سفر به دیدنی ترین مناطق حفاظت شده کشور ایران

ایران یکی از کشورهای دیدنی قاره آسیا بوده که به سبب وسعت زیاد و تنوع آب و هوایی که داشته، می تواند در بخش بخش خود میزبان گیاهان و جانوران متعددی باشد که هر یک به عنوان جاذبه ای دیدنی مد نظر قرار خواهد گرفت. یکی از بیشمار جاذبه ای که در طبیعت ایران جای داشته، مناطق حفاظت شده هستند که با تنوع و دیدنی هایشان می توانند گردشگران داخلی و خارجی کثیری را جذب کرده و به پیشرفت گردشگری کشور کمک کنند. با ما در مقاله دیدنی ترین مناطق حفاظت شده کشور ایران همراه شده تا شما را با شماری از مشهورترین مناطق حفاظت شده کشور ایران آشنا نماییم.

منطقه حفاظت شده چیست؟

منطقه حفاظت شده به صورت کلی بخشی از زیست بوم بوده که کلیه عناصر آن اعم از زنده و غیر زنده شامل جانوران (مهره داران)، گیاهان، حشرات، بندپایان، جلبک ها، قارچ ها، باکتری ها، تک سلولی ها و…و حتی منابع کانی، شکل زمین، مورفولوژی، منابع آبی و کلیه عناصر فیزیکی آن به طور کامل و با اهدافی خاص (حفظ و نگهداری زیست بوم برای نسل های حاضر و آینده، مطالعات و تحقیقات و گردشگری) در غالب طرح های پهنه بندی داخلی مناطق مورد حفاظت قرار می گیرد.

مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران کدامند؟

مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران مناطق باارزش زیست محیطی بوده که توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران مدیریت می شوند. این سازمان مناطق حفاظت شده ایران را در قالب ذخیره گاه های زیست کره، مناطق چهارگانه (پارک های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه های حیات وحش، مناطق حفاظت شده) و مناطق شکار ممنوع تحت حفاظت دارد. تصویب قانون حفاظت و تشکیل کانون شکار ایران در سال 1335 هم نخستین اقدام مدون برای حفظ جمعیت و تنوع جانوران در ایران به شمار می آید.

از این رو، زمینه تاسیس یک نهاد دولتی جدید به نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید در سال 1346 فراهم شد. در این سال، سازمان یاد شده به عنوان یک دستگاه مستقل دولتی و زیر نظر شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید جایگزین کانون شکار گشت. در قانون های مربوط به این سازمان، امکان اختصاص بخش هایی از کشور به پارک های ملی و منطقه های حفاظت شده با تعریف های معین فراهم شد. به این ترتیب، اولین سنگ بنای مناطق حفاظت شده ایران در سال 1346 یعنی 95 سال پس از احداث اولین پارک ملی جهان (پارک ملی یلواستون در آمریکا) و 19 سال پس از بنیانگذاری اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع نهاده شد.

در این سال، پیشنهاد تاسیس دو پارک ملی و پانزده منطقه حفاظت شده هم به عنوان نخستین گروه از مناطق حفاظت شده ایران به تصویب شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید رسید. حال، بهتر است که شما را هر چه بیشتر با دسته بندی مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران آشنا کنیم که به شرح زیر هست:

• ذخیره گاه های زیست کره: ذخیره گاه های زیست کره در ایران تا پایان سال 2020 شامل 13 منطقه از پارک های ملی، آثار طبیعی، پناهگاه های حیات وحش و مناطق حفاظت شده است. ایران زمینی به مساحت 1٫64 میلیون کیلومتر مربع را تشکیل می دهد و زیستگاه بیش از 8000 گونه گیاهی ثبت شده، 502 گونه پرنده، 164 پستاندار، 209 خزنده و 375 گونه پروانه را پشتیبانی می کند.
• مناطق چهارگانه: مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست ایران عبارتند از پارک ملی، چشم اندازهای طبیعی دارای اهمیت ملی و جهانی (26 پارک ملی)، اثر طبیعی ملی، پدیده ها یا مجموعه های گیاهی جانوری کم نظیر (35 اثر طبیعی ملی)، پناهگاه حیات وحش زیستگاه های نمونه جانوران وحشی (42 پناهگاه) و منطقه حفاظت شده اراضی ویژه زیست محیطی (150 منطقه حفاظت شده)
• مناطق شکار ممنوع: منطقه شکار ممنوع برای ترمیم جمعیت جانوری اختصاص داده می شود که میتوان آن را با توجه به سایر معیارها به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران تعیین کرد. توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران 153 منطقه شکار ممنوع شناخته و معرفی شد.

منطقه حفاظت شده دنا

منطقه حفاظت شده دنا یکی از مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران است که در رشته کوه دنا در استان های اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد. منطقه دنا به استناد مصوبه شماره 126 مورخ 1369/11/7 شورای عالی حفاظت محیط زیست با وسعت 93660 هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام و طی مصوبه شماره 360 شورای عالی محیط زیست (کمیسیون زیربنایی دولت) مورخ 1391/1/19 سطح حفاظتی قسمتی از این منطقه با وسعت 25822 هکتار به پارک ملی ارتقا یافت. منطقه حفاظت شده دنا در سال 1389 هم به عنوان ذخیره گاه زیست کره ایران در یونسکو شناخته شد.

در دامنه های جنوبی منطقه حفاظت شده دنا تا ارتفاع 2500 متر جنگل بلوط همه جا را پوشانده است. در میان این درختان و نواحی و ارتفاعات مختلف هم گونه های جنگلی دیگری نظیر بنه، کیکم، ارژن و انواع بادام کوهی دیده می شوند اما تسلط کامل با گونه بلوط است. از ارتفاع 2500 متری به بالا جنگل بلوط تمام شده و درختچه های ارژن، شن، انواع گون ها و درختان سرو کوهی دیده می شوند. از ارتفاع 3500 متری به بالا هم اثری از درخت و درختچه در این منطقه مشاهده نمی شود و تنها شاهد پوششی از گون ها و گیاهان علفی و بوته ای در سطح زمین هستیم.

از ارتفاع 4000 متری به بالا دیگر خبری از بوته های سطحی منطقه نیست و تنها شاهد گیاهان کوچک و زیبایی در پناه سنگ ها و شکاف صخره ها هستیم و برخی از این گیاهان در اوایل تابستان گل های ریز، رنگین و بسیار زیبایی را به بار می آورند. تاکنون تعداد 169 گونه جانوری هم در این منطقه شناسایی شده است. در سالهای اخیر و با حفاظت از این زیست بوم حیاتی، گونه های حائز اهمیتی چون کل و بز، خرس قهوه ای، خوک وحشی، پلنگ و…افزایش یافته و وجود حیواناتی چون هما، عقاب طلایی و پلنگ که در راس هرم غذایی قرار داشته، نشان از کیفیت این زیستگاه دارند.

تعداد 20 گونه آبزی هم در دنا شناسایی شده که برخی از آنها عبارتند از عروس ماهی، خرچنگ، ماهی قزل آلا، ماهی شیربت (سرخه)، ماهی لوتک، سیاه ماهی (زردک)، سس ماهی (سردراز)، مارماهی، سگ ماهی، ماهی گل خورک، رفتگر ماهی و انواع حشرات آبزی. در ضمن، در منطقه دنا تعداد 39 گونه شناسایی شده که شاخص ترین آنها عبارتند از لاکپشت، قورباغه، وزغ، افعی، مار جعفری، تیرمار، پله مار، کورمار، مار آبی، مار پلنگی، مار قیطانی، مار دشتی، شترمار، آگاما و مارمولک.

منطقه حفاظت شده دشت لار

پارک ملی لار یکی از مناطق حفاظت شده ایران بوده و دارای اکوسیستم های کوهستانی مرتفع و آبی هست. این منطقه در البرز مرکزی، نزدیک به دامنه جنوب غربی دماوند و در مرز دو استان مازندران و تهران قرار گرفته است. این منطقه در سال 1354 به پارک ملی مبدل شد. اما پس از انقلاب و براساس تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست، از سال 1361 درجه حفاظتی آن کاهش یافت و به منطقه حفاظت شده بدل گردید. از سال 1370 هم برخی از مناطق آن دوباره به پارک ملی تبدیل شد و شکار و تیراندازی در آن ممنوع گشت. وسعت این منطقه در حدود 30000 هکتار است.

این پارک از دو اقلیم ارتفاعات فوقانی و مرطوب و سرد تشکیل شده که بارش زیادی را به صورت برف ایجاد می کند و به دلیل آنکه دارای ویژگی های خاص و گونه های متنوع گیاهی و جانوری است، تحت حفاظت قرار گرفت. پهنای پارک ملی لار بین 6 تا 7 کیلومتر و درازای آن شصت کیلومتر است. قدمت تاریخی دره لار به قرون اولیه اسلام می رسد و در چند سده اخیر هم به سبب داشتن آب و سبزه خوب مورد توجه خاص بوده است. عوامل بوم شناختی، توپوگرافی، خاک و سایر عوامل حیاتی، پوشش گیاهی و متنوع پارک ملی لار از دیرزمان راه تکامل را پیموده و در ترکیب آن به ویژه تحت تاثیر چرای بی رویه دام تغییراتی حاصل شد.

به طور کلی، پوشش گیاهی منطقه از تیپ علفزار مشتمل بر گندمیان پایا و بوته زارها و پوشش های آلپی تشکیل شده و گیاهان دارویی صنعتی و غذایی دره لار نیز متنوع و دارای معروفیت و سابقه طولانی است و میتوان از والک، گلپر، چای کوهی، گل گاوزبان، شیرین بیان، کاسنی، آویشن، پیازک، موسیر، باریجه، گون، خرگوشک، پونه، کاکوتی، شقایق و قارچ نام برد. به علت موقعیت ویژه کوهستانی و آب منطقه، در فصول مختلف سال پرندگان مهاجر و بومی چون کبک و کبک دری، بلدرچین، باکلان، حواصیل سفید و خاکستری، انواع پرندگان شکاری از جمله عقاب طلایی و هما و از پستانداران گوسفند وحشی البرز مرکزی، کل و بز، پلنگ، گرگ، خرس قهوه ای، گراز، شغال و روباه دیده می شوند.

برخی از خزندگان، دوزیستان و آبزیان پارک ملی لار نیز عبارتند از افعی دماوندی، افعی البرزی، یله مار، بزمجه، انواع مارمولک و ماهی قزل آلای خال قرمز. دسترسی و ورود به پارک ملی لار از سه مسیر ماشین رو صورت می گیرد. برای شب ماندن در لار هم به این دلیل که پارک ملی است، باید از سازمان حفاظت محیط زیست مجوز گرفت. هنگام چادر زدن باید نزدیک نبودن به بستر رود را مد نظر داشت. آب و هوای لار هم بسیار متغیر بوده و ممکن است با یک بارش ناگهانی، سطح آب بالا بیاید.

منطقه حفاظت شده جهان نما

منطقه حفاظت شده جهان نما در جنوب شرقی شهرستان کردکوی جای دارد. این منطقه با مساحت حدود 38 هزار هکتار، پس از پارک ملی گلستان وسیع ترین منطقه حفاظت شده استان گلستان به شمار می رود و از سال 1352 هم زیر نظر سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. منطقه حفاظت شده جهان نما در ارتفاعی بین 600 تا 3086 متری از سطح دریا واقع شده و سالم ترین و دست نخورده ترین جنگل های میان بند را در شمال ایران دارد. به همین دلیل، از هنگام انقراض ببر مازندران در دهه 1330 مطالعات زیادی در این منطقه در مورد احتمال حضور این حیوان در آن انجام شد، چرا که از نظر کارشناسان محیط زیست شمال کشور، جهان نما تنها منطقه ایران است که زیستگاهی قابل سکونت برای ببر محسوب می شود.

جنگل های جهان نما از نوع جنگل های هیرکانی بوده که از قدیمی ترین جنگل های دنیا به شمار می رود. در مجموع هم 607 گونه گیاه آوندی در این منطقه شناسایی شده است. درختانی همچون راش، پیرو، سرو کوهی، ممرز، مازو، بلند مازو، آزاد، سرخ دار، نم دار، آلوچه جنگلی، بید، هفت کول، سیاه تلو، ارس، زرشک، و بوته ها و گل هایی چون گاوزبان، درمنه، کلاه میرحسن، مریم گلی، سریش، فستوک، شکرتیغال، قاصدک، اسپرس بوته ای، چوبک و انواع نسترن از مهمترین ها بوده که در این منطقه میتوان مشاهده کرد.

انواع پرندگان شکاری چون سارگپه جنگلی، کورکور، طرلان، قرقی، سارگپه پابلند، انواع عقاب، هما، دال، شاهین، دلیجه و انواع جغد در این منطقه زندگی می کنند. پستاندارانی همچون پلنگ، خرس قهوه ای، گرگ، مرال، شوکا، قوچ و میش، کل و بز، وشق، گربه جنگلی، گراز، خارپشت، خرگوش، شغال، سنجاب، و گورکن نیز جهان نما را خانه خود ساخته اند.

منطقه حفاظت شده کبیرکوه

منطقه حفاظت شده کبیرکوه یک منطقه در شهرستان های دره شهر و بدره در استان ایلام است که با مساحت 179 کیلومتر مربع در دامنه شمالی رشته کوه کبیرکوه و در ارتفاع 950 تا 2790 متری قرار دارد. منطقه حفاظت شده کبیرکوه منطقه ای کوهستانی با شیب های تند و خاک کم عمق از رشته کوههای زاگرس بوده که در دامنه ارتفاع 950 تا 2810 متری از سطح دریا قرار دارد. این منطقه به لحاظ داشتن تنوع ارتفاعی دارای اکوسیستم های مختلف بوده که اغلب غیرقابل دسترس هستند و نسبت به سایر مناطق به صورت بکر و دست نخورده باقی مانده اند. با توجه به تنوع و تغییرات شرایط فیزیکی که در سطح منطقه وجود دارد، علاوه بر برخورداری از غنای زیستی هم دارای ارزش های گردشگری و اکوتوریسم بالایی هست.

منطقه کبیرکوه طی مصوبه شماره 216 شورای عالی محیط زیست مورخ 1380/7/25 با مساحت 17923 هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوست. از آن تاریخ به بعد هم این منطقه شاهد تحولات مثبتی در روند افزایش گونه های گیاهی و جانوری بوده و امروزه این منطقه یکی از مناطق شاخص استان ایلام در راستای تنوع گیاهی و جانوری محسوب می شود. در دامنه های کبیرکوه وضعیت پوشش گیاهی به تدریج تغییر یافته و هر چه از روستاها دورتر شده و به مناطق کوهستانی نزدیک می شویم، پوشش گیاه وضع بهتری پیدا می کند. هر چه هم به ارتفاعات منطقه نزدیک شویم، گونه های درختی که غالبیت با بلوط ایرانی است، به صورت گونه های غالب ظاهر می شوند.

تعدادی از گونه های گیاهی موجود در منطقه حفاظت شده کبیرکوه عبارتند از زبان گنجشک، داغداغان، ارژن، آلبالو وحشی، پرسیاوش، اسپند، گوش بره، دافنه، بلوط ایرانی، بروموس، بومادران، جو دوسر، چمن، بنه، بادام، زالزالک، تمشک، گاو زبان، کنگر، پنیرک، ملیکا و شنبلیله. منطقه حفاظت شده کبیرکوه به علت شرایط خاص، پستی و بلندی و برخورداری از صخره ها، تپه ماهورها، اراضی کم شیب ناهموار، بیشه زارها و دره های عمیق شامل طیف متنوع زیستگاهی است و به همین دلیل، توان مناسبی برای ازدیاد حیات وحش خصوصا کل و بز دارد.

گونه های پستاندار منطقه حفاظت شده کبیرکوه عبارتند از خرس قهوه ای، پلنگ، گربه وحشی، کاراکال، گرگ، شغال، روباه معمولی، کفتار، سمور، راسو، کل و بز، گراز، خرگوش، سنجاب ایرانی، خارپشت اروپایی، خارپشت گوش بلند، هامستر خاکستری و موش خانگی.

منطقه حفاظت شده سبزکوه

منطقه حفاظت شده سبزکوه یکی از مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران است که در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. این منطقه حفاظت شده با وسعت 54200 هکتار در مجاورت منطقه حفاظت شده هلن در فاصله 150 کیلومتری شهرکرد و در محدوده جغرافیایی شهرستان های بروجن، لردگان و دهستان مشایخ شهرستان کیار قرار دارد. منطقه سبزکوه پیش از سال 1365 به صورت منطقه آزاد مورد حفاظت قرار می گرفت ولی از سال 65 و با بررسی و مطالعات انجام شده و به دلیل دارا بودن پتانسیل های غنی گیاهی و جانوری به صورت منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت قرار گرفت. پس از آن هم در سال 1369 به صورت منطقه حفاظت شده به تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست رسید و در سال 1370 عملا با این نام مورد حفاظت قرار گرفت.

این منطقه یک زیستگاه کوهستانی جنگلی است که بلندترین ارتفاع آن کوه هزار دره با ارتفاع 3870 متر و کمترین ارتفاع آن 1120 متر از سطح دریا است. این شرایط موجب بوجود آمدن آبشارهای متعدد با ارتفاع و آب قابل توجه شد. اقلیم و منابع آبی این منطقه در کنار پوشش گیاهی متنوع و توپوگرافی آن زیستگاه های مختلفی را برای انواع جانوران وحشی بوجود آورد به گونه ای که بیش از 24 گونه پستاندار، 21 گونه خزنده، 4 گونه دوزیست و 12 گونه ماهی تاکنون شناسایی شده است. مهمترین گونه های جانوری منطقه شامل کل و بز، پلنگ، خرس قهوه ای، گربه وحشی، سنجاب ایرانی، کبک دری، عقاب طلایی، روباه، تیهو، دلیجه، تشی، سارگپه، شنگ، خارپشت و انواع مارها هست.

در منطقه حفاظت شده سبزکوه در مجموع 433 گونه گیاهی متعلق به 285 جنس و 73 تیره شناسایی شده است. از مهمترین گونه های گیاهی این مورد از مشهورترین مناطق حفاظت شده کشور ایران میتوان به ارس، زبان گنجشک، انواع بادام وحشی، مهلب، زالزالک، بنه، بلوط ایرانی، شیرخشت، انگور وحشی، پلاخور، گون، دافنه، علف پشمکی، جو پیازدار، آوندول، علف چای گوشبره، انواع گون و…اشاره کرد.

منطقه حفاظت شده هلن

منطقه حفاظت شده هلن با 40 هزار هکتار وسعت که غالبا پوشیده از جنگل بلوط غرب بوده، در استان چهارمحال و بختیاری جای دارد. تراکم پوشش گیاهی و درختان جنگلی در این منطقه تا 3 دهه پیش به اندازه ای بود که کمتر کسی به خودش اجازه وارد شدن به جنگل را می داد اما اینک بر اثر تجاوز و تخریب، بخش هایی از جنگل در معرض تنک شدن و نابودی پوشش گیاهی قرار دارد. این منطقه نام خود را از کوهی که در همین محل واقع شده و به نام هلن مشهور است، گرفت. منطقه حفاظت شده جنگلی هلن دارای وسعتی حدود 40 هزار و 200 هکتار بوده که 30 هکتار آن جنگل و مابقی به صورت مرتع است. هلن کاملا کوهستانی بوده و کمترین ارتفاع آن در کنار رودخانه ارمند 1176 متر و بیشترین آن در ارتفاعات قلل بزمنی به ارتفاع 3222 متر قرار دارد.

میانگین دما در سردترین ماه سال (دی) به 2/4 درجه سانتیگراد و در گرمترین ماه سال (تیر) به 14/19 درجه سانتیگراد رسیده و میانگین بارندگی سالانه آن هم 608/8 میلیمتر است و موجب تشکیل اقلیم مدیترانه ای از نوع نیمه مرطوب کوهستانی شد. آب و هوای نیمه مرطوب با تابستان های کمی گرم و خشک و زمستان های نیمه سرد و همراه با باران و برف نسبتا زیاد منابع آبی رودخانه ای و چشمه ای فراوان، راههای دسترسی، پوشش های انبوه جنگلی (75 درصدی) و مرتعی سبب ایجاد بوم سازگان های ویژه از انواع رودخانه ای، حاشیه رودخانه ای، جنگلی و مرتعی گردیده که در کنار شرایط توپوگرافی و طبیعی منطقه موقعیت منحصر بفردی را برای جذب حیات وحش فراهم آورد.

منطقه حفاظت شده ورجین

منطقه حفاظت شده ورجین به موجب مصوبه شماره 89 شورای عالی حفاظت محیط زیست در تاریخ 21/6/1361 به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردیده و از نظر تقسیمات کشوری در استان تهران و بخش لواسانات شهرستان شمیرانات قرار گرفت. این منطقه به واسطه خصوصیات خاص خود و نزدیکی به تهران از راههای دسترسی مناسبی برخوردار است. منطقه حفاظت شده ورجین از نظر تنوع زیستی حائز اهمیت زیادی بوده و از دیرباز مورد توجه بوده است. حضور گونه های بارز حیات وحش که به سادگی در حاشیه منطقه مشاهده می شوند هم از مواردی است که بر جاذبه های آن می افزاید. قوچ و میش البرز مرکزی، کل و بز، پلنگ، گرگ، خرس قهوه ای و گراز مهمترین گونه های حیات وحش منطقه به شمار می روند.

در این منطقه گونه های زادآور پرنده هم شامل گونه های کورکور سیاه، کرکس، قرقی، سارگپه معمولی، سارگپه پا بلند، عقاب طلایی، دلیجه، کبک دری، کبک، بلدرچین، جغد کوچک و جغد شاخدار به عنوان گونه های بارز و مهم معرفی شده اند. مراتع محدوده منطقه حفاظت شده ورجین به علت دارا بودن شرایط کوهستانی و هوای نسبتا سرد تنها به عنوان مراتع ییلاقی قابل استفاده بوده و در حال حاضر مراتع این منطقه توسط دام های عشایر و همچنین دام های روستاییان مورد استفاده قرار می گیرد. گیاهان دارویی متعددی از جمله بومادران، ازمک، زالزالک زرد، شکرتیغال، پنیرک، یونجه زرد، بارهنگ سرنیزه ای، ریواس، بابونه گاوی، بنفشه معطر، کاکوتی کوهی و…در این منطقه به وفور مشاهده می شوند.

منطقه حفاظت شده پرور

منطقه حفاظت شده پرور واقع در شهرستان مهدیشهر بوده و قسمت کوچکی از آن در استان مازندران قرار دارد. در سال 1346، توسط شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید حکومت وقت منطقه پرور که در آن زمان از توابع شهرستان ساری بوده، به عنوان منطقه حفاظت شده مصوب شد. البته، حدود این منطقه چندین بار مورد تجدید نظر قرار گرفته و محدوده فعلی هم مطابق با مصوبه سال 1355 از آن تاریخ تا به امروز بدون تغییر مانده است. این منطقه از شمال به شهرستان ساری و شهرستان سوادکوه، از جنوب به مهدیشهر، از شرق به شهرستان دامغان و از غرب به شهرستان فیروزکوه محدود شد.

منطقه حفاظت شده پرور تحت تاثیر آب و هوای شمال البرز و شرایط جوی فلات مرکزی ایران است. نرخ بارش آن هم از شمال به جنوب و از شرق به غرب کاهش پیدا می کند. این منطقه دارای رودخانه دائمی بوده که در خارج از منطقه از قله نیزوا سرچشمه گرفته و پس از حرکت از سمت غرب و شمال از آن خارج می شود و یکی از شاخه های رودخانه تجن را تشکیل می دهد. بخش های وسیعی از منطقه حفاظت شده پرور را جنگل های ارس (گیاه) و هیرکانی در برگرفت. چشم اندازهای طبیعی، انواع گونه های جانوری شامل خرس و گربه وحشی، ییلاق های متعدد، انواع گیاهان دارویی و بناهای تاریخی گوناگون هم از جاذبه های گردشگری منطقه هستند.

منطقه حفاظت شده گنو

منطقه حفاظت شده گنو با وسعت در حدود 43 هزار هکتار یکی از سیزده ذخیره گاه زیست کره یونسکو در ایران است که در شمال غربی بندرعباس قرار دارد و با آب و هوای مطبوع از جمله مناطقی بوده که کمتر شناخته شد. منطقه حفاظت شده گنو توسط کوه گنو احاطه شده و در سال 1351 به عنوان پارک ملی ثبت شد و پنج سال بعد و در 1355 هم به عنوان ذخیره گاه زیست کره ارتقاء یافت. بعدها و در سال 1362 خورشیدی به دلیل برخی ملاحظات مدیریتی درجه اش تا سطح منطقه حفاظت شده پایین آمد.

منطقه حفاظت شده گنو با مساحت 42356 هکتار و ارتفاع متغیر 50 تا 2 هزار و 374 متر از نظر تنوع گیاهی و جانوری بی نظیر است. منطقه از انواع درختان جنگلی و بوته های دارویی پوشیده شده و درختان انگور، سیب، زردآلو، انار، انجیر، نارنگی، لیمو ترش، نارنج، انبه و خرما هم طبیعت زیبای منطقه را زینت بخشیده اند. گنو از نظر زیست محیطی نیز برای زندگی انواع حیوانات گوشت خوار و علف خوار مانند پلنگ، کفتار، گرگ، شغال، قوچ، میش، بز و آهو مناسب است.

گنو به دلیل قرارگیری در دروره پالئاریک و گذر اورینتال دارای تنوع بالای گونه های پرندگان است که از گونه های شاخص آن میتوان یه هما یا مرغ استخوان خوار و تیهو اشاره کرد. همچنین چشمه آب گرم گنو نیز محل زیست ماهی آفانیوس گینوئیس (کپور دندان) است. وزغ بلوچی، وزغ بی گوش معمولی، وزغ سبز کرمانی، قورباغه مردابی بلوچی و قورباغه مردابی هم از دوزیستان منطقه به شمار می روند.

منطقه حفاظت شده ملوسان

منطقه حفاظت شده ملوسان در غرب استان همدان و در 24 کیلومتری شمال غربی نهاوند واقع شده و از شرق به شهرستان تویسرکان متصل هست. بخشی از آن نیز در شرق استان کرمانشاه قرار دارد. این منطقه از سال 1389 به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی گردید. بلندترین ارتفاع این منطقه 2850 متر بوده که دارای دره ها و پناهگاه های فراوان هست. این منطقه دارای گونه های گیاهی کا، تلخه، پیوار، ریواس، کنگر، شکروک، انواع بزریشه، پیاز، زول، یونجه، بله گوشه و درختچه هایی شامل انجیر، بادام کوهی، زالزالک، ون، تاک و انواع گون ها بوده که به واسطه آنها، فرسایش خاک در منطقه بسیار کم است. وسعت این منطقه حفاظت شده 9500 هکتار بوده و 12 سال است که به خاطر وجود قوچ و میش به عنوان منطقه شکار ممنوع و حفاظت شده شناخته شد.

منطقه حفاظت شده بهرام گور

منطقه حفاظت شده بهرام گور منطقه ای در مرز استان فارس و استان کرمان است. این منطقه که در سال 1351 خورشیدی بنیان گذاری شده، 40 هزار و 800 هکتار مساحت دارد و ارتفاع بلندترین نقطه آن به 2787 متر می رسد. آب و هوای منطقه بهرام گور گرم و خشک است و حدود 200 میلیمتر در سال بارندگی دارد. اهمیت این منطقه هم به جمعیت قابل توجه گورخر ایرانی ساکن در آن است. در چند سال گذشته، خشکسالی های پیاپی باعث خشک شدن تالاب های منطقه و به خطر افتادن زندگی زیستمندان این منطقه شد. در تلاش برای کمک به این جانوران، اداره کل محیط زیست استان فارس هم اقدام به دادن علوفه به سم داران این منطقه کرد.

بهرام گور گونه های جانوری متعدد و گوناگونی را در خود جای می دهد. گونه هایی از پرندگان چون کبک، زاغ بور، هوبره، تیهو، باقرقره و انواع پرندگان شکاری را میتوان در این منطقه یافت. از جمله دیگر مهره داران ساکن بهرام گور هم میتوان به گربه سانانی چون سیاه گوش و گربه جنگلی اشاره کرد. در گذشته، یوزپلنگ آسیایی در منطقه زندگی میکرد که امروزه دیگر در آن پیدا نمی شود. کل و بز، قوچ و میش، جبیر، گراز، روباه، گرگ، و کفتار هم از جمله پستانداران ساکن این منطقه هستند.

منطقه حفاظت شده کوه خامین

منطقه حفاظت شده کوه خامین با مساحت 25671 هکتار در 30 کیلومتری شمال شرق دوگنبدان واقع شده است. این منطقه کوهستانی در سال 1378 با هدف حمایت از جمعیت جانوری پلنگ، بز و پازن، قوچ و میش و کبک دری به عنوان منطقه حفاظت شده مورد حفاظت قرار گرفت. این منطقه دارای آب و هوای نیمه مرطوب معتدل بوده و از پوشش گیاهی خوبی برخوردار است که شامل بلوط، بنه، انجیر وحشی، گون و زالزالک می شود. دیگر گونه های جانوری و حیات وحش این منطقه هم شامل خوک وحشی، سمور، جغد، گرگ، خرگوش، شاهین، خرس قهوه ای، گراز و سنجاب ایرانی هستند.

منطقه حفاظت شده توران

منطقه حفاظت شده توران یا خارتوران شامل سه محدوده حفاظت شده بوده که افزون بر منطقه حفاظت شده، قسمت اعظم مساحت آن را پناهگاه حیات وحش در قسمت شرق و پارک ملی در میانه در بر دارد. پارک ملی 8٪، پناهگاه حیات وحش 17٪ و منطقه حفاظت شده 75٪ از کل مساحت منطقه را تشکیل می دهد. خارتوران را آفریقای ایران لقب داده اند. این منطقه با مساحت 1470640 هکتار بزرگترین ذخیره گاه زیست کره ایران است و پس از سرنگتی آفریقا واقع در کشور تانزانیا، دومین منطقه زیست کره جهان به شمار می آید.

این منطقه در سال 1351 به عنوان منطقه حفاظت شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست درآمد و در سال 1355 هم قسمتی از آن به عنوان پناهگاه حیات وحش انتخاب گردید در همان سال، مجموعه توران از طرف یونسکو عنوان ذخیره گاه زیست کره را نیز دریافت کرد و سپس در سال 1381 قسمت های مرکزی این مجموعه به پارک ملی ارتقا یافت. در توران 41 گونه پستاندار، 167 گونه پرنده، 42 گونه خزنده و 2 گونه دوزیست شناسایی شده که شاخص ترین آنها همان یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی هستند.

خارتوران در کنار منطقه حفاظت شده بهرام گور در استان فارس آخرین پناهگاه گورخر است؛ حیوانی که در گذشته های دور تقریبا در دو سوم خاک ایران و چند کشور همسایه زندگی میکرد. در سال 1356، جمعیت گورخر در کل ایران حدود 6 هزار رأس و در خارتوران بیش از 2 هزار رأس سر شماری شد اما در سال 1389 اداره محیط زیست استان سمنان جمعیت آن را 149 راس اعلام کرد. خارتوران همچنین احتمالا بیشترین تعداد یوزپلنگ را هم بین مناطق مختلف ایران در خود جای داده است. به جز اینها، غزال ایرانی (آهو)، جبیر، پلنگ ایرانی، سیاه گوش، گوسفند وحشی، کل و بز، گربه شنی، گربه پالاس، کفتار راه راه، گرگ، شغال زرد، روباه قرمز و شاه روباه از پستانداران شاخص این ناحیه هستند.

از پرندگان پارک ملی توران هم میتوان به هوبره، کبک، تیهو، بلدرچین، چاخ لق، کبوتر چاهی، قمری، دم جنبانک ابلق، سبزه قبای هندی، باقرقره، سهره سبز، سهره صورتی، چکاوک کاکلی، سنگ چشم دم سرخ، انواع گنجشک، اردک بلوطی و حواصیل و انواع پرندگان شکاری مانند بحری، دلیجه، عقاب طلایی، عقاب دشتی، شاه بوف، مرغ حق، دال، کرکس مصری، قرقی و انواع سارگپه اشاره کرد. این منطقه از بهترین زیستگاه های زاغ بور نیز به شمار می رود. از خزندگان شاخص هم به جز انواع سوسمار و آگاما میتوان به برمجه بیابانی، لاکپشت مهمیزدار، کفچه مار، افعی شاخ دار و انواع مارهای جعفری اشاره کرد.

منطقه حفاظت شده انگوران

منطقه حفاظت شده انگوران یکی از کهن ترین مناطق حفاظت شده ایران است که در مرز 3 استان زنجان، آذربایجان غربی و کردستان قرار گرفت. منطقه انگوران حدود 125 هزار هکتار وسعت دارد که نزدیک به 30 هزار هکتار آن پناهگاه حیات وحش انگوران و بقیه به عنوان منطقه حفاظت شده تعیین شد. حفاظت از این منطقه از سال 1349 آغاز شده است. انگوران منطقه ای کوهستانی بوده و زمستان هایی سرد و تابستان هایی خنک دارد.

بسیاری از پستانداران گوشت خوار بومی ایران همچون خرس قهوه ای، پلنگ ایرانی، گرگ خاکستری، کفتار راه راه، گربه جنگلی، شغال، گورکن و روباه قرمز و همین طور وشق اورآسیایی و سمور جنگلی که از حیوانات بسیار کمیاب ایران هستند، در این منطقه دیده شده اند. قوچ و میش یا همان گوسفند وحشی، کل و بز یا همان بز کوهی، آهوی گواتردار ایرانی و گراز نیز از مهمترین علف خواران بومی انگوران هستند. در انگوران حدود 200 گونه گیاهی مشاهده شد.

درختان و درختچه های گردو، بادام وحشی، زرشک، تمشک، پسته وحشی و سنجد و گیاهانی چون بومادران، چوبک، باریجه، گون، کلاه میر حسن، آویشن، کاسنی، فرفیون، شقایق، خلر وحشی، مرغ، تاتوره، پونه، درمنه، جو وحشی، علف پشمکی، کاکوتی، شیر خشت، مرزه وحشی، کنگر، شکر تیغال، گل گاو زبان، شنگ، سریش و گل حسرت هم منطقه انگوران را رویشگاه خود ساخته اند. در پژوهش هایی که بین سالهای 80 تا 82 در انگوران انجام شد، 100 گونه مختلف از پرندگان در این منطقه مشاهده شده که 16 گونه از آنها از پرندگان در معرض خطر انقراض هستند و یکی از آنها یعنی پرنده کوچکی به نام مگس گیر قهوه ای برای اولین بار در خاورمیانه مشاهده گشت.

پرندگان شکاری هم مثل انواع عقاب و شاهین و کرکس و قوش در کنار پرندگان آبزی همچون انواع مرغابی، مرغ سقا، فلامینگو، قو، درنا، خوتکا، باکلان، لک لک، آنقوت، چنگر، بوتیمار و حواصیل و پرندگان دیگری مانند انواع کبک، باقرقره، دارکوب، کوکر، فاخته، تیهو، سبزه قبا، چکاوک، بلدرچین و قمری از مهمترین پرندگان بومی این منطقه هستند.

منطقه حفاظت شده قرخود

منطقه حفاظت شده قرخود در شمال غربی استان خراسان، غرب شهرستان بجنورد و در مجاور پارک ملی گلستان قرار دارد. قرخود نام کوهی در شرق این ناحیه بوده و به زبان محلی معنای ترسناک می دهد، زیرا به علت ارتفاع زیاد و صخره ای و صعب العبور بودن، مردم از رفتن به آن کوه امتناع می نمایند. مساحت منطقه حفاظت شده قرخود 43778 هکتار بوده و از نظر منابع آبی غنی هست. علاوه بر 35 چشمه پرآب، منطقه دارای تعدادی چشمه کم آب دائمی و فصلی دیگر است و از نظر متوسط بارندگی سالیانه هم تقریبا بالاترین میزان بارندگی را در استان خراسان دارد. منطقه سردسیر بوده و در ارتفاعات و شیب های شمالی یخبندان دائمی از آذر تا پایان سال وجود دارد.

پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده قرخود شامل ارس، کرکو، گوجه وحشی، زالزالک، گلابی، گردو، زبان گنجشک، زرشک، گون و درمنه بوده و پستاندارانی هم نظیر قوچ میش اوریال، کل و بز، پلنگ، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، آهو، کفتار، روباه، شغال، خرگوش، تشی، انواع گربه های وحشی، سمور و سنجاب در آن به وفور مشاهده می شوند. همچنین، این منطقه زیستگاه پرندگانی مثل کبک، تیهو، سیاه سینه، انواع کبوتر و انواع پرندگان شکاری هست.

منطقه حفاظت شده بولا

منطقه حفاظت شده بولا با مساحت 3907 هکتار در استان مازندران واقع شده و بخش کوچکی از آن در استان سمنان قرار دارد. منطقه بولا با اقلیم نیمه مرطوب طی مصوبه شماره 191 شورای عالی محیط زیست مورخ 15/10/1378 به عنوان منطقه حفاظت شده بولا به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران پیوست. این منطقه در نزدیکی پارک ملی کیاسر و هم مرز با پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه و منطقه حفاظت شده پرور قرار دارد. بولا جایی هست کوهستانی با دو دامنه شمالی و جنوبی و شیب های تند که در حد بالایی جنگل های خزری واقع شده و بخش هایی از آن را نیز مرتع های ییلاقی تشکیل می دهد.

گونه های جانوری منطقه شامل پلنگ، گرگ، شغال، مرال، شوکا، بز، پازن، خرس قهوه ای، گراز، روباه معمولی، تشی، سمور جنگلی، کبک و کبک دری بوده و گونه های گیاهی هم شامل راش، ممرز، بلندمازو، توسکای ییلاقی، گلابی وحشی (تلکا)، گیلاس وحشی و آلوچه هستند.

منطقه حفاظت شده مراکان

منطقه حفاظت شده مراکان تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان غربی قرار دارد. این منطقه براساس اعلام روزنامه رسمی کشور و طبق مصوبه شماره یک شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید به عنوان منطقه حفاظت شده به تصویب رسید. از نظر تقسیمات سیاسی، بخش هایی از منطقه حفاظت شده مراکان در استان آذربایجان شرقی (شهرستان های مرند و جلفا) و بخش هایی هم در استان آذربایجان غربی (شهرستان های پلدشت، چایپاره و خوی) قرار گرفت.

منطقه حفاظت شده مراکان به علت دارا بودن زیستگاه های مختلف از تنوع گونه های جانوری برخوردار بوده و با تاثیرپذیری از محیط اطراف خود و به دلیل داشتن ارتفاعات، صخره ها، دشت ها و تپه ماهورهای متعدد با پوشش گیاهی متنوع استپی به صورت یک مجموعه ارزشمند از حیات جانوری در شمال غربی کشور درآمد. گونه های بارز علفخواران بزرگ جثه منطقه حفاظت شده مراکان شامل قوچ و میش ارمنی، کل و بز بوده و همچنین گونه هایی مثل گرگ، خرگوش، سیاه گوش و…نیز در منطقه مشاهده می شوند.

از نظر پوشش گیاهی میتوان به گونه هایی مثل پوا، آگروپیرون، گون، چوبک، کلاه میرحسن، میخک، انواع لگومینوز و همچنین تعداد کمی درختچه از نوع تنگرس، شیرخشت، گلابی وحشی اشاره نمود. برای حمایت و حفاظت از تنوع زیستی هم در این منطقه چند پاسگاه محیط بانی دایر شد.

منطقه حفاظت شده نایبند

پارک ملی نایبند به عنوان منطقه حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست ایران در استان بوشهر و در سواحل خلیج فارس قرار دارد. در سال 1357، خلیج نایبند همراه با بخشی از دماغه نایبند با مساحت 19500 هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده نایبند در فهرست مناطق حفاظت شده ایران قرار گرفت. این منطقه همراه با مناطق دیگر از جمله دماغه نایبند و بخشی از آب های خلیج فارس در سال 1383 هم به عنوان اولین پارک ملی دریایی ایران ثبت و اعلام شد.

محدوده خشکی این مورد از دیدنی ترین مناطق حفاظت شده کشور ایران با وسعت 22500 هکتار به صورت دماغه مرتفع در ساحل جنوبی خلیج نایبند قرار دارد و گونه های کل و بز، قوچ و میش و گونه نادر جبیر و جیرفتی را در بردارد. چشم انداز طبیعی این منطقه هم دارای خورهای متعدد، جنگل های حرا، سواحل ماسه ای، درختان کهنسال انجیر معابد، دشت های مشجر و دره های عمیق و صخره ای هست.