سفر به خراسان شمالی | گنجینه فرهنگ ها

استان خراسان شمالی که از 8 شهرستان به نام های بجنورد، اسفراین، گرمه، فاروج، شیروان، جاجرم، مانه و سملقان و رازوجر گلان تشکیل شده در شمال شرق ایران زمین چشم نوازی می کند. شهرهای استان خراسان شمالی زیباست و همچنین این استان بیش از 1000 روستا دارد که مردمانی با فرهنگ های متنوع درون آن ها زندگی می کنند. استان خراسان شمالی از شمال با کشور ترکمنستان حدود 281 کیلومتر مرز مشترک دارد و از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان همسایه است. گرچه این استان کمتر مورد توجه گردشگران قرار گرفته، اما زیبایی های بی حد و مرزی دارد. فرهنگ متنوع در کنار طبیعتی زیبا برای گردشگران دلنشین است. سفر به خراسان شمالی را با ما در مجله گردشگری همگردی تجربه کنید و لذت ببرید.

حوضه آبریز رود اترک

بستر نخستین فرهنگ ها و تمدن های شمال شرق ایران
در نوار جنوبی استان خراسان شمالی رشته کوه آلاداغ با قله های مشهور شاه جهان، سالوک و بهار و در نوار شمالی ارتفاعات کپه داغ دشت های وسیعی را در راستای شرقی- غربی شکل داده اند که در طول تاریخ زمینه آمد و شدها و تحولات تجاری، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مهمی بوده است. رودخانه اترک به مثابه یک شریان حیات بخش، در دره حدفاصل این دو رشته کوه جریان داشته و ضمن آبیاری تمام دشت های مسیر خود باعث شکل گیری مراکز مسکونی کهنی در این منطقه شده است. کاوش های انجام شده در شهرهای استان خراسان شمالی و شهر باستانی بلقیس، تپه یام فاروج، محوطه باستانی معصوم زاده، استقرارگاه قلعه خان، تپه ریوی در مانه و سملقان، تپه باستانی ارگ نادری در شیروان، جیران تپه اسفراین، تپه پهلوان و محوطه باستانی چلو در دشت جاجرم همگی نشان از وجود تمدنی چندین هزارساله در این منطقه دارد.

دیار اقوام و فرهنگ ها

اقوام ساکن در خراسان شمالی را بیشتر تات ها، کرمانج ها، ترک ها، ترکمن ها و فارس های مهاجر از سایر استان ها تشکیل می دهند. علاوه بر این قومیت ها به تعداد محدودی اقوام عرب، بلوچ و لر نیز در چند روستای استان سکونت دارند. هنگام سفر به خراسان شمالی وجود اقوام مختلف با فرهنگ ها و آداب و رسوم متفاوت سبب شده این استان به گنجینه فرهنگ ها شهرت یابد. در سفر به خراسان شمالی به دیدار اقوام بروید و از فرهنگ زیبایشان بشنوید.
تات ها بومیان این استان هستند که به زبان تاتی با گویش خراسانی سخن می گویند. به گفته محققان منشا و تبار مشترک همه تات های ایران به مادها باز می گردد. فرهنگ تاتی یک فرهنگ شفاهی است، لذا مهم ترین و اصلی ترین محمل فرهنگی آن ها، زبان شان بوده که سنت فرهنگی شان را در طی سال ها و قرون متمادی تا به امروز انتقال داده است.
کردهای این استان شاخه ای از کرمانج ها هستند. لفظ کرمانج در شهرهای استان خراسان شمالی هم به چادرنشینان کرمانج زبان و در مفهوم عام تر به کردهایی که گویش کرمانجی دارند اطلاق می شود و هرگاه سخن از کرمانج است کردنژادان کرمانج زبان مدنظر می باشند. کلیم الله توحدی مولف کتاب چند جلدی "حرکت تاریخی کرد به خراسان" معتقد است کرمانج های خراسان که عمدتا تحت عنوان سه ایل بزرگ زعفرانلو، شادلو و قراچورلو این منطقه شدند، در اوایل دولت صفوی برای مقابله با تاخت و تاز ترکمانان و ازبکان به مرزهای شمال ایران کوچانده شدند.
مردم ترک نژادی که امروزه در پهنه ی خراسان زندگی می کنند، طی دوره ها و قرون مختلف وارد خراسان شده اند و بعضی نیز بومی خراسان می باشند. از کتب تاریخی به جا مانده، نقل های بسیاری دیده می شود مبنی بر این که پیش از اسلام ماورالنهر و خراسان تحت تسلط ترک ها بوده است و این تسلط، طی چند حکومت و امپراتوری استمرار داشته است. بی شک وجود امپراتوری های بزرگ ترک تبار در مرزهای شمال و شمال شرق ایران نشان از این دارد که ترک ها از زمان های بسیار دور با خراسان در ارتباط بوده اند و گاها در این سرزمین مسکن گزیده اند.
ترکمن های مسلمان و اهل سنت استان که سکونت گاه آنان عمدتا در بخش جرگلان شهرستان راز و جرگلان است از ایل گو کلان، طایفه مستقل نخورلی، طایفه مستقل تکه و طایفه مستقل تیره اتا تشکیل می شوند. هر یک از طوایف در دوره ای به دلایلی به این منطقه آمده و در آن ساکن شده اند. به طور مثال محل سکونت گو کلان ها در گذشته، سواحل دریای خزر از جمله استان بلخان ترکمنستان کنونی و بخش های مرکزی استان گلستان کنونی بوده که بر اثر نبردهای قبیله ای با طایفه یموت ها به سوی مناطق کوهستانی شرقی رانده شدند. طایفه تکه نیز در دوره ای از منطقه خوارزم به این سرزمین تبعید شدند.

سیمای طبیعت استان

استان خراسان شمالی را می توان به دلیل تنوع اقلیمی و غنای اکوسیستم گونه های گیاهی و جانوری، نماد تنوع زیستی در کشور دانست.
در خراسان شمالی 56 گونه پستانداران از 197 گونه موجود در کشور، 150 گونه پرنده از 532 گونه موجود، 68 خزنده از 28 گونه، 4 گونه دوزیست از 20 گونه و 8 گونه ماهی و آبزی از مجموع 160 گونه آبزی موجود در کشور زیست می کنند برخی از این گونه ها نظیر یوزپلنگ، پلنگ، بالابان و کرکس مصری در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند. گفته می شود از 150 گونه حیات وحش کشور 120 گونه در این منطقه زیست می کنند. یکی از گونه های جانوری خاص این استان نوعی قوچ می باشد که با دارا بودن یک کروموزوم اضافی در دنیا بی نظیر است.
به گفته ی کارشناسان طبیعت گردی، خراسان شمالی یکی از بهترین استان ها به لحاظ طبیعت گردی و به تعبیری بهش طبیعت گردان است. وجود پرندگانی نایاب این موضوع را بیش از پیش نمایان می کند. تحقیقات نشان می دهد در این استان نوعی عندلیب وجود دارد که سه ماه به طور شبانه روز آواز می خواند و پرنده گلوآبی که در هیچ جای ایران نیست و تاج طلایی که فقط در استان خراسان شمالی و در بخشی از روسیه زندگی می کند، از دیگر ذخایر طبیعی این استان محسوب می شود. همچنین استان خراسان شمالی یکی از مناطق پایلوت برای بررسی و مطالعه بر روی پرندگان آوازخوان در ایران است.
در سفر به خراسان شمالی زیست بوم های طبیعی بی نظیر سرتاسر استان را فرا گرفته است. 220 گونه گیاهی از ذخایر طبیعی این استان محسوب می شوند. ارتفاعات آلاداغ و کپه داغ که قله های مهمی همچون یادمان داغی، سالوک، چوپان و شاه جهان را دارند. از گستره زیست کوهستانی خراسان شمالی محسوب می شوند. در این میان، رودخانه اترک به عنوان تنها شریان حیاتی دائمی در شمال شرق کشور و وجود نهرها و چشمه سارهای متعدد حوزه آبریز آن، سیمای این کلان اکوسیستم را کامل تر می کند. شهرهای استان خراسان شمالی بیش از 13 هزار و 695 هکتار ذخیره گاه جنگلی از گونه های ارس، زالزالک، فندق، گردو، انجیر، انار، بلوط، انگور وحشی و... دارد. تعداد گونه های گیاهی در این استان 1100 گونه است که بین 110 تا 150 گونه گیاهان دارویی، 70 تا 90 گونه گیاهان انحصاری در معرض خطر و 40 تا 50 گونه گیاهان آسیب پذیر وجود دارد. تنوع و رویش طبیعی گیاهان دارویی به دلیل شرایط اقلیمی خاص این استان و وضعیت توپوگرافی منطقه است. آنغوزه، باریجه، گون، کتیرا، کندل، بومادران، افسطین، کاسنی، خاکشیر اصل، کاکوتی (آنخ)، شیرین بیان، مریم گلی، زرشک و زیره سیاه از جمله گیاهان دارویی شاخص خراسان شمالی هستند.