مسجد جامع میبد؛ نیایشگاهی کهن و دیدنی در دل کویر

مساجد و نیایشگاه ها مکانهایی هستند که در طول تاریخ مورد احترام مردمان قرار داشتند و به همین دلیل، حاکمان و مردم سعی در بهتر ساختن این مکانها داشته اند. ورود اسلام به ایران باعث شد تا هنر معماری ایرانی در خدمت ساخت مساجد و عبادتگاه ها قرار گیرد و چنین شد که امروزه، مساجد یکی از مکانهایی بوده که میتوان در آنها سیر معماری هر دوره را مشاهده کرد. مسجد جامع میبد نه تنها از این قاعده مستثنی نیست، بلکه بدلیل قرار گرفتن در دل کویر و در میان میبد با قدمتی هفت هزار ساله، دارای اهمیتی دوچندان است. با ما در این مقاله خواندنی همراه باشید تا بدانید مسجد جامع میبد کجاست و پی به زیبایی های معماری مسجد جامع میبد ببرید.

درباره میبد چه می دانیم؟

میبد بدلیل داشتن قلعه ای باستانی به نام نارین قلعه از نظر باستان شناسان و مورخان دارای قدمتی چند هزار ساله است. از نظر باستان شناسان و متخصصین این فن، نارین قلعه در دوران خود یک دژ مستحکم بود که باعث امنیت و آرامش ساکنان خود میشد و به همین دلیل، از دوران کهن محل سکونت و زندگی بوده است. این قلعه با گذر چندین هزار سال از عمرش، همچنان پایدار و استوار در دل این شهر زیبای کویری قرار دارد. جالب است بدانید که میبد علاوه بر داشتن این قلعه و مسجد جامع، دارای اماکن تاریخی و دیدنی فراوانی است که از آن جمله میتوان به آتشکده حسن آباد، برج کبوترخانه، پیر چراغ و ... اشاره کرد.

مسجد جامع دقیقا در کجا قرار دارد؟

بعد از ورود به شهرستان میبد، باید به بلوار امام بروید و سراغ میدان مرکزی شارستان قدیم را بگیرید. در این میدان می توانید معماری مسجد جامع میبد را مشاهده کنید. عبادتگاه کهن این شهر قدیمی و کویری از نظر کارشناسان و معماران مجموعه ای از چند بنا است که هرکدام دارای اهمین تاریخی بوده اند. میبد با اماکن تاریخی و بافت سنتی شهر برای گردشگران فضایی صمیمی را ایجاد می کند و می تواند خاطره ای خوش از خود بجای بگذارد.

تاریخچه بنا

مورخان، باستان شناسان، معماران و کارشناسان همگی متفق القول هستند که مسجد مجموعه ای است از چندین مسجد مجزا که هر کدام دارای فضا و معماری متفاوتی هستند. مسجد جامع را میتوان یکی از قدیمی ترین مساجد در دوران تمدن اسلامی دانست، زیرا پیکر و پایه های این عبادتگاه اسلامی در قرن دوم هجری قمری بنا گردیده اند. در سالهای بعد، معماران گوناگونی اقدام به ساخت و گسترش بنا کردند و با توجه به کاوش های بدست آمده، بین قرنهای هفتم تا نهم هجری قمری مسجد جامع دوران شکوفایی خود را طی کرده و مورد عنایت حاکمان و مردم بسیاری قرار داشته است، بطوریکه معماران دوران آل بویه برای این عبادتگاه تاریخی در دل کویر گرم خانه احداث کردند.

در دوران فرمانروایی حکمرانان آل مظفر که به نظر می رسد از همین شهر حکمرانی خود را شروع کرده باشند، ایوان و گنبد اصلی این عبادتگاه عظیم ساخته شد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که بیشترین تغییرات در معماری مسجد جامع میبد در قرن هفتم هجری قمری صورت گرفت. با گسترش شهر و پیشرفت علم معماری و به روزتر شدن ابزار، طرح و نقشه مسجد نیز دچار تغییرات شد و گسترش یافت. مرمت های متعدد توسط استادکاران ماهر هر دوره نقشه ابتدایی مسجد جامع را که بصورت شبستان بود، به یک عبادتگاه ایوان دار گنبدی شکل تبدیل کرد. این اقدامات باعث بزرگتر شدن صحن مسجد گشته و به آن فضای بیشتری بخشیدند. در دوره های بعدی، بنا از سمت غرب گسترش یافت و به قسمت پایانی شمال آن مناره هایی قطور و بسیار بلند اضافه شدند.

بخش های مختلف مسجد

در حال حاضر، بنا دارای بخش های متعددی است. در بخش شمال غربی این عبادتگاه و در اطراف گنبد خشتی، شبستان امام حسن مجتبی قرار دارد. بخش پشت مناره های مسجد جامع در حال حاضر قسمت سر پوشیده آن محسوب می شود. یکی از بخش هایی که در حال حاضر اثری از آن بجا نمانده، مسجدی ایوان دار بوده که به بخش غربی مسجد جامع اضافه شده بود و از بین رفته است. در زمینی که در حال حاضر مسطح و بدون معماری هست، میتوان بخش هایی از آن را دید. شبستان زمستانی حاجی رجب در غرب صحن مسجد جامع و مسجد حاجی حسنعلی در شمال شرقی از بخش هایی بوده که در دوران حکومت قاجارها به این مجموعه اضافه شده اند. بازسازی هایی نیز در قرن نهم بر روی این بنا صورت گرفتند که متاسفانه، در گذر زمان دچار آسیب های فراوانی گشتند و میتوان به محراب آن اشاره داشت.

معماری مسجد

این اثر با مساحتی در حدود سه هزار متر مربع، دارای معماری هایی متنوع است. هر گردشگری که وارد بنا شود، متوجه تنوع معماری می شود. این عبادتگاه اسلامی همانند بیشتر مساجد یزد در زمره مساجد ایوان دار بوده و دارای بخش هایی است چون شبستان تابستانه و شبستان زمستانه، گنبد خانه، مسجد امام حسن مجتبی (ع)، مسجد حسنعلی، ورودی های متعدد، ایوان و هشتی. تکرار طرح و نقش های طاق نما در حیاط مسجد جامع از دیگر بخش های دیدنی این نیایشگاه کهن کویری است. ایوان بزرگ و شبستان های کناری همگی رو به قبله احداث شدند تا در فصل گرما کمی خنک تر باشند و نام بخش تابستانه را در دل کویر به خود بگیرند.

گرم خانه یا همان شبستان زمستانی نیز دارای سر در بسیار بلندی است که برای ورود به آن باید از کوچه شرقی وارد شوید و از یک هشتی بگذرید. این بخش نیز گسترش یافته تا مردم بیشتری را در خود جا دهد. مسجد حاجی حسنعلی که پیشتر به آن اشاره شد، نیز در بخش شمال شرقی قرار دارد و کوچکتر از مسجد اصلی است. براساس مقاله مسجد جامع میبد کجاست باید بدانید که مسجد امام حسن مجتبی (ع) نیز دارای تعدادی شبستان و گنبد خانه بوده که در شمال غربی مسجد قرار دارند. ورودی مسجد نیز به مسجد حسنی معروف هست و در قسمت شمالی شبستان واقع شده است. دو ردیف شبستان نیز در شرق و غرب و یک ردیف هم در شمال مسجد جامع قرار دارند.

پوسته درونی ایوان و بیرونی گنبد داری آجرکاری های زیبای هندسی است همانند پیشانی های سرپایه های نمای بیرونی صحن. معماری این عبادتگاه اسلامی کویری به شکلی است که کمترین آرایه ها را دارد و جنس در ورودی آن از چوب است و بر روی آن آیه ای از قرآن با تاریخ 913 هجری قمری حک شد. دیدن نام هر دوزاده امام با تاریخ 867 هجری قمری بر روی کاشی معرق کاری شده بر روی انتهای گنبد از دیگر دیدنی های تاریخی معماری مسجد جامع میبد هست.

سخن آخر

براساس مقاله مسجد جامع میبد کجاست باید بدانید که این بنا جایی است که میتوان در آن تاریخ را بو کشید و هنگام قدم زدن در میانش مملو از آرامش شد. در مسجد جامع میتوان نمایشگاهی از معماری در ادوار مختلف را مشاهده کرد و از هنر دست معماران ایرانی لذت برد.