قلعه فورگ بیرجند

قلعه فورگ یا ارگ فورگ ارگی است در روستای فورگ. وجود مناطق کوهستانی زیاد باعث شده که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و برای دفاع از خود قلعه های مرتفع و مستحکمی را در اکثر مناطق جنوبی خراسان ساخته و باقی بگذارند. از نظر پیشینه تاریخی، ساخت قلعه فورگ در زمان نادر شاه افشار به وسیله میرزا بقاخان حاکم منطقه شروع شده و پس از وی، پسرش میرزا رفیع خان ساختمان قلعه را به اتمام رساند. در زمان حکومت شوکت الملک و به دستور وی، سپاهیانش به قلعه هجوم برده، حاکم آن را دستگیر کرده و قلعه را فتح می نمایند.

قلعه فورگ بعد از قلعه الموت مهمترین مقر حضور اسماعیلیان بحساب می آمده و در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش های مخصوص قرار می دادند. فداییان مطلق گروهی بودند که حتی اسم نداشته و پس از ترک قلعه برای انجام مأموریت نامشان عوض میشد و به اسم مستعار برای قتل دشمنان فرقه اسماعیلیه می رفتند. اساس تعلیم فداییان به این صورت بود که بتوانند دشمن را غافل گیر کرده، یک یا دو ضربه کارد به او زده و قبل از اینکه دیگران به خود بیایند، ناپدید گردند.

فضاهای داخلی قلعه از شرق به غرب شامل 3 قسمت بوده که قسمت اول محل زندگی خدمه انبار آذوقه و محل نگهداری احشام است. قسمت دوم محل زندگی نظامیان و نگهبانان و محل نگهداری تدارکات نظامی و سومین قسمت که مهمترین بخش قلعه هست، محل زندگی حاکم و اطرافیانش بود. قلعه مجموعاً دارای 18 برج بوده که اکنون تعدادی از آنها باقی مانده اند. مصالح بکار رفته در ساخت قلعه هم بیشتر سنگ، آجر و خشت هست. بر بلندای حصار و برج ها هم سازه های کنگره داری وجود داشته و منافذی (تیرکش) جهت دیده بانی و دفاع دیده می شوند.

با توجه به آثار و بقایای معماری داخل قلعه چنین استنباط می شود که قلعه در چندین مرحله بازسازی و بر وسعت آن افزوده شده است. آخرین مرحله معماری آن مربوط به دوره افشاریه بوده که حصار فعلی قلعه و هشت برج مدور آن یادگاری از این دوره هستند.