گنبد سرخ مراغه

گنبد سرخ یکی از قدیمی ترین بناهای دوره اسلامی در استان آذربایجان شرقی بوده و در قسمت جنوب غربی شهر مراغه قرار گرفته است. نام بانی بنا و تاریخ احداث آن را میتوان از کتیبه جبهه شمالی و نام سازنده آن را از کتیبه غربی ملاحظه نمود. آنچه از این کتیبه ها برداشت می گردد، این است که بنای گنبد سرخ در سال 542 هجری و به دستور عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم رئیس آذربایجان در دوره سلجوقیان و به وسیله بنی بکر محمد بن بندان بن محسن معمار ساخته شده است.

با شروع ساخت این بنا دوره رازی در معماری ایران به پایان رسیده و این بنا نقطه عطف و شروع معماری آذری هست که تلفیق آجر و کاشی و استفاده از کاشی در تزئین بناهای تاریخی در ایران از مشخصه های این دوره است. به طور کلی، گنبد سرخ بنایی مربع شکل بود متشکل از سردابه و اتاق اصلی که بر روی سکوی سنگی قرار دارد و به وسیله هفت ردیف پله میتوان به آن دسترسی یافت. پنج پله در جلوی سکو واقع شده و پله ششم و هفتم جزو آستانه درگاه محسوب می شوند. کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند که این بنا قبل از رصدخانه مراغه برای تعیین ماههای سال و ساعات روز کاربرد داشته و سوراخ های ایجاد شده بر ضلع های این بنا نشانگر این امر است. این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شماره 134 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.