گیاهان دارویی و معطر بوده و اگر نسبت به این گیاهان شناخت دارید، می توانید با ظرفی در دست به دنبال چیدن آن ها در دامنه کوه بروید.

از دیگر جاذبه های گردشگری رینه می توان به امامزاده محمدطاهر، آبشار سرآسیاب، کوهستان پارک، تکیه رینه و حمام صفوی اشاره کرد. امامزاده محمدطاهر در سده 8 و 9 هجری قمری ساخته شده و از جمله آثار ثبت ملی منطقه به حساب می آید.

شب کجا بمانیم؟

هرچند سفر به رینه می تواند در قالب سفر یک روزه طراحی شود، اما اگر قصد شب ماندن دارید، در رینه واحدهای اقامتی اعم از سوئیت و ویلا برای اجاره هست که قیمت آن ها در روزهای هفته نسبت به پایان هفته متفاوت بوده و از آنجا که بیشتر گردشگران، آخر هفته را برای سفر و اقامت در رینه انتخاب می کنند، قیمت اجاره اقامتگاه گرانتر است.

سوغات چه بخریم؟

از آنجا که اقتصاد مردم رینه بعد از اجاره اقامتگاه و فعالیت در حوزه گردشگری، کشاورزی است، اکنون در فصل تابستان، با انواع محصولات اعم از گیلاس، آلبالو، سیب، زردآلو، آلو روبه رو می شوید. قطعا مشتقات این محصولات از لواشک گرفته تا مخلوط آلوچه ها نیز از دیگر جذابیت های رینه هستند. گردو، فندوق و گلابی نیز از دیگر محصولات این منطقه هستند. چشیدن طعم انواع گوشت و کباب نیز از دیگر جذابیت های رینه به حساب می آید. از خرید عسل غافل نشوید و اگر اسم عسل لار را شنیده باشید، قطعا سوغاتی خواهد بود که از این منطقه بتوانید آن را تهیه کنید. انواع پوشاک، بافته های داری مانند گلیم و جاجیم هم از جمله صنایع دستی منطقه به شمار می روند.

از آنجا که رینه مملو از گیاهان دارویی و انواع مختلف گیاهان کوهی است، می توانید در عین تهیه این گیاهان و صرف دم نوش های محلی، از انواع آش های محلی که با این گیاهان درست می شوند، نیز بهره مند شوید که عطری و طعمی خاص و منحصر به فرد دارند.

البرز و دماوند را شاعران بسیاری به زیبایی تصویر کرده اند اما از زیباترین این تصویرسازی ها «آرش» بهرام بیضایی است که اسطوره آرش کمانگیر را به نثر آورده و می گوید: «البرز که راز جهان با اوست، که بر نخستین گردش خورشید گواه راستین بوده است که در پای خود مردان را می نگرد که زائیده می شوند و زائیده می شوند و باز می بیند که می میرند و می میرند و او، البرز بلند، چه بسیار با گردش خورشید و زایش مرد اشگ افشانده است و البرز، آن بلندپایه هفت آسمان که به بلندی، بلندترین است، سر از خواب برداشت و جنگ را دید که مردان، پا بر زمین، سر بر آسمان، با خشمشان به شمشیر می زنند و شمشیر می زنند و چون روشنی گریخت و چون جهان تیره شد، در آن تیرگی که سپید از سیاه پیدا نبود و مرد از مرد، فریادها شنید و فریادها شنید؛ فریاد بی نشان از مرد بی نشان و البرز، آن بلند دارنده رازها، همه را شنید و خاموش ماند و غم هر مرد در دل او به سنگینی البرز بود.»

و ما که امروز «در پای البرز به پای ایستاده ایم و در برابرمان دشمنانی از خون ما؛ با لبخند زشت.» و مردمی را می شناسیم که هنوز می گویند «آرش باز خواهد گشت» از همین دماوند.

منبع: ایلنا