مجموعه پاسارگاد

پاسارگاد مجموعه ای از سازه های باستانی برجای مانده از دوران هخامنشی است که در شهرستان پاسارگاد در استان فارس قرار گرفت. این مجموعه در برگیرنده ساختمان هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، پاسارگاد، باغ پادشاهی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، ساختارهای دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطه مقدس و تنگه بلاغی هست. این مجموعه پنجمین مجموعه ثبت شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است.

شهر باستانی پاسارگاد نخستین پایتخت شاهنشاهی هخامنشی بوده که در قلب استان فارس و در دشت رود پلوار قرار داشت. نام شهر «اردوگاه پارس» دلالت از موقعیت مکانی شهر دارد. شهر توسط کوروش بزرگ (کوروش دوم) در سده ششم قبل از میلاد ساخته شد. محوطه اصلی (160 هکتار، حدودا 2٫7×0٫8 کیلومتر) هم توسط یک منطقه طبیعی بزرگ احاطه و محافظت شده است (حدودا 7127 هکتار) محوطه اصلی شامل موارد زیر هست:

• آرامگاه کورش بزرگ در جنوب
• تل تخت یا تخت سلیمان؛ سریر پادشاهی سلیمان و استحکامات واقع بر یک تپه در شمال محوطه اصلی
• مجموعه سلطنتی در مرکز محوطه اصلی شامل بقایای ساختمان دروازه (دروازه آر)، تالار عمومی (کاخ S)، قصر مسکونی (کاخ P) و باغ سلطنتی (چهار باغ)
• در منطقه شرق هم یک بنای کوچک قرار دارد (16×16 متر) که یک پل تشخیص داده شد. در شمال مجموعه سلطنتی زندان سلیمان قرار دارد؛ یک برج سنگی با حدودا 14 متر ارتفاع. تاریخ ساخت این بنا مشخص نیست.

محوطه اصلی شامل منطقه حفاری شده است اما پایتخت باستانی منطقه ای بسیار وسیع تر از این منطقه بوده و هنوز حفاری نشده است. در محوطه حفاظتی اطراف هم باقیمانده های دیگری هستند: محدوده مقدس (حدودا 550–530 پیش از میلاد) و محوطه های تل نخودی، تل خاری، تل سه آسیاب، دوتلان که برخی از اینها متعلق به ماقبل تاریخ هستند، همین طور مدرسه یا کاروانسرا (سده 14 میلادی). در محوطه حفاظتی همچنین پنج روستا وجود دارند که کشاورزان در آنها ساکنند.

در ساخت بناها از چهار نوع مصالح اصلی استفاده شده است: سنگ، آجر، خشت خام و چوب. چوب را بیشتر برای پوشاندن در و سقف به کار می بردند و در برخی جاها تنه کلفت درختان (احتمالا سدر و سرو) را برای ستون هم به کار می گرفتند. خشت خام برای پر کردن دیوارها و بعضی اوقات هم برای لایه گذاری سکوها به کار می رفت. آجرهای به کار رفته در پاسارگاد قرمز رنگ بوده و دارای 45 سانتیمتر طول، 32 سانتیمتر عرض و 5/5 سانتیمتر قطر هستند.

ملات آنها یک نوع قیر طبیعی است که از نفوذ آب جلوگیری می کند و نمونه آنها در معماری عیلامی و آثار تخت جمشید دیده می شود. سنگ هایی که در ساختمان های پاسارگاد و نیز تخت جمشید به کار رفته، چند گونه است: یکی سنگ آهکی سپید رنگی که به مرمر می نماید، دیگری سنگی کبود که در سختی به خارا می ماند و در جاهایی هم سنگ سیاه مرمرین که بسیار شکننده است. این سنگ سیاه پس از گذشت 25 سده چنان پخته و پیر شده که امروز به آسانی خرد و آردی می شود اما دو نوع سنگ دیگر بسیار بادوامند و همچنان پابرجا مانده اند. سنگ های سپید مرمرین را از کوه سیوند و سنگ های سیاه را از کوه تنگ سیاه و کوه تنگ بلاغی می آوردند.