کاسبی از یک منطقه ممنوعه گردشگری در ایران

آشوراده که یک منطقه ممنوعه گردشگری در ایران به شمار می آید و جز مناطق حفاظت شده هست، سال 55 به دلیل وجود میراث فرهنگی و ابنیه تاریخی به عنوان یکی از ذخیره گاه های زیست کره در یونسکو معرفی شد.

شبه جزیره میانکاله بهشتی بر کران خزر است که در دل استان مازندران جای دارد. سواحل و تالاب موجود در این جزیره مکانی امن برای پرندگان مهاجر است، به طوریکه انواع گوناگونی از پرندگان آبزی و کنارآبزی میانکاله را برای گذر از فصل زمستان و جوجه آوری برمی گزینند. همچنین این منطقه زیستگاه و مامنی مناسب برای بسیاری از ماهیان دریای خزر مانند کپور، کفال و ماهیان خاویاری به شمار می رود، بنابراین این منطقه از سال 1348 جز مناطق حفاظت شده در ایران به حساب می آید.

این منطقه در سال 55 به دلیل وجود میراث فرهنگی و ابنیه تاریخی به عنوان یکی از ذخیره گاه های زیست کره در یونسکو معرفی شد. در این میان اما عده ای به طرح گردشگری آشوراده چشم دوخته و در تلاشند در این منطقه بکر که محیط امن پرندگان است، طرح هایی را اجرایی سازند. طرح هایی که پای بشر را به این مناطق حفاظت شده باز می کند و زندگی موجودات این منطقه را به خطر می اندازد. به همین خاطر، طی سال های گذشته فعالان محیط زیست برای حفظ این منطقه حفاظت شده، بسیار جنگیده اند و تلاش کردند تا این مناطق پابرجا بمانند. این تلاش موجب شد که برخی سودجویان عقب نشینی کنند. طرح گردشگری آشوراده که قرار بود در 380 هکتار پیاده شود، حالا به 22 هکتار محدود شده که البته به گفته فعالان محیط زیست این میزان نیز لطمه زیادی به طبیعت وارد می سازد. به همین خاطر نگرانی ها در خصوص آینده آشوراده هنوز به قوت خود باقی است. این مساله بهانه ای شد تا با دبیر کل سمنا به گفت وگو بپردازیم و از چند و چون طرح گردشگری آشوراده باخبر شویم. خدیجه رضوی، دبیر کل سمنا در خصوص این طرح می گوید: متاسفانه مدیریت مناطق حفاظت شده تعریف چندانی ندارند. هزاران سال پیش از آنکه پهلوی و قاجار و سایر حکومت ها بر سر کار بیایند، مردم بومی مناطق محل زندگی خود را مانند برگ گل حفظ کردند، اما حالا طبیعت از دست بشر آسوده نیست و تنها افراد نادان هستند که روی شاخه درختی می نشینند و آن را با تبر قطع می کنند.

جذب گردشگر به طبیعت، نه هتل های غول پیکر

به گفته دبیرکل سمنا این روزها به اسم توسعه، اقدامات عجیب و غیرقابل توجیهی انجام می شوند. عده ای قصد داشتند تا طی سال های گذشته طرح گردشگری آشوراده را عملیاتی کنند و در مرکز این منطقه حفاظت شده هتل پنج ستاره ای را بنا کنند، اما با تلاش فعالان محیط زیست این طرح به تعویق افتاد. آشوراده، طبیعت زیبا و بکری است و به دلیل تفاوتی که با سایر مناطق دارد، مورد توجه گردشگران خارجی قرار می گیرد، بنابراین لزومی ندارد تا برای جذب گردشگر ایرانی یا خارجی هتلی ساخته شود و این زیست بوم را به نابودی بکشاند. گردشگران خارجی هتل های فراوانی را دیده اند، بنابراین منحصر به فرد بودن طبیعت آشوراده است که گردشگران را جذب می کند.

کاهش پرنده های مهاجر

رضوی می گوید: آشوراده در گذشته یک میلیون و 500 هزار پرنده مهاجر داشت که حالا از این میزان کاسته شده است. در این منطقه، فوک خزری زندگی می کند و اگر بخواهیم این منطقه را به طور کامل محافظت کنیم، باید روزهای متوالی را برای آموزش ماهیگیران در نظر بگیریم تا موجودات این منطقه در امنیت کامل باقی بمانند. آشوراده جز معدود مناطقی است که ماهی خاویار هنوز در آنجا تخم گذاری می کند. این ماهی اکنون در معرض خطر انقراض قرار دارد. طی سال های گذشته فعالان محیط زیست تلاش های فراوانی در راستای حفظ آشوراده داشته اند، اما برخی مسئولان می گویند که حرف های ما احساساتی است. این در حالی است که ما صحبت هایی را مطرح می کنیم که مستندات قانونی دارد. براساس قوانین موجود مردم و فعالان محیط زیست باید به اطلاعات طرح های اجرایی دسترسی داشته باشند، این حق فعالان محیط زیست است که دلسوزانه برای حفظ مناطق چهارگانه فعالیت می کنند. مگر طبیعت ایران سرمایه ای جز این مناطق دارد؟

عدم شفاف سازی طرح گردشگری آشوراده

او در ادامه خاطرنشان می کند: دلایلی وجود دارد که فعالان محیط زیست مانع اجرای طرح گردشگری در منطقه آشوراده می شوند. به عقیده کارشناسان محیط زیست، طرح گردشگری آشوراده باید در مقیاس کوچک تر و محدودتری انجام شود، البته نه دقیقا در دل جزیره آشوراده بلکه در حاشیه بندر ترکمن. در این میان باید چارچوب ها و ارزیابی محیط زیست به صورت شفاف ارائه شود، نه اینکه بعد از کلنگ زنی و اجرای طرح مسئولان اطلاعات را در پرتال سازمان حفاظت از محیط زیست قرار دهند. شفاف سازی پس از اجرا چه سودی خواهد داشت؟ به نوعی نوش داروی پس از مرگ سهراب است. البته گفتنی است که هنوز اطلاعاتی در خصوص این طرح در پرتال سازمان حفاظت از محیط زیست منتشر نشده است.

عقب نشینی زیر پوستی طرح گردشگری آشوراده

دبیرکل سمنا تاکید می کند: بنا بر فرمایشات رهبری این طرح غیرقانونی است، حتی با توجه به اینکه گفته می شود این طرح در مقیاس کوچکتری عملیاتی می شود. سه سال پیش باتوجه به اعتراضاتی که صورت گرفت، طرح اولیه گردشگری در آشوراده به بن بست خورد و سازمان بازرسی کل کشور دستور توقف آن را صادر کرد، اما نگرانی ما این است که در آینده و در طول زمان برخی به هدف خود برسند، زیرا اکنون به نظر می رسد که زیر ساخت های این طرح که از حاشیه بندر ترکمن آغاز می شده در حال اجراست. نگرانی دوستداران و فعالان محیط زیست به این خاطر است که آشوراده یک منطقه حفاظت شده تلقی می شود و نباید تعدادی بیش از ظرفیت قابل قبول به این منطقه وارد شود. در تمام دنیا بحث توسعه پایدار مطرح است. در توسعه پایدار باید همزمان مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در نظر گرفته شوند تا آسیبی به هیچ کدام وارد نشود و چرخ های اقتصاد کشور با توان بیشتری به حرکت درآیند، اما آیا در طول این سال ها تصمیماتی که برای مناطق حفاظت شده به خصوص آشوراده گرفته شد، براساس توسعه پایدار بوده است؟ ما در پاسخ به این سوال می گوییم، خیر زیرا سندهایی داریم که نشان می دهند که این طور نبوده است.

تامین بودجه استان از طریق طرح گردشگری

او افزود: با توجه به اعتراضاتی که مطرح شد و جلساتی که با سازمان ها، معاونت ها و دست اندرکاران داشتیم، آن ها در پاسخ به نگرانی های ما از آینده آشوراده به طور مشخص و واضح گفتند: به ما دستور داده شده که 50 درصد بودجه استان را باید از حوزه گردشگری تامین کنیم و ما می خواهیم از طریق طرح گردشگری آشوراده این اقدام را انجام دهیم. متاسفانه آن ها محیط زیست و منابع طبیعی را مانند قلکی می بینند که برایشان درآمدزایی دارد. به این فکر نمی کنند که آینده و آیندگان چه می شود؟ به مفهوم نسل های آینده که یکی از مفاهیم حقوق محیط زیست دنیاست، توجهی نمی کنند. اصل 50 قانون اساسی تاکید می کند که محیط زیست باید به نسل های آینده برسد و هرگونه فعالیتی که سبب تخریب و آلودگی محیط زیست شود ممنوع است، با این حال گوش شنوایی نیست. آن ها می خواهند به هر طریقی 50 درصد بودجه استان را از طریق گردشگری تامین کنند.

لزوم پیروی مسئولان از فرمایشات رهبری

رضوی با بیان اینکه تمام این اقدامات برخلاف فرمایشات مقام معظم رهبری صورت می گیرد، گفت: ایشان فرمودند محیط زیست چیزی نیست که متعلق به فرد یا عده ای باشد؛ برای آحاد کشور است. باید نهایت تلاشمان را داشته باشیم تا از محیط زیست حفاظت کنیم. از سوی دیگر مقام معظم رهبری فرمودند: تمامی امور عمرانی باید شفاف سازی شوند و محرمانه و سری باقی نمانند. قانونی با عنوان دسترسی آزاد به اطلاعات وجود دارد. ماده دوم این قانون می گوید هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد و تمام موسسات عمومی مکلفند که اطلاعات را در حداقل زمان ممکن و بدون تبعیض در اختیار مردم قرار دهند. بارها سمنا به صورت کتبی درخواست کرده که طرح و اطلاعات مربوط به آشوراده را ارائه دهند، اما همیشه به نوعی سمنا و فعالان محیط زیست را از خود رانده اند. موضوع جالب در قانون دسترسی آزاد به اطلاعات این است که در فصل چهارم آن برخی موارد را در این قانون مستثنی می کند، در این میان، اما مسائلی که مربوط به بروز خطرات در محیط زیست است، جز استثناها قرار نمی گیرد. حتی با این حال این قانون اجرا نمی شود. از سوی دیگر حسن روحانی، رئیس جمهور کشور نیز دسترسی آزاد به اطلاعات را جز حقوق شهروندی دانسته و بر آن تاکید داشته است. به گفته او مردم در نظام مردم سالار باید از عملکرد تمام سازمان ها که از بیت المال استفاده می کنند با خبر و مطلع شوند.

گردشگری انبوه در مناطق حفاظت شده

وی در پاسخ به این پرسش که آیا ماهیت این طرح از لحاظ حقوقی، فنی و کارشناسی درست است، گفت: خیر. تمام فعالان محیط زیست این طرح را با ایرادات فراوان رد کردند. از طرفی ایران در سال 1992 به کنوانسیون بین المللی زیست محیطی ملحق شد که جهش بسیار بزرگی بود. براساس ماده 9 قانون مدنی ایران، پس از امضا کنوانسیون توسط دولت و تصویب آن توسط مجلس شورای اسلامی، مفاد آن کنوانسیون در حکم قوانین داخلی بوده و ضمانت اجرای آن با دولتمردان ایران است، اما با اقداماتی که صورت می گیرد این کنوانسیون را زیر سوال می بریم. از یک سو بیابان زایی و از سوی دیگر نابودی تالاب ها نشان می دهد که ما به این کنوانسیون عمل نکردیم. همچنین اهداف اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت نیز که مناطق چهارگانه حفاظت شده ایران را به 6 قسمت تقسیم بندی می کند، با گردشگری انبوه و طرحی که این اواخر برای آشوراده نوشته شده، هیچ تطابقی ندارد، در حالیکه در برنامه توسعه ششم کشور تاکید شده که سازمان محیط زیست باید مناطق زیست محیطی ایران را براساس معیارهای «آی یو سی ان» طبقه بندی کند، یعنی به جای طبقه بندی چهارگانه، طبقه بندی 6 گانه صورت بگیرد. برای مثال آشوراده منطقه حفاظت شده و ذخیره گاه زیست کره است، بنابراین ما در این منطقه حق گردشگری انبوه نداریم. با توجه به وضعیت زیست محیطی آشوراده روزانه کمتر از 50 نفر می توانند به این منطقه وارد شوند، اما براساس طرحی که برای آشوراده درنظر گرفته شده، تعداد 500 نفر به این منطقه وارد می شوند! منطقه ای که سروصدای زیاد موجب کوچ پرندگان و ناتوانی در تولید مثل و تخم گذاری آن ها می شود. حالا در نظر بگیرید که روزانه جمعیت انبوهی وارد آشوراده شود، چه بلایی بر سر این منطقه خواهد آمد؟

اما و اگرهایی در خصوص مجری طرح آشوراده

رضوی اظهار داشت: برخی مسئولان در پاسخ به انتقادات فعالان محیط زیست می گویند که توانستید از 380 هکتار به 22 هکتار برسید و این طرح را محدود کنید. آن ها محیط زیست را بی ارزش می بینند که 22 هکتار آن به نظرشان ناچیز می رسد، در حالیکه حتی یک وجب از خاک آشوراده آنقدر ارزشمند است که فعالان محیط زیست برای آن سال ها به اعتراض می پردازند. با این حال هنوز مشخص نیست که آیا سازمان محیط زیست برای انجام این طرح از سازمان جنگل ها مجوز دارد یا خیر؟ زمانی که از سازمان جنگل ها سوال می پرسیم، می گویند مجوزی ندادیم، اما از محیط زیست سوال می کنیم، می گویند سازمان جنگل ها مجوز داده است. هنوز مستنداتی برای مجری طرح نیز ارائه نشده، می گویند مجری طرح سازمان همیاری شهرداری است که در این باره نیز ابهامات زیادی وجود دارد. محیط زیست چه از بعد ملی و چه از بعد بین المللی از آن تمام مردم است و دولت باید در مقابل مردم پاسخگو باشد. در این میان عدم شفافیت و پاسخگویی ابهاماتی را به وجود می آورد.

تعهد ایران در کنوانسیون تنوع زیستی

به گفته او ایران تا سال 2020 میلادی یعنی کمتر از یک سال فرصت دارد تا به بزرگترین تعهد خود در کنوانسیون تنوع زیستی عمل کند. تعهد ایران این است که مناطق حفاظت شده خود را در خشکی تا 17 درصد و در دریا تا 10 درصد افزایش دهد. اکنون نه تنها این مناطق را افزایش نمی دهیم، بلکه با از بین بردن منطقه ای مانند آشوراده و اجرای طرح گردشگری در آن، تعداد مناطق حفاظت شده را کاهش می دهیم. این یک تعهد بین المللی است و آبرو و شخصیت حقوقی ایران در خطر است. دیگر خطای یک مسئول نیست که بتوانیم با برکناری آن مشکل را حل و فصل کنیم. یکی از مسائل حایز اهمیت که در بندهای مختلف برنامه ششم توسعه به آن تاکید شده، این است که جامعه محلی باید در احیا و مدیریت این مناطق مشارکت داشته باشد، اما در این طرح اصلا جامعه محلی دیده نشده است. مگر نمی گویند که معیشت جامعه محلی به خطر افتاده است؟ مشکل مردم بیکاری است. چطور برای مردم بومی جزیره کیش ایجاد اشتغال شد؟ آن ها توانمند نشدند، بلکه به شغل های کارگری روی آوردند. هزاران جوان بومی تحصیل کرده در کیش هستند که مشاغل سطح پایین دارند، بنابراین در طرح گردشگری آشوراده برخلاف قانون به این موارد توجهی نشده است. اگر طرح گردشگری آشوراده کلید بخورد 10 سال دیگر پرنده های این منطقه به نصف می رسد و به مرور زمان دیگر چیزی از آشوراده باقی نمی ماند. اگرچه می بینیم که طرح گردشگری آشوراده با مقاومت سمنا، فعالان و دوستداران محیط زیست از 380 هکتار به 22 هکتار رسیده، مایه خوشحالی است اما با این حال سمنا مخالف طرح گردشگری است، زیرا اساس این طرح درآشوراده اشتباه است. اگر پشتکار فعالان محیط زیست نباشد، این طرح مانند طرح های دیگر توسعه داده می شود. به همین خاطر ما از هم اکنون صدای زنگ خطر را می شنویم.

آسیب غیرقابل جبران به محیط زیست

او در ادامه گفت: سازمان حفاظت از محیط زیست در پاسخ به این پرسش ما که اگر مجریان طرح در آینده این زیست بوم را با خطرات زیادی مواجه کنند و به نابودی بکشانند چه می کنید، گفت: مشکلی نیست چند 10 میلیارد ضمانت مالی از آن ها می گیریم. پاسخ تلخی بود. محیط زیست به اندازه جان انسان ها ارزشمند است و برخی مسئولان محیط زیست را همین قدر بی ارزش می بینند. آیا اگر لطمه ای به محیط زیست وارد شود با 10 میلیارد تومان قابل جبران است؟ مگر دریاچه ارومیه را توانستند احیا کنند؟ محیط زیست سرمایه ای غیرقابل برگشت است و به همین خاطر، برخی ها تمام تلاششان را برای حفاظت از آن می کنند.

در خواست فعالان محیط زیست از مسئولان

رضوی در پایان می گوید: در حال حاضر سمنا چند درخواست دارد: اول اینکه تفاهمنامه اولیه درخصوص طرح گردشگری آشوراده ملغی شود. دوم اینکه طرح گردشگری آشوراده باید خارج از جزیره باشد و تعداد افرادی که روزانه برای بازدید به آن وارد می شود، کمتر از 50 نفر و بدون اقامت شبانه (با رعایت ضوابطی که کارشناسان و متخصصان با صلاحیت در حوزه محیط زیست اعلام می کنند) باشد که 22 هکتار تعیین شده خارج از آشوراده باشد و روزانه تعداد معدودی برای بازدید از این جزیره به آن وارد شوند. از سوی دیگر جامعه محلی در این طرح مشارکت داده شود. همچنین طرح گردشگری آشوراده شفاف سازی شده و اطلاعات در اختیار عموم قرار گیرند.

منبع: آرمان شرق