آشنایی با تعدادی از بهترین سبزی های فصل بهار

فصل بهار به عنوان فصلی که در آن طبیعت از خواب زمستانی بیدار شده و زیبایی های خود را به نمایش می گذارد، سبزی و میوه های تازه و خوش طعمی را میهمان سفره های مردم می کند؛ میوه ها و سبزی هایی که هر کدام به سبب داشتن ویتامین های گوناگون، خواص زیادی داشته و برای بدن انسان بسیار مفید هستند. فرقی نمی کند که طرفدار سبزیجات باشید یا نه، چون سبزی های فصل بهار آنقدر خوش عطر و طعم هستند که هر کسی را وسوسه می کنند. این سبزی ها برای تهیه انواع سالاد و غذا استفاده شده و می توانند شما را به یکی از طرفداران همیشگی خود تبدیل کنند. با ما در مقاله بهترین سبزی های فصل بهار همراه شده تا شما را با شماری از معروف ترین سبزی های فصل بهار آشنا نماییم.

نعناع

نعناع گیاهی است از راسته نعناسانان و تیره نعناعیان و از سبزی های خوراکی هست. این گیاه برخی اسانس ها و خواص پونه را دارد ولی برگ هایش کرک کمتری داشته و بریدگی های کنار برگ های آن بیشتر از پونه و اسانس آن نیز ملایم تر است. به طور کلی دو رقم نعناع وجود دارد: خودرو و رقمی که توسط کشاورزان کاشته می شود. کیفیت، مواد موثر و طعم نمونه های خودروی آن که در دامنه های کم ارتفاع کوهها رشد می کنند، بیشتر است. نعناعی هم که کشاورزان می کارند، گونه های مختلفی داشته که مهمترین آنها نعناع فلفلی، نعناع محلی و نعناع سبزی هست.

نعناع فلفلی دارای برگ های ریزتر و اسانس خیلی تند بوده و نعناع محلی برگ های بزرگتری داشته و اسانسش نسبت به فلفلی کمتر است. نعناع سبزی هم دارای برگ های بزرگتری نسبت به نعناع محلی بوده و اسانس کمی دارد و بیشتر به عنوان سبزی خوردن استفاده می گردد. نعناع گیاهی است علفی با ریشه هوایی و ساقه های مستقیم، چهارگوش و زیرزمینی. ساقه و برگ های خوشبوی آن خوراکی و دارویی بوده و گاهی هم گل های رنگین دارد.

بیشتر گونه های نعناع چند ساله بوده، حاوی اسانس هستند و به طور گسترده به عنوان محصولات صنعتی برای تولید اسانس کشت می شوند. برگ ها، گل ها و ساقه های آن به طور سنتی به عنوان دمنوش و ادویه های گیاهی در بسیاری از غذاها برای افزودن عطر و طعم استفاده می شوند. از خواص نعناع میتوان به موارد زیر اشاره داشت:

• نعناع برای کاهش سوءهاضمه مفید است.
• درد معده را کاهش می دهد.
• ترشح صفرا را افزایش می دهد.
• سبب کاهش التهابات معده می شود.
• به عنوان ضدعفونی کننده معده کاربرد دارد.
• سبب بهبود عملکرد کبد می شود.
• آرامش بخش و شادی آور است.
• از کبد در برابر آسیب های اکسیداتیو محافظت می نماید.
• برای رفع بوی بد دهان موثر هست.
• سردرد را تسکین می دهد.
• به بهبود عملکرد قلب و ریه کمک می کند.

پونه

پونه گیاهی است از سرده نعنا که جزو داروهای مورد استفاده در طب سنتی، قاعده آور، سقط کننده جنین و جزو گیاهان دارویی است اما برای کبد سمی بوده و باعث مرگ برخی از افراد شده است. اسانس آن هم در صنعت عطر سازی کاربرد دارد و دارای ماده سمی پولگون است. فرهنگستان زبان فارسی این گیاه را خالواش و نعناع خالواش نامید. به گل های کوچک معطر به رنگ صورتی یا بنفش هم که به صورت گروهی در بغل برگ و ساقه پونه در تابستان ظاهر می شوند و مصرف دارویی و خوراکی دارند، گل پونه می گویند.

از پونه معمولا به عنوان حشره کش و دفع کننده آفت استفاده می شود. همچنین، از آن برای دور نگه داشتن کک از حیوانات خانگی و بر روی انسان برای جلوگیری از زخم و پشه بهره می برند. در طول تاریخ، از پونه برای معطر کردن چای های گیاهی و غذاها استفاده میشد. از دمنوش پونه هم برای درمان سرماخوردگی، تب، سرفه، سوء هاضمه، مشکلات کلیوی و کبدی و سردرد بهره می گیرند. از برگ های تازه یا خشک شده پونه نیز برای درمان آنفلوانزا، گرفتگی شکم، القای تعریق و همچنین در درمان بیماری هایی مانند آبله و سل استفاده می شود.

برای تهیه دمنوش پونه، برگ های آن را در آب داغ دم می کنیم. غلظت مواد شیمیایی سمی در این چای ها نسبت به روغن پونه کمتر است. توصیه می شود افراد فقط به طور دوره ای چای پونه بنوشند، زیرا این کار برای بدن ضرر دارد و نباید به طور مرتب نوشیده شود. مصرف چای پونه برای نوزادان و کودکان می تواند کشنده باشد. پونه‏ به سبب وجود اسانس عاملی ضد نفخ و بادشکن است و کسانی که از نارسایی یا نفخ دستگاه گوارش رنج می برند، می توانند با مصرف این سبزی ناراحتی های خویش را رفع نمایند.

پونه‏ از تصلب شرایین جلوگیری می کند و در نتیجه، مصرف کنندگان این سبزی معطر دچار سکته نخواهند شد. دم کرده پونه بسیار خوشمزه و معطر بوده و اشتهاآور است و کودکان رنجور را درمان‏ می کند. پونه با در برداشتن موادی چون مانتول، لیمونن، ری بنتین و الکل هایی مانند استات مانتیل در تقویت اعصاب و رفع تحریکات و تشنج‏ های عصبی بسیار موثر بوده و مثل یک داروی آرامش بخش اثر میکند. در یونان باستان و در روم قدیم کاربرد داشته و یونانیان برای معطر کردن شراب از آن استفاده می کردند.

هر چند روغن پونه بسیار سمی است اما مصرف این گیاه به صورت تازه و خشک متداول هست. مهاجرین اولیه در آمریکا از پودر خشک شده آن برای دفع حشرات استفاده می کردند. در تاریخچه انجمن سلطنتی لندن هم خاطرنشان شده که این انجمن استفاده از پونه را برای کشتن مار زنگی پیشنهاد داده است.

والک

والک یا سیر وحشی یا سیر خرس گیاهی است از راسته مارچوبه سانان، تیره نرگسیان و هم خانواده با پیاز کوهی. این گیاه کاربرد خوراکی دارد مانند والک پلو در ایران و سوپ و پستو در اروپا. ولی به سادگی با گیاهان سمی مانند زعفران مرغزار و موگه اشتباه گرفته می شود و هر ساله جان چند نفر را به خطر می اندازد. والک از گیاهان آوندی بوده و در همه بخش های اروپا به جز منطقه مدیترانه، آسیای کوچک، قفقاز، نوار کوهستانی البرز ساوجبلاغ در ایران، سیبری تا کامچاتکا دیده می شود. همچنین، در مناطق غربی و کوهستانی ایران نیز پراکنده شده و در زبان محلی به آن کیل خرونه می گویند. از خواص والک میتوان به موارد زیر اشاره داشت:

• نشاط آور است.
• از بروز سکته قلبی جلوگیری می کند.
• برای درمان و پیشگیری از پوکی استخوان موثر هست.
• برای درمان سوءهاضمه و دردهای معده کارایی دارد.

ریواس

ریواس گیاهی است از تیره هفت بندیان و بومی آسیا که از سده شانزدهم در اروپا کشت میشد. نوشته ها حاکی از آن است که پیش از میلاد مسیح در چین به عنوان دارو مصرف میشد. ریواس در صنعت رنگ سازی باعث تولید رنگ ریواسی می شود. در زبان ترکی هم به این گیاه اوشگون می گویند. ساقه ترش مزه و مفید ریواس خواصی جدا از برگ آن دارد و از آن در تهیه غذاهای گوناگون استفاده می شود. اگر چه میتوان این ساقه را خام خورد اما برگ های آن مسموم کننده هستند. دو ترکیب به نام اگزالیک اسید و آنتراکوینون گلیکوسید در برگ های ریواس یافت شده که به بدن آسیب می رسانند.

ریواس گیاهی است که به صورت طبیعی و دیمی رشد می کند و در مناطقی که گل لاله وجود دارد، این گیاه نیز دیده می شود. بیشتر در مناطق کوهپایه ای و سردسیر رشد می کند و به آبیاری نیاز ندارد. فصل برداشت ریواس در بیشتر مناطق ایران فروردین است. ریواس همچنین در کوههای زرندیه (معادن اصلی ریواس)، دامنه کوهستان های آذربایجان و کردستان، منطقه فریدن استان اصفهان، ارتفاعات لرستان و سالوک در خراسان شمالیف زاگرس و بلندی های البرز در شمال تهران و در استان خراسان رضوی روییده و بومیان با چیدن سنگ دور ساقه اش آن را پرورانده و سبب بلندتر شدن ساقه اش می گردند. از خواص ریواس هم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• یبوست را درمان می کند.
• استخوان ها را تقویت می کند.
• سلامت مغز را افزایش می دهد.
• به کاهش وزن و لاغری کمک می کند.
• با سرطان مبارزه می نماید.
• به درمان دیابت کمک می کند.
• از قلب محافظت می کند.
• می تواند بینایی را بهبود بخشد.
• می تواند سلامت کلیه ها را تضمین کند.
• علائم سندروم پیش از قاعدگی را کاهش می دهد.
• پیری پوست را به تاخیر می اندازد.
• به عنوان رنگ موی طبیعی عمل می کند.
• حاوی آنتی اکسیدان هست.

سیر

سیر گیاهی است از راسته مارچوبه سانان و علفی و دائمی که ساقه آن تا ارتفاع 40 سانتیمتر نیز می رسد. قسمت زیرزمینی آن متورم و مرکب از 5 تا 12 قطعه و محصور در غشاهای نازک و ظریف به رنگ خاکستری مایل به سفید است. برگهای آن هم باریک و نواری شکل به رنگ سبز تیره بوده و گل های آن کوچک و صورتی رنگ هستند که به صورت یک چتر در انتهای ساقه ظاهر می شوند. به دستور خوفو، یکی از پادشاهان دودمان چهارم مصر باستان یک پر سیر را روی بلندترین هرم جیزه حکاکی کردند. از این بیان چنین بر می آید که مصریان به سیر جنبه خدایی می دادند.

سنگ نوشته ای که بر یکی از سنگ های اهرام مصر درباره خواص طبی و درمانی سیر باقی مانده، آشکار می کند که هر روز صبح به کارگرانی که در بنای هرم کار می کردند، یک پر سیر می خوراندند تا آنها در مقابل بیماری مصون مانده و به آنها برای ساختن چنین بنای عظیم و بلندی دل و جرات بخشد. یونانی ها برخلاف مصریان هر که را که بوی سیر می داد، از معابد بیرون می انداختند. با این وجود، عجیب این است که پهلوانان یونانی پیش از مسابقات المپیک یک دوره طولانی سیر مصرف می کردند. یهودیان، یونانیان و رومیان سیر را مثل نوش دارو می دانستند و مورد مصرف قرار می دادند و جالب توجه هست بدانیم که نزد مردم چین که مقدار زیادی سیر مصرف می کنند، موارد سرطان بسیار کم دیده شده است.

سیر سرشار از فولیک اسید، ویتامین C، کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم و مقدار کمی روی است. سیر یک آنتی بیوتیک طبیعی، ضد قارچ و ضد ویروس قوی بوده و در میان فرآورده های مختلف آن، اسانس سیر دارای عملکرد ضد میکروبی قوی تری است به طوری که نسبت به پودر سیر و سیر تازه به ترتیب 200 و 900 برابر اثرات ضد میکروبی قوی تری دارد. به علاوه، استفاده از اسانس و عصاره سیر در صنایع غذایی از سوی سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا ایمن معرفی شده است. سیر حاوی پتاسیم و ژرمانیم بوده که موجب بهبود سلامتی می شوند. ژرمانیم می تواند یون های مثبت را خنثی نماید و با تسهیل جریان خون، سبب افزایش سطح انرژی بدن و رفع دردها و کوفتگی ها شود.

مهمترین خواص سیر مربوط به آلیسین است. آلیسین یک ترکیب روغنی و با رنگ زرد روشن بوده که عطر خاص سیر را بوجود می آورد. به آلیسین روغن سیر هم گفته می شود. بیشترین میزان آلیسین موجود در سیر 80٪ تا 85٪ است. اگر بسیاری از میوه ها با پوست خورده شوند، فواید بیشتری برای بدن دارند، چرا که بخش زیادی از ویتامین ها و مواد مغذی آنها در پوستشان نهفته بوده و پوست کندن آنها این مواد مغذی را هدر می دهد. موز، کیوی، پیاز، سیر و مرکبات از آن جمله اند. از دیگر خواص سیر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• در ثابت نگاه داشتن فشار خون موثر هست.
• سطح کلسترول بد را کاهش می دهد.
• خطر بیماری های قلبی عروقی را کاهش می دهد.
• به تقویت استخوان ها کمک می کند.
• بیماری های گوارشی را تسکین می بخشد.
• قند خون را تنظیم می کند.
• سیستم ایمنی بدن را تقویت می نماید.
• به درمان آسم و سرماخوردگی کمک می کند.
• تبخال را تسکین می بخشد.
• به کاهش وزن کمک می کند.

جعفری

جعفری نوعی سبزی خوراکی است که در انواع غذا و سوپ مورد استفاده قرار می گیرد. جعفری معمولا به صورت تر و خشک عرضه و مصرف می شود و فواید بسیاری نیز دارد. این سبزی یک منبع بسیار خوب ویتامین A، ویتامین C و ویتامین K هست. به علاوه، جعفری منبع غذایی خوبی از آهن و اسیدفولیک است. جعفری شامل دو جزء خیلی مهم در ترکیب خود بوده که موجب شده تا این سبزی نقشی بی همتایی در سلامت انسان داشته باشد: روغن های فرار و فلاوونوئیدها. اولین جزو مهم موجود در جعفری، روغن های فرار هستند. این روغن ها به نام روغن های ضروری یا اسانس های گیاهی نیز خوانده می شوند.

از ترکیبات مهم این گروه میتوان به میریستیسین، لیمونن، آلفا توژن و ااوجنول اشاره کرد. با تغلیظ این مواد آبی حاصل می شود که دارای خواص درمانی فوق العاده است. در مطالعات انسانی مشخص شده که روغن های فرار موجود در جعفری مخصوصا میریستیسین، از شکل گیری و تشکیل تومورها مخصوصا تومورهای ریه جلوگیری می کنند. در تحقیقات دیگر هم مشخص شده که فعالیت آنزیم گلوتاتیون S ترانسفراز را که مسئول پیشگیری از تخریب سلولی بوده، تحریک می کند.

از دیگر فعالیت این روغن ها این است که به خنثی کردن انواع مواد سرطان زا مانند بنزوپیرن های موجود در دود سیگار و دود ناشی از زغال چوب کمک می کند. دومین جزو مهم آن هم فلاوونوئیدها هستند. از ترکیبات مهم این گروه که در جعفری یافت شده، میتوان آپیئین، آپیجنین، کریسواریول و لوتئولین را نام برد. از دیگر خواص این مورد از بهترین سبزی های فصل بهار هم میتوان به موارد زیر اشاره داشت:

• به درمان التهابات کمک می کند.
• باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می گردد.
• از قلب محافظت می کند.
• باعث ارتقای سلامت استخوان ها می شود.
• به درمان کم خونی کمک می کند.
• به جوان سازی رگهای خونی کمک می کند.
• در درمان اسهال موثر است.
• به بهبود سلامت گوش کمک می کند.
• به بهبود سلامت کلیه ها کمک می کند.
• در درمان مشکلات قاعدگی موثر هست.

باقلا

باقلا گیاهی یک ساله بوده و دارای برگ های تخم مرغی شکل و میوه غلاف مانند است. این گیاه پیشینه کشت زیادی دارد و در مصر باستان، یونان باستان و روم باستان از این گیاه استفاده میشد و در 2800 سال پیش از میلاد مسیح هم به چین رسید. باقلا منبع تامین فیبر مناسبی است. همچنین، به دلیل بالا بودن میزان پروتئین، می تواند همراه با برنج (باقلا پلو) به یک غذای کامل تبدیل شود. کلسیم و پتاسیم موجود در باقلا می تواند از بروز پوکی استخوان جلوگیری نموده و به کنترل فشار خون بالا کمک کند.

برای باقلا خواصی در رابطه با سنگ کلیه، رماتیسم، مثانه و نقرس هم ذکر شده است. در عوض، باقلا تحریک کننده اصلی بیماری فاویسم هست. مصرف آن برای مبتلایان می تواند سبب مرگ بیمار شود. در بسیاری از افراد باقلا پاسخ آزمایش هپاتیت ب را مثبت می کند و باعث اشتباه شدن آزمایش خون می شود. توصیه می شود خانم های باردار به هیچ عنوان مصرف نکنند تا به کودک آسیب وارد نشود. در برخی از نواحی باقلاخیز مانند گیلان و مازندران، باقلای خام به تفنن تنها یا با برخی مخلفات دیگر خورده می شود.

اما خوردن باقلای پخته گرم (همراه با نمک و گلپر و سرکه) در کوچه و بازار به ویژه در فصل سرما در همه جا معمول است. به گزارش مارتین لیوی، باقلای پخته یکی از خوراکی های عمده مستمندان بوده و در شهرهای مصر بیشتر مردم باقلا و روغن و سرکه را با نان لقمه کرده به عنوان صبحانه می خورند. در ایران هم باقلا جزو اصلی چند خوراک از جمله باقلاپلو، خورشت باقلا، باقلا قاتق و کوفته باقلا هست. از دیگر خواص باقلا میتوان به موارد زیر اشاره داشت:

• سرشار از مواد مغذی است.
• به کاهش علائم بیماری پارکینسون کمک می کند.
• به جلوگیری از نقص مادرزادی کمک می کند.
• سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند.
• برای سلامت استخوان ها مفید است.
• برای درمان کم خونی مفید است.
• برای درمان فشار خون بالا و کمک به حفظ سلامت قلب مفید هست.
• برای کاهش وزن و لاغری کاربرد دارد.
• به بهبود عملکرد روده ها کمک می کند.

ترخون

ترخون یا تلخون گیاهی پایای علفی چند ساله از تیره کاسنی و بومی آسیای میانه و شمالی، قفقاز و خاور دور است. خاستگاه اصلی ترخون در دره های آبرفتی روسیه و نواحی غربی آمریکای شمالی بود اما اکنون پرورش آن در تمام نقاط ایران معمول است. شهر گلباف استان کرمان هم معروف به شهر ترخون هست. ریشه نام ترخون فارسی مشخص نیست، اما گمان می رود که شاید از دراکون یونانی به معنی مار و اژدها گرفته شده باشد. زبان های اروپایی نام ترخون را از زبان های خاورمیانه گرفته و این واژه برای نمونه در اسپانیایی به صورت taragona، در فرانسوی به صورت estragon و در انگلیسی به شکل tarragon درآمد.

ترخون با ارتفاع 30 سانتیمتر تا یک متر دارای برگ های ساده به رنگ سبز است. برگ های قاعده ساقه آن به 3 لوب تقسیم می شود و کاپیتول های آن کوچک و به رنگ سبز و خوشه ای است. تکثیر آن از طریق پیدایش جوانه ها در ریزوم گیاه صورت می گیرد. قسمت مورد استفاده ترخون هم برگ ها و سر شاخه های جوان گیاه است. از ترخون برای طعم دار کردن خوراکی هایی مثل شور استفاده می شود. از خواص این مورد از معروف ترین سبزی های فصل بهار هم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• غنی از مواد مغذی است.
• به کاهش فشار خون کمک می کند.
• به کاهش قند خون کمک می کند.
• الگوی خواب را بهبود بخشیده و تنظیم می کند.
• سبب افزایش اشتها می گردد.
• در تسکین دردهای استخوان موثر هست.
• خواص ضد باکتریایی دارد.
• به حفظ سلامت قلب کمک می کند.
• در کاهش التهابات موثر است.

مرزه

مرزه گیاهی است یک ساله از تیره نعناعیان. این سبزی دارای ساقه های متعدد و به رنگ مایل به قرمز است و به حالت وحشی در اروپای جنوبی و آسیا از جمله ایران به فراوانی می روید. از این گیاه اسانسی حاصل می شود که به صورت مایعی بی رنگ یا مایل به زرد است. سرشاخه های آن هم بوی معطری داشته و دارای اثر نیرو دهنده و تسهیل کننده عمل هضم، مقوی معده و مدر و بادشکن هست. این گیاه در ایران جزو سبزی های خوراکی بوده و به صورت خام و پخته در اغذیه مصرف می شود. از خوص مرزه میتوان به موارد زیر اشاره داشت:

• خاصیت ضد التهابی دارد.
• دارای خاصیت ضد باکتری هست.
• آنتی اکسیدان های فراوانی دارد.
• در درمان اضطراب موثر هست.
• برای تقویت حافظه کاربرد دارد.
• خواص ضد انعقادی دارد.

کنگر

کنگر گیاهی است خودرو با برگ های خاردار و ساقه های ضخیم شبیه به کرفس که از آن در پخت سوپ، خورشت و حتی به صورت خام در سالاد استفاده می کنند. در یونان و مصر باستان، این گیاه به دلیل نقش کمکی در هضم مواد غذایی مورد توجه قرار گرفت و در قرن ششم میلادی در اروپا یکی از سبزیجات معروف با قیمت نجومی بود که توسط اشراف مصرف میشد. در طب سنتی اروپا، برگ های کنگر به عنوان ماده افزایش دهنده ادرار (دیورتیک) و محرک کلیه ها، دفع سنگ کلیه، محرک ترشح صفرا از کبد و انقباض کیسه صفرا مورد استفاده قرار می گرفت. این گیاه غنی از پتاسیم بوده، و از نظر انرژی غنی است.

کنگر طبیعتی گرم و خشک دارد و به همین علت آن را با ماست نیز می خورند. در ضمن برای آن دسته از افرادی که گرم مزاج هستند، خوردن آن توصیه می شود. کنگر اولین بار در اتیوپی کشت شد و بعد در نقاط مختلف دنیا گسترش پیدا کرد. محل اصلی رویش این مورد از بهترین سبزی های فصل بهار هم مدیترانه، ایران، جزایر قناری و آمریکای جنوبی است. کنگر اغلب در مناطق بارانی گرمایی رشد می کند و گیاهی بسیار مقاوم در شرایط خشکی است و می تواند در مناطق کم رطوبت و خشک هم بروید. از خواص کنگر میتوان به موارد زیر اشاره داشت:

• سرشار از مواد مغذی هست.
• سطح کلسترول بد خون را کاهش می دهد.
• به تنظیم فشار خون کمک می کند.
• برای حفظ سلامت کبد کاربرد دارد.
• به بهبود سلامت دستگاه گوارش کمک می نماید.
• می تواند نشانه های سندروم روده تحریک پذیر را بهبود بخشد.
• به کاهش قند خون کمک می کند.
• دارای خواص ضد سرطانی است.