بنایی در نجف آباد که بارندگی های امسال نابودش می کنند!

برج کبوترخانه صفا نجف آباد امروز درگیر ماجراهایی تازه هست، ماجراهایی که دست به دست مالک این بنای تاریخی داده اند تا آن را به ورطه فراموشی و حتی نابودی بکشانند.

برج کبوترخانه صفا و داستان های پیش رویش!

بلوار شریعتی، کوچه صفا و رو به روی مسجد قدیمی صفا، یعنی تقریبا در میانه های شهر نجف آباد در استان اصفهان، درست فضایی به وسعت حدود 100 متر از زمین خانه ای که شاید حدود 400 سال قبل که یکی از خان های شهر آن را ساخته و روی خانه هم دو برج خشتی بالا برده، هنوز سرپایند. هرچند برخی پژوهشگران تاریخ دقیقی را به ساخت برج های دوقلوی صفا نسبت نمی دهند، اما براساس اسناد باقی مانده، وقتی غلامعلی رادی مشهور به "آق غلامعلی" در دوره قاجار باغی را در اطراف نجف آباد خریداری کرده، این برج ها در آن قرار داشته اند، بنابراین می توان پیشینه ساخت این برج ها را دست کم به دوره صفویه یا زندیه برگرداند. اما امروز نه تنها به واسطه بی توجهی مالکان برج و متولیان میراثی این برج تاریخی در معرض تخریب شدید قرار دارد، بلکه ساخت و سازهای انجام شده در عرصه برج کبوترخانه صفا که 25 اسفند1379 به شماره 3482 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، دیگر هیچ توانی برای سرپا ماندن آن باقی نگذاشته است. حسین نجفی پور، مدیرعامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی نجف آباد می گوید: نه تنها از زمان ثبت برج کبوترخانه صفا نجف آباد در فهرست میراث ملی، تا کنون هیچ مرمتی روی آن انجام نشده، بلکه در بارندگی های گذشته نیز بخش هایی از آن تخریب شده و در صورتیکه زمستان امسال بارندگی ها مانند گذشته باشند، احتمال ریزش بخش بیشتری از این بنا وجود دارد. او با اشاره دو مالک داشتن «برج های صفا» در نجف آباد و بی توجهی هایی که نسبت به این اثر تاریخی در این شهر می شود، ادامه می دهد: در طول سال های گذشته بخشی از خانه های تاریخی و دیگر آثار تاریخی شهرستان مانند پنگ خانه، بخش زیادی از بافت تاریخی شهر یا طبقه دوم حسینیه ارشاد تخریب شده و اکنون با آسیب هایی که به این اثر تاریخی وارد شده، احتمال تخریب برج های صفا نیز افزایش پیدا می کند، به خصوص که درصد بیشتری از یکی از برج ها تخریب شده و در نمای ظاهری آن هم مشخص است. وی با بیان اینکه در سال های گذشته این دو مالک در فضای مسکونی خانه زندگی می کردند، اما چند سالی است که هیچ کس در این فضا مستقر نیست، می افزاید: چند سال قبل، آن ها درخواست خروج از ثبت این اثر تاریخی را به دیوان عدالت اداری بردند، اما خوشبختانه رأی به نفع آن ها نبود. از سوی دیگر مالکان می گویند فروشنده این ملک هستند، اما آنقدر قیمت را بالا می گویند که کسی امکان خرید آن را ندارد. او با اشاره به وضعیت نامناسب این بنای تاریخی که دست کم تا سال گذشته پی ساختمان و طاقچه های آن وضعیت مناسبی نداشته اند، اضافه می کند: ستون های چوبی صفوی بنا چند سال قبل ریزش کرده و تزئینات مشبک آن نیز تخریب شدند، حتی مدتی حفاری هایی به منظور پیدا کردن گنج در این بنای تاریخی انجام شد که آن نیز آسیب هایی به بدنه بنا و پی آن وارد کرده بود. او قدمت این بنای تاریخی را دست کم متعلق به دوره صفویه می داند و ادامه می دهد: بارها به شهرداری درخواست داده ایم تا با برگزاری چند جلسه، مشکلات مالکان مطرح و در صورت امکان برطرف شود، اما حتی هنوز این کار نیز انجام نشده است. او با اظهار امیدواری برای ایجاد توافق بین مالکان و بخش خصوصی برای خریداری و سروسامان گرفتن برج کبوترخانه صفا نجف آباد تاکید می کند: معتقدم به ثمر نشستن این کار باعث می شود تا یکی از مهمترین آثار تاریخی شهر زنده شده و به شهر نجف آباد برگردد. به واسطه ی قدمتی که برای ساخت کبوترخانه در اصفهان قائلند، می توان «برج کبوترخانه صفا» را از نخستین کبوترخانه های ساخته شده در این استان و به خصوص شهرستان نجف آباد دانست. کبوترخانه یا «کبوترخان» حدود 400 سال پیش و در اوایل دوره صفوی در اصفهان و یزد رواج پیدا کرد و علاوه بر محلی برای نگهداری از پرندگان، برای مصارف کشاورزی و حتی صنعت دباغی در چرم سازی و ساخت باروت نیز از فضولات جمع شده در آن استفاده می شد. شاه عباس صفوی نیز خراج نسبتا سنگینی بر این بناهای با ارزش آن دوره بسته بود. دست کم از اواسط دوره قاجار، به واسطه روی کار آمدن شغل ها و منابع درآمدی جدید، به کبوترخانه ها بی توجهی شد، کبوترخانه هایی که در گذشته حتی مالیات پرداخت می کردند، دیگر نگاه ترحم آمیزی را هم جلب نکردند. می گویند نقطه اوج ظهور کبوترخانه ها به دوره صفوی برمی گردد، این ادعا را سیاحانی که از ایران دیدن کردند، در سفرنامه هایشان مکتوب کرده اند. شاردن، جهانگرد فرانسوی که در دوره صفوی به ایران آمد، در سفرنامه خود در این باره نوشت: «ایران کشوری است که بهترین کبوترخانه ها در آنجا ساخته می شوند. این کبوترخانه ها شش برابر بزرگتر از بزرگترین پرورشگاه های کبوتر ما هستند.» حتی مرکز اصلی کبوترخانه ها در ایران و حتی در جهان را اصفهان می نامند، شهری که شاهد بیشترین و متنوع ترین بناها در این زمینه و در عین حال، زیباترین و بزرگترین کبوترخانه ها از نظر فرم است. از سوی دیگر براساس معماری شاهکاری که از کبوترخانه های باقی مانده، زیباترین و بزرگترین این آثار، معماری دوره صفوی را نشان می دهد. هرچند احتمال وجود چنین بناهایی قبل از این دوره نیز وجود دارد، اما معماری این بناهای تاریخی در دوره صفوی به اوج خود رسید. وجود این بناها در این دوره تاریخی آنقدر اهمیت داشت که مالیات سنگینی برای آن ها وضع شد و کسانی که صاحب یک کبوترخانه بودند، باید مالیات سنگینی می پرداختند.