راهنمای سفر به شهر دامغان؛ شهری تاریخی در استان سمنان

یکی از شهرهای دیدنی، تاریخی و آرام کشور که در استان سمنان جای گرفته، دامغان هست؛ شهری که جاذبه هایی نظیر مسجد تاریخانه، تپه حصار، پیر علمدار، چشمه علی، تنگه زندان دیباج، دریاچه نمک و…را در خود جای داده و سالانه پذیرای شمار کثیری از گردشگران داخلی و خارجی هست که به این شهر سفر می کنند تا بتوانند با تاریخ و دیدنی های آن بیش از پیش آشنا شده و خاطره ای شیرین را هم برای خود خلق نمایند. با ما در راهنمای سفر به شهر دامغان همراه شده تا شما را با تعدادی از معروف ترین جاهای دیدنی دامغان آشنا کنیم.

معرفی کوتاه دامغان

دامغان شهری است که در شمال شرق ایران و در استان سمنان واقع شده است. این شهر یکی از کهن ترین و باستانی ترین شهرهای پارتی ایران بوده و در شاهنشاهی اشکانی اولین پایتخت اشکانیان در ایران بود. نام قدیم آن ده مغان، صد دروازه و هکاتم پولیس هست. هوای پاک و وجود مناطق طبیعی با اقلیم های متنوع در اطراف شهر یکی از جاذبه های گردشگری آن است بطوریکه با طی مسافتی کوتاه، در شمال دامغان کوه و جنگل های انبوه قرار دارد و در جنوب دامغان هم کویر و شنزار دیده می شود.

از نظر راههای مواصلاتی، دامغان در مسیر یکی از پرترددترین و اصلی ترین کریدورهای کشور یعنی کریدور تهران مشهد قرار گرفت. لذا، روزانه اتوبوس ها و قطارهای مختلفی به مقاصد تهران مشهد از این شهر عبور می کنند. همچنین، دامغان جاده ای به ساری دارد که دسترسی به شمال کشور را بسیار آسان می کند. در جنوب دامغان هم جاده ای به سمت اصفهان قرار دارد که به دلیل عبور از دشت کویر، نسبت به سایر راههای مواصلاتی به دامغان کم ترددتر است.

نام دامغان از «ده» و «مغان» گرفته شده که «ده» به معنای روستاست و «مغان» به معنای مگی. همین طور یونانیان این شهر را هکاتوم پولیس نامیده که «هکاتم» لقبی هست که به شهرهایی که بالای چهار دروازه دارند، داده میشد و «پولیس» هم به معنای شهر هست. نام ده مغان توسط زرتشتیان داده شده که شامل پادشاهانی چون کوروش و داریوش بزرگ از ایران باستان بود. این شهر مهمترین بخش ایالت قومس در تاریخ ایران هم بوده است.

آب و هوای دامغان

شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران، زمستان های سرد و تابستان هایی معتدل دارد. به صورت کلی، آب و هوای شهرستان دامغان تنوع زیادی داشته و شاید شما در یک روز هر 4 فصل از سال را تجربه کنید. فصل بهار در شهرستان دامغان آب و هوایی معتدل به همراه وزش باد داشته و بومیان شهرستان دامغان معتقدند که بادهای دامغان باعث به ثمر رسیدن و مرغوبیت محصول پسته شده اند.

تاریخچه دامغان

دامغان زمانی با نام صد دروازه پایتخت دولت شاهنشاهی اشکانی بوده است. قدیمی ترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه هم که 1300 سال قدمت دارد، در این شهر جای گرفته است. نام کهن دامغان «گومش یا قومش» در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمد یعنی شهری که 99 نگهبان دروازه دارد. فاصله آن از دریای مازندران به اندازه هفت روز راه هست. دور شهر دامغان دیوارهای ستبری وجود داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می شدند. بازمانده های آن دیوار هم اکنون هم دیده شده و به نام دیوار بارو مشهور است.

مردم و فرهنگ دامغان

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395، جمعیت این شهر 59106 نفر بوده و زبان مردم شهرستان دامغان نیز گونه ای از زبان فارسی است که با گویش خراسانی پیوستگی دارد. در مناطق شمالی شهرستان دامغان به جز شهر دیباج، به دلیل همجواری با استان مازندران با اندک تفاوتی مردم به زبان مازندرانی سخن می گویند. روستاهای جنوبی حاشیه کویر هم تحت تاثیر مناطق مرکزی ایران بوده و به فراوانی واژه های آن مناطق را در گفتار آنان میتوان دید.

زبان روستاهای شرقی دامغان به گویش شاهرودی نزدیک بوده و دیباجی هم گویش مردم شهر دیباج است. پژوهشگران زبان شناس دیباجی را از گویش های کناره دریای خزر می دانند. گویش دیباجی با وجود داشتن شباهت هایی به گویش های مجاور خود، تفاوت هایی نیز با آنها دارد. پژوهشگران زبان شناس با توجه به نزدیکی ویژه گویش دیباجی به گونه های مازندرانی به لحاظ صرفی و نحوی، گویش دیباجی یکی را از گونه های مازندرانی می دانند.

مردم دامغان به دلیل همجواری با منطقه خراسان و طبرستان و وجود آثار تاریخی و فرهنگی بسیار در این منطقه از وارثین فرهنگ و ادب فارسی به حساب می آیند. فرهنگ این شهر آمیخته ای از فرهنگ اسلامی ایرانی کهن بوده و از علل آن میتوان به قرن ها حضور اسلام در این وادی و وجود اولین مسجد ایران، مسجد تاریخانه اشاره نمود. اکثریت قریب به مطلق مردم دامغان پیروان شیعه دوازده امامی بوده و وجود فرهنگ قدیمی و غنی عزاداری برای حسین بن علی سالانه بسیاری از مردم را به این شهر و دیار فرا می خواند. فرهنگ دامغان به دلیل همجواری با استان مازندران از آن دیار نیز تاثیر پذیرفت.

پسته دامغان

پسته مهمترین سوغات شهر دامغان بوده و جزو محصولات صادراتی است. وجود آب و هوای مناسب و خاک حاصلخیز برای محصول پسته، دامغان را به یکی از مهمترین قطب های تولید پسته در ایران تبدیل کرد. سالانه حجم زیادی از محصول پسته در دامغان برداشت شده و به نقاط مختلف کشور و کشورهای همسایه صادر می شود. انواع مختلف این محصول از جمله پسته کله قوچی، پسته قرمز علیان، پسته فخری، پسته شاهپسند، پسته اکرمی، پسته اکبری، پسته عباسعلی، پسته خنجری و پسته احمد آقایی بوده که همگی در دامغان کشت و برداشت می شوند.

جاذبه های گردشگری دامغان

مسجد تاریخانه

مسجد تاریخانه در شهر دامغان استان سمنان واقع شده است. شیوه ساخت این بنا هم بیشتر شبیه بناهای دوره ساسانی هست. طبق حکایتی که وجود دارد، قبل از اینکه مردم ایران مسلمان شوند، منطقه ای که مسجد در آن قرار گرفته، یک جای قابل احترام و مقدس برای مردم آن منطقه بوده و در این محل آتشکده ای که به آن ناری خانه می گفتند، بنا شد. بعدها که اعراب بر ایران تسلط پیدا کردند، برای ساختن مسجد این مکان را انتخاب نمودند. به سبب داشتن معماری درست و محکم و کمتر شدن هزینه های مربوط به ساخت مسجد از نظر نیروی کار، این مکان بسیار مناسب بود و براساس نام آن آتشکده که ناری خانه بوده هم اسم تاریخانه را بر آن قرار دادند.

برخی دیگر عقیده دارند که واژه تار در تاریخانه در زبان های ترکی و مغولی، ترکمنی و جغتایی خداوند و پروردگار معنی می شود. پس، تاریخانه یعنی خانه خدا. در متن های تاریخی که از گذشته برایمان به یادگار مانده هم به فضاها و جاهایی که ستون های زیادی داشته باشد، چهل ستون می گویند و چهل ستون به این معنی نیست که این مکان واقعا 40 ستون دارد. در واقع، به علت تعداد زیاد ستون ها بر آن این نام را نهاده اند و مسجد تاریخانه هم از این قاعده مستثنی نیست. از این رو، به آن مسجد چهل ستون گفته می شود. زمان احداث این مورد از معروف ترین جاهای دیدنی دامغان به سالهای 135 تا 170 هجری قمری باز می گردد یعنی زمان پایان یافتن حکومت بنی امیه و آغاز حکومت بنی عباس.

حال، می خواهیم تمامی قسمت های مسجد تاریخانه را از جنبه های مختلف معماری مورد بررسی قرار دهیم. ابتدا از حیاط این مسجد شروع می کنیم که از نظر شکل هندسی مربعی بوده، حوضی در آن وجود ندارد و طول و عرض این حیاط مربعی شکل حدودا 27 متر هست. در اطراف آن هم راهروهایی سرپوشیده به تعداد 22 عدد و ستون هایی دایره ای شکل وجود داشته که دور تا دور آن را گرفته است. این مسجد 8 ورودی داشته که با گذشت زمان از بین رفته اند. بدین صورت که 5 ورودی در قسمت شمال شرقی و 3 ورودی در شمال غربی وجود داشت و همان طور که جهت قبله در جنوب غربی بوده، شبستان این مسجد در این قسمت به صورت تالاری ستون دار است.

ستون های این تالار به صورت 3 ردیف 6 تایی در قسمت داخلی معادل 6 عدد و هشت تا ستون دیگر در روبروی این 6 ردیف ستون در قسمت ورودی وجود دارد یعنی مجموعا 26 عدد ستون که مشابه ستون هایی هست که شاهان ساسانی در کاخ های خود می ساختند. قطر این ستون ها 1.5 و محیط هر کدام 5 متر بوده و ارتفاعشان تا پشت بام 6 متر هست. در ورودیشان هفت دهانه قرار گرفته و جهت قرارگیری آنها به سمت قبله است. دهانه ها به یک اندازه اند و دهانه میانی از بقیه کمی بزرگتر هست. معماری سقف شبستان نیز به قبل از اسلام باز می گردد و طاق های آجری در آن قسمت قرار گرفته اند. طاق میانی همان طور که از اسمش پیداست، در میان و مرکز این شبستان قرار دارد و بزرگتر از طاق های دیگر هست.

گلدسته یا مناره مسجد بسیار بلند بوده، در قسمت غربی مسجد تاریخانه وجود دارد، از خشت و گل درست شده و مشابه مناره های مساجد عراق، روی چهارگوش به مساحت 6.5 متر مربع بنا شد. اما با زلزله ای که در سال 241 یا شاید هم 242 قمری در شهر دامغان رخ داد، به طور کامل از بین رفت و نابود گردید. اکنون مناره ای در ضلع شمالی آن وجود دارد که توسط بختیار ابو حرب، حاکم توس و فرمانروای آل زیار در قرن پنجم قمری ایجاد شده است. از ویژگی های این مناره ارتفاع 26 متری و محیط 13 متری آن بوده و برای رسیدن به قسمت بالایی مناره هم باید از داخل که دارای 86 پله است، بالا رفت. کتیبه ای در قسمت بیرونی و در روی این مناره به خط کوفی نوشته شده که در ارتفاع 6 متری دیده می شود.

چشمه علی

چشمه علی دامغان یک تفریحگاه بسیار باصفا و دیدنی بوده که در استان سمنان و شهرستان دامغان واقع گردید. دوره ساخت این بنای تاریخی به زمان قاجار باز می گردد. خوشبختانه، این بنای تاریخی در فهرست آثار ملی ثبت شد و بنابراین توانسته تا از تخریب در امان بماند. چشمه علی در مسیر دامغان رود قرار گرفته و دارای 50 چشمه است که بخشی از آب آن یعنی حدود 30 میلیون متر مکعب در سال به دشت دامغان جاری می شود. چشمه علی جزو مناطق نمونه گردشگری ملی محسوب می شود و در سال 1386 توسط هیئت وزیران به تصویب رسید.

شاهان قاجار علاقه بسیار زیادی به شهر دامغان داشتند علی الخصوص فتحعلی شاه قاجار. ریشه عشق و علاقه به این شهر را هم میتوان زادگاه وی معرفی کرد، چرا که فتحعلی شاه قاجار در شهر دامغان و در مولود خانه دامغان متولد شد. فتحعلی شاه قاجار بعدها پس از اینکه به تخت پادشاهی و فرمانروایی رسید، بارها به این شهر سفر کرد. او علاقه بسیار زیادی به شهر دامغان داشت و بعدها فرمان داد تا عمارتی را در این شهر بسازند. شواهد و داستانهای مذهبی که در مورد این چشمه وجود دارند، باعث شده تا این مکان برای مردم مکانی باارزش و مورد احترام باشد. یکی از داستان ها این است که در گذشته، اسب امام علی علیه السلام سم خود را به این زمین کوبیده و در آنجا این چشمه بوجود آمد.

این داستان باعث شد تا این چشمه به چشمه علی مشهور شود. آب چشمه علی از چشمه ای که در پائین یک چنار قدیمی وجود دارد، تامین می گردد. از طرفی، به سبب وجود داستان های مذهبی متعدد مردم آنجا به درخت چناری که مدتهاست در این منطقه وجود دارد، متوسل شده و خواسته هایشان را از خداوند می خواهند. این درخت در این منطقه برای آنها با ارزش و مورد احترام است. نویسنده کتاب تاریخ و جغرافیای سمنان در مورد این چشمه کلمه ای را بکار برده که آن کلمه الی بلاغ هست. این کلمه بر نام این چشم دلالت می کند و در زبان ترکی به پنجاه چشمه ترجمه می شود. شاید بتوان گفت علت این نامگذاری تعداد چشمه هایی بوده که در اطراف و کناره های آن قرار گرفته اند.

بنای چشمه علی متشکل از دو بخش هست؛ بخش اول این بنا دارای پایه سنگی بوده و نکته جالبی که وجود دارد، این است که این قسمت از بنا در داخل آب ساخته شده و در آن قرار دارد. این امر بسیار جالب و شگفت انگیز است. بخش دوم عمارت هم قراول خانه بوده که نوع معماری بکار رفته در آن مربوط به دوره صفویه بوده و ساختمان آن از خشت ساخته شده است. قابل ذکر هست که چشمه علی دو دریاچه دارد. یک دریاچه در شمال و دریاچه دیگر در ناحیه جنوبی این عمارت قرار گرفته اند. تقریبا میتوان گفت که مقدار زیادی از آب چشمه علی از دریاچه ای که در ناحیه شمالی آن قرار گرفته، خارج می گردد.

قراول خانه جایگاهی است که معمولا در بیشتر ساختمان های تاریخی علی الخصوص ارگ ها و قلعه ها وجود داشته و در زمینه های مختلفی از جمله جایگاه نگهداری ارابه و اسب ها، محلی برای نگهداری اسلحه قراول ها و یا مکانی برای استراحت قراول ها مورد استفاده قرار می گرفت. اگر بخواهیم در مورد قراول خانه کمی بیشتر توضیح دهیم، باید بگوییم که در واقع یک کلبه کوچک بوده که در مسیر ورودی به شهر قرار داشت و آن دسته از افرادی که قصد داشتند محصولات کشاورزی خود را به شهر وارد کنند، باید عوارض پرداخت می کردند و نگهبانان در این قراول خانه ها وظیفه داشتند تا عوارض را از این افراد بگیرند.

نگهبانان قراول خانه معمولا دو نفر بودند که از مامورین دولت محسوب می شدند و از اداره دارایی می آمدند و به صورت شیفتی شب و روز در قراول خانه نگهبانی می دادند. دو سوی این عمارت زیبا در آب قرار گرفته و در دوره قاجاریان به عنوان نشیمنگاه مورد استفاده قرار می گرفت. در قسمت بالایی این عمارت هم معماری خاصی با طراحی ویژه و منحصر بفردی بکار رفته که به دوره صفویه باز می گردد. امروزه، افراد بسیاری از سراسر ایران و حتی دیگر کشورها خودشان را به این مکان تاریخی و مذهبی می رسانند تا بتوانند لحظاتی را در این مناطق زیبا و دیدنی سپری کنند.

خوشبختانه، در این زمینه مسئولان مربوطه امکانات رفاهی و گردشگری بسیاری را برای این مسافران فراهم کرده اند که از جمله این امکانات رفاهی میتوان به ایجاد سوئیت و کلبه، سوپرمارکت ها، پارکینگ های اختصاصی، فروشگاه های مخصوص لباس های سنتی، رستوران هایی که غذاهای سنتی در آنجا طبخ می شوند و شهربازی برای سرگرمی کودکان اشاره کرد.

مسجد جامع دامغان

مسجد جامع دامغان بنایی آباد و دایر در شمال غربی شهر دامغان است. تاریخ بنای این مسجد به درستی مشخص نیست. گویند این بنا در زمان خلافت مامون عباسی ساخته شد ولی سند درستی برای اثبات آن در دست نیست. به طور کلی، تاریخ بنای این مسجد را به پیش از دوره سلجوقیان یا در ابتدای تشکیل این سلسله نسبت می دهند. مسجد جامع جدید دامغان را میرزا محمد خان سپهسالار صدر اعظم قاجار بنا کرد یعنی مسجد خرابه بوده و او دوباره آن را ساخته است. پس از گذشت بیش از یک قرن، این بنا به حال انهدام افتاده بود و توسط یکی از مجتهدین طراز اول ایران، شیخ محمد کاظم مهدوی دامغانی در حدود سال 1345 ش بازسازی شد.

برج چهل دختران

برج چهل دختران دومین آرامگاه به جای مانده از زمان طغرل سلجوقی است. این مقبره برجی شکل در وسط شهر و در پشت بقعه امامزاده جعفر قرار گرفت بطوریکه مجموعه امامزاده و ملحقات آن مانع دید نمای اصلی می شود به خصوص اینکه در وضع کنونی برج چهل دختران در محوطه ای پایین تر از سطح زمین های مجاورش واقع شده است. مقبره با نقشه ای دایره شکل و بدنه ای استوانه ای در وضع بسیار عالی و محکم بنا شد. آجرهای ظریف این برج در بدنه چنان زیبا روی هم کار گذاشته شده که گویی ملاطی بین آجرها وجود ندارد. مدخل ورودی برج به بلندی 55/2 و پهنای 87/1 متر به شکل دهلیز کوچکی در بدنه برج جای گرفته است.

این درگاه شامل طاقی هلالی است که بر روی ستونچه های استوانه ای و باریک دو طرف در برپا شد. این ستونچه ها بر روی یک قاعده چهارگوش به بلندی 25 سانتیمتر به طرز بسیار زیبایی بنا شده اند، تزئینات این ستونچه را آجر پاره های کوچکی که در داخل ملاط اصلی فرو رفته، تشکیل می دهند. سرستون این ستونچه ها استوانه شکل از سه ردیف آجر که به طور افقی روی هم چیده شده اند، درست شده و پایه طاق هلالی درگاه را تشکیل می دهند. کتیبه کوفی گچبری شده در حاشیه طاق هلالی که زینت بخش این درگاه است، احتمالا نام بانی و سال ساخت این بنا را ذکر میکرد.

سطح داخل طاق هلالی را قوسی مقعر شکل تشکیل می دهد که سطح آن با آجرهای چهارگوشه کوچک به طرح های زیگزالی مزین شده است. در نقطه اتصال انحنای هلال درگاه، نقش برجسته گچبری شده این مدخل را زینت داده است و طرح های برجسته آجری و گچی در لچکی ها در کل زیبایی خاصی را به مدخل ورودی برج داده اند. گرچه بدنه برج چهل دختران دامغان استوانه ای شکل است اما قطر بدنه آن از پایین به بالا کمتر می شود و این تغییر اندازه را در نمای اصلی برج چهل دختران دامغان به خوبی میتوان دید. قسمت اعظم پایین برج دارای آجرچینی ساده و در بالای کتیبه ای به خط کوفی به کار برده شده است.

کتیبه در میان چند ردیف نقوش هندسی آجری که به موازات یکدیگر دور بدنه می چرخند، قرار گرفته است. در بالای این کتیبه نیز یک دور آجرچینی تزیینی دیگر همانند تزئینات زیرین کتیبه و سپس دو ردیف مقرنس زیبا به چشم می خورد. بر فراز برج هم گنبد آجری پیازی شکلی استوار است که مرور زمان و بادهای سهمگین دامغان نتوانسته خللی در استحکام بنا بوجود بیاورد. نقشه داخلی برج دایره ای شکل و بدنه آن شبیه به نمای خارجی اش استوانه ای شکل هست. برج در داخل به وسیله پوششی قبه ای شکل پوشیده شده که در وسط این قبه روزنه مسدودی وجود دارد.

بدنه برج تماما با گچ اندود شده و کف آن با آجر مفروش است. در داخل این مورد از معروف ترین جاهای دیدنی دامغان قبر ساده ای موجود است که با ساختمان برج متناسب نیست. چنانکه از قرائن بر می آید، تا چندی قبل سطح داخلی برج چهل دختران دامغان مرتفع تر از زمان کنونی بوده که بتدریج خاک برداری شده است.

تپه حصار

تپه حصار در جنوب شهر دامغان، در روستای حیدرآباد و در استان سمنان قرار گرفته است. قدمت تمدن پیش از تاریخ این تپه از هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد می رسد. در تپه حصار سه طبقه متمایز مربوط به دوران پیش از تاریخ تشخیص داده شد که هر کدام از این سه طبقه نیز به تقسیمات کوچکتری طبقه بندی شده اند. طبقات سه گانه بنا شامل دوره های زیر است: حصار I شامل سه قسمت الف، ب و ج، حصار II شامل دو قسمت الف و ب و حصار III شامل سه قسمت الف، ب و ج.

طبقه سوم الف در تپه حصار دارای سفال خاکستری یا سیاه درخشان بوده که نشانه عصر آهن در ایران است. در بین مردمان این دوره فلزکاری معمول بوده و این امر از شمار اشیای یافت شده در این تپه کاملا مشخص است. مردمی که برای اولین بار ساکن این تپه شدند، شهرنشین بوده و اقتصاد آنها بر کشاورزی، دامپروری و صنعت گری تکیه داشت. مطابق آمار تهیه شده، مردگان به جانب مشرق یعنی رو به سوی طلوع آفتاب خوابانده شده اند و از این رو، معلوم می شود که خورشید یکی از خدایان مهم این مردم به شمار می رفت. با ظهور ظروف سیاه رنگ، این قاعده ترک شده و در کنار مردگان، اشیای مختلفی از قبیل ظروف سفالی، آلات و ادوات برنزی و گاهی سلاح های جنگی را قرار داده اند.

در دوره دوم و اوایل دوره سوم، تغییرات شدیدی در رنگ، جنس، ساختمان ظروف و طرز به خاک سپردن مردگان حاصل شد به گونه ای که به نظر می رسد مردم تپه حصار در این زمان مورد هجوم واقع شده اند و چون ظروف سیاه رنگ دوره سوم شباهت کامل به ظروف پیش از تاریخ نواحی شمالی ایران دارد، میتوان چنین نتیجه گرفت که این هجوم از طرف شمال یعنی از جانب ترکمن صحرا به ایران شد. هر چه به طرف جنوب نزدیک می شویم، آثار ظروف سیاه رنگ مهاجمان کمتر دیده می شود.

در اواخر دوران نوسنگی سکونتگاهی در تپه حصار تشکیل شد که امروزه نشانه های چندانی از خانه های آن باقی نمانده است. این خانه ها را از خشت خام و با قاعده های مستطیلی ساخته بوده اند و دیوارهای دوره 2 ب نیز در فواصل منظم، پشت بند بیرونی داشته اند. در کف خانه ها مرده ها به صورت نامنظم دفن می شدند و در کنار آنها اشیای تزئینی دفن شده که تعداد آنها برای مرده های مختلف متفاوت است و تعددشان احتمالا نشانه قدرت و ثروت ایشان بوده است. برای برخی مردگان هم گور صندوقی خشتی ساخته بوده اند. مردان و زنان با اشیای یکسان دفن شده و شاید این امر نشان دهنده این است که یک موقعیت اجتماعی داشته اند. اجزایی چون اجاق، طاقچه و گربه رو هم در داخل اتاق ها بوده اند.

برج مهماندوست

برج مهماندوست مربوط به دوره سلجوقیان است و در جنوب روستای مهماندوست، در شهرستان دامغان و مغرب مایل به شمال امام آباد قرار گرفت. در قسمت جنوبی این برج هم تپه باستانی مهماندوست و در سمت شرقی آن قبرستان روستاهای مهماندوست واقع شد. برج مهماندوست شبیه برج طغرل شهر ری بوده که قسمتی از ساختمان آن برج خراب شد ولی قسمت باقیمانده قدمت آن را تایید می نماید. این اثر در تاریخ 12 اسفند 1315 با شماره 277 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

دور دایره آن از خارج 34 ذرع و قطر آن از داخل 7٫20 متر است. این برج دوازده ترک دارد که یکی از ترک ها مدخل است و عرض هر ترکی 1٫23 متر و بعد از ده ذرع و نیم ارتفاع سه فقره مقرنس از آجر به وضع های بسیار خوب انیق ساخته شده و پس از آن کتیبه ای قرار دارد به عرض 3 چهاریک به خط کوفی و بالای آن کتیبه دیگری است به خط بنایی و از آن به بعد گنبد مخروطی شروع می شود اما گنبد آن خراب و آنچه باقی است، به ارتفاع 14 ذرع هست. اهمیت این بنا هم به دلیل داشتن طاقنما و قطار مقرنس آجرکاری است.

تنگه زندان

تنگه زندان از جمله جاذبه های بی دلیل و نمونه کوهستان شهرستان دامغان است و در طی سال گردشگران و طبیعت دوستان فراوانی را به سوی دیدنی های بیشمار خود جذب می کند. این تنگه در 17 کیلومتری شرق شهر دیباج واقع شده و دسترسی به آن آسان است. جهت اصلی این تنگه رویایی و خیال انگیز جنوبی و شمالی بوده و در دامنه های جنوبی کوه سترگ کهکشان واقع شده است. تنگه دارای دیوارهای صخره ای و سنگی مرتفعی بوده که بسیار جذاب و سحرانگیز است.

آب بسیار خنک و گوارایی در مسیر تنگه جریان دارد و وجود این آب و فراز و نشیب تنگه زمینه ایجاد آبشارک ها و آبشار زیبایی را فراهم آورده است. در بهار و تابستان مسیر تنگه و بیرون آن مشحون از علفزارهای سرسبز و گیاهان معطر و رنگارنگ کوهستانی بوده که بی تردید از دیدن آن همه تنوع و بوهای شامه نواز خیره و مسحور می شوید. تنگه در ارتفاع 2200 از سطح دریا واقع شده و با عرض 10 متر، ارتفاع 80 متر و به شکل v زندان نامیدن خود را کاملا توجیه می نماید.

آرامگاه پیر علمدار

آرامگاه پیر علمدار مربوط به سده 5 ه‍.ق است و در دامغان، خیابان ایستگاه راه آهن واقع شد. این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شماره 79 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این برج آرامگاهی از مجموعه مقبره های مازندران و گیلان است که دوران زیاری بنا شد. این مقبره در سال 417 هجری قمری به صورت برج مدور آجری با گنبد مخروطی پیازی شکل بنا گشت. ارتفاع آن 13 متر، قطر داخلی 5/4 متر و شهرت آن هم به دلیل کتیبه ای زیبا با خط کوفی مشبک است. این ساختمان به سبک بنای چهل دختران ولی نه به ظرافت و زیبایی آن ساخته شد. ساختمان مذکور مقبره محمد بن ابراهیم، پدر ابوحرب بختیار، ممدوح منوچهری دامغانی است. گنبد مذکور سابقا ایوانی داشت که امروزه اثری از آن باقی نماند.

گنبد زنگوله

گنبد زنگوله مربوط به سده 7 ه.ق است و در دامغان واقع شد. این اثر در تاریخ 23 فروردین 1346 با شماره 650 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این گنبد کلا از خشت خام ساخته و پرداخته شده و ساختمان آن را مربوط به دوره سده هفتم هجری می دانند. شیوه معماری این گنبد و چگونگی توزیع فشار گنبد به پایه های آن بسیار جالب و مورد توجه معماران و باستان شناسان است. محوطه سازی اطراف این بنا هم در زمستان 1399 با همکاری شهرداری دامغان انجام شد.

چشمه قلقل

چشمه قلقل یا چشمه قلقلی یکی از آثار طبیعی منطقه بوده که از آب آن برای کشاورزی و…استفاده می شود. در ایام تعطیل هم محل گردش و استراحت گردشگران و مسافران است. این چشمه میان روستای دربند و شهرک ویژه اقتصادی و کمی پایین تر از پاسگاه محیط بانی محیط زیست شهرستان ازنا قرار گرفته و میتوان دبی یا میزان آب دهی آن را در حدود 10 اینچ برآورد کرد. این محل زیبا و دیدنی آب صاف و زلال دارد که میتوان گفت نوشیدن آن استرس و خستگی را از تن به در می کند.

بازار دامغان

بازار دامغان مربوط به دوره قاجار بوده و در مرکز شهر قرار دارد. این بازار سه دهانه ورودی از خیابان امام داشته و علاوه بر این ورودی ها، یک ورودی به صورت مستقیم از طرف باغ جنت و یک ورودی فرعی از تکیه در قلعه دارد. سقف دالانی بازار به صورت گنبدی بوده که این گنبدها یکی در میان دارای نورگیر هستند. اکثر مغازه های این بازار سقف گنبدی داشته ولی بعضی از مغازه ها به خاطر تعمیرات سقف مسطح دارند. بازار دارای تویزه های جناغی است که بر روی نیم ستون های دیوار بازار زده شد. این اثر در تاریخ 20 آذر 1379 با شماره 2916 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

دیگر جاذبه های گردشگری دامغان

• غار شیربند
• منطقه چشمه انگورستانی
• دریاچه سد شهید شاهچراغی
• خانه لطفی
• خانه تسنیم
• تپه های مریخی
• آتشکده دروار

برنامه سفر به دامغان

پس از انتخاب اقامتگاه یا هتلی مناسب، برنامه گردش در شهر را آغاز می کنیم. شما می توانید از بین اقامتگاه و هتل های زیر یکی را برای خود برگزیده و سفر یک روزه امن و راحتی را تجربه نمایید:

• هتل دانش دامغان
• هتل جهانگردی دامغان
• هتل امیر
• خانه معلم دامغان
• اقامتگاه بومگردی شیر آشیان
• اقامتگاه بومگردی ترمه خاتون

انتخاب نخست ما، خانه لطفی هست که بسیار دیدنی بوده و بازدید از آن 1 ساعت طول می کشد. خانه لطفی واقع در منطقه بالا محله، یکی از خانه های به جا مانده از دوران قاجار است. این عمارت زیبا که در زمان مظفرالدین شاه قاجار ساخته شده، مساحتی نزدیک به 2000 متر مربع دارد. این بنا دارای حیاط بیرونی و اندرونی، آب انبار، تنورخانه و خانه مستخدمان بوده و از آن به عنوان موزه تاریخ شهر دامغان استفاده می شود. پس از آن با حدود 28 دقیقه رانندگی، خود را به جاذبه بعدی یعنی چشمه علی می رسانیم. براساس راهنمای سفر به شهر دامغان باید بدانید که بازدید از آن 3 ساعت زمان می برد.

چشمه علی که نام اصلی آن بنا به نوشته مورخین علی بولاغ است، در شمال غربی دامغان و در مسیر راه دامغان ـ کیاسر ـ ساری و به فاصله 32 کیلومتری از دامغان قرار گرفت. در اطراف آن باغات و کوههای زیبا و سرسبزی وجود دارد که از آب چشمه علی آبیاری می شود. این چشمه از لحاظ تقسیمات جغرافیایی در حوزه دهستان رودبار قرار دارد و دارای دو دریاچه بوده که اولی در شمال و دیگری در جنوب عمارت فتحعلی شاه قرار دارد. دریاچه شمالی به تپه خاکی هموار با سنگ و شن متصل بوده که قسمت اعظم آب چشمه هم از این بخش خارج می شود.

پس از آن هم با حدود 46 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی کاروانسرای قوشه دامغان می رسیم که بازدید از آن 1 ساعت طول میکشد. کاروانسرای قوشه در روستای قوشه، در 38 کیلومتری جنوب غربی دامغان و در مسیر جاده دامغان سمنان قرار دارد. این کاروانسرا از بناهای مهم جاده قدیم ری به خراسان بوده که در دوره صفویه ساخته شده است. سبک معماری آن چهار ایوانی بوده و از خارج به شکل مربع و از داخل به صورت هشت ضلعی هست. در مقابل کاروانسرا نیز آب انباری برای تامین آب مورد نیاز مسافران ساخته شده است. در حال حاضر، کاروانسرای قوشه به صورت ساختمانی متروک در کنار جاده شوسه سمنان به دامغان به چشم می خورد.

حال دیگر وقت ناهار رسیده و بهتر است که کمی استراحت کنیم. با حدود 34 دقیقه رانندگی خود را به رستوران مازند جوجه گلبادی رسانده و ناهار می خوریم. پس از صرف غذا و کمی استراحت، با حدود 5 دقیقه رانندگی خود را به برج چهل دختران می رسانیم که بسیار دیدنی بوده و بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. برج چهل دختران برج آجری در مغرب شهر دامغان بوده که تقریبا به سبک برج طغرل ری در سال 446 هجری (1054 میلادی) به امر ابوشجاع اصفهانی ساخته شده است. در وسط برج قبر ساده ای از گچ بنا گشته که صاحب آن معلوم نیست. اما چیزی که مشخص هست، این بوده که اسم چهل دختر یا چهل دختران مربوط به دوره های قبل از اسلام هست.

پس از آن هم با حدود 3 دقیقه رانندگی، خود را به جاذبه بعدی یعنی برج پیر علمدار می رسانیم که بازدید از آن 1 ساعت طول میکشد. این جاذبه یکی از معروف ترین جاذبه های گردشگری دامغان بوده و می تواند برای افراد علاقمند به تاریخ گردی جالب باشد. بعد از آن و با حدود 3 دقیقه رانندگی، خود را به مسجد تاریخانه دامغان می رسانیم که بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. این مسجد یکی از بهترین نمونه های نخستین مساجد ایرانی هست. گفته شده که تاری به معنای خداست و تاریخانه یعنی خانه خدا. عده ای بر این باورند که این مکان قبلا آتشکده بوده و بعد از تسلط اعراب تاریخانه خوانده شد. بنای این مسجد به شدت تحت تاثیر معماری ساسانی و ساختمان ها و کاخ های سروستان و فیروزآباد هست.

پس از این بازدید هم با حدود 8 دقیقه رانندگی، خود را به دیدنی بعدی یعنی تپه حصار می رسانیم. براساس راهنمای سفر به شهر دامغان باید بدانید که بازدید از این جاذبه 1 ساعت زمان می برد و بسیار زیباست. این تپه یکی از مهمترین محوطه های دوران پیش از تاریخ در فلات ایران بوده و قدمت تمدن پیش از تاریخ این تپه به هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد می رسد. این دیدنی تقریبا در سه کیلومتری جنوب شرقی شهرستان دامغان واقع شده و نخستین بار توسط پروفسور ارنست هرتسفلد و سپس به وسیله اریک اشمیت مورد کاوش های باستان شناسی قرار گرفت.

در نهایت هم با حدود 1 ساعت و 7 دقیقه رانندگی، خود را به جاذبه آخر یعنی تپه های مریخی می رسانیم که بازدید از آنها 1 ساعت زمان می برد. تپه های مریخی در 130 کیلومتری جنوب دامغان و در مسافتی حدود 7000 هکتار گسترده شده اند. این تپه ها بین تپه های مشابه در جهان بیشترین شباهت را به تپه های سیاره مریخ دارند و این شباهت در تصاویر ارسالی توسط دو کاوشگر روح و فرصت و نیز فضانورد کنجکاوی قابل دیدن است. تنوع رنگ و فراز و فرود چشم نواز آنها هم مانند تابلوی نقاشی زیبایی بوده که انسان را شگفت زده می کند.

پس از این بازدید، به هتل یا اقامتگاه برگشته و کمی استراحت می کنیم تا بعد از آن، مسیر جاده را در پیش گرفته و به شهر خود بازگردیم.