گزارش کوتاه کاوش کارگاه 20 شهر سوخته فصل بیستم 1401 منتشر شد

ایلنا/ براساس خبرهای بدست رسیده، گزارش کوتاه کاوش کارگاه 20 شهر سوخته فصل بیستم 1401 منتشر شد.

بیستمین فصل کاوش و پژوهش در شهر سوخته با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی در اسفند 1401 صادر شد و به علت عدم تخصیص اعتبار لازم، گروه باستان شناسی شهرسوخته فعالیت های میدانی خود را به کاوش در ساختمان شماره 20 محدود کرد و به ساماندهی و طبقه بندی اشیاء سنگی مطالعاتی بدست آمده محفوظ در پایگاه پرداخت. هدف از ادامه کاوش در این کارگاه شناخت معماری پیرامون بنای شماره 20 کاوش شده در سالهای 1388 و 1400 و یافتن زوایای دیگر این ساختمان و ارتباط معماری های الحاقی با معماری هسته اصلی ساختمان مذکور بود. کاوش های انجام شده پیشین در این کارگاه تنها سه لایه باستانی را نشان داده و فصل جاری کاوش در لایه های شماره 2 و 3 ادامه پیدا کرد.

«گزارش کوتاه کاوش کارگاه 20 شهر سوخته، فصل بیستم، 1401» به همت سعید پارسائیان، صادق روستایی و سید منصور سید سجادی در کتاب گزارش های بیست و یکمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران منتشر شد. در این گزارش آمده است:

فعالیت های میدانی

کارگاه شماره 20 در شمال غربی بنای یادمانی، شمال شرقی گورستان و شرق منطقه موسوم به صنعتی شهر سوخته در 56 کیلومتری جاده زابل به زاهدان قرار دارد.

شرح لایه های حفاری شده

لایه دو: این لایه دربرگیرنده لایه زیرین کف فضای 22 کاوش شده در فصل 19 می باشد. خشت های استفاده شده در آثار معماری این دوره به اندازه 11×22.45 سانتیمتر بوده و عرض دیوارها بین 65 تا 45 سانتیمتر متغیر است. به نظر می رسد این بخش از معماری از معماری شاخص ساختمان بیست جدا می شود و روند شکل گیری جدیدی از لحاظ سکونتی و ساختاری به خود می گیرد. دیوارهای این لایه چفت و بست نشده و فاقد هر گونه اندود است. در سمت جنوب و شمال فضای 28 دو اثر سوختگی حاصل از روشن نمودن آتش موقت به چشم می خورد.

براساس مقاله گزارش کوتاه کاوش کارگاه 20 شهر سوخته فصل بیستم 1401 منتشر شد، باید بدانید که از شاخص های معماری این لایه استفاده از چوب های ترکه ای در لابه لای ملات بین دوخشت است که در برخی از رج های دیوار قابل مشاهده است. مواد فرهنگی یافت شده در لایه دو شامل یک عدد خنجر مفرغی، مشته سنگی کوچک، بخشی از لبه هاون سنگی و پیکرک ناقص جانوری گاو و سفالهای آن عموماً سفالهای نخودی و آجری و مربوط به اواخر دوره سه هستند و جز از آن سه قطعه سفال پلیکرم نیز بدست آمده که یکی از آنها لبه خمره بسیار بزرگی است. در این لایه یک عدد تنور دو اجاق موقت و یک خمره ذخیره آذوقه کار شده در کف مربوط به فضای 22 نیز بدست آمد.

لایه سه: آثار این لایه تنها در فضای 29 شماره 29 پیدا شده و مربوط به استقرار قدیم تر حاشیه ساختمان شماره 20 است. چیدمان دیوارها از نوع متداول در بناهای شهر سوخته و بدون اندود بوده اند. در حال حاضر از دیوارهای این ساختار 5 ردیف خشت باقی مانده و چیدمان خشت ها در روی دیوار باقیمانده به صورت رج چین خشت طولی عرضی است. مواد فرهنگی این لایه شامل چند عدد قطعه سفال چند رنگ، پیکرک های گاو، دوک گلی، درپوش گلی، گلوله های شمارشی، اثر مهر با نقوش هندسی و گیاهی، پیکرک گوسفند، پیکرک زن، پیکرک مرد، تیغه سنگی، فلاخن، اثر حصیر و سر پیکرک انسانی که میتوان این سر را با توجه به مشخصاتش همچون نمایش دو چشم کشیده بادامی منقور، بینی تیغ هایی و دهانی باز با لبانی باریک اشاره کرد که بسیار شبیه پیکرک های سومری است.

سفال های این لایه نیز عموماً آجری و نخودی ساده و منقوش با نقوش هندسی، گیاهی و بز در فرم های کاسه، کاسه های کم عمق لبه به بیرون برگشته، لیوان گلابی شکل، خمره کوچک و بزرگ مربوط به دوره سوم استقراری شهر سوخته.

فضای 22: سطح این فضا از خاک نرم و سست و کلوخ های تشکیل شده است و در کنار دو ساختار چینه ای کاملاً فرسوده و حرارت دیده آن یک خمره سفال محتوی مقادیری زغال و استخوان بدست آمده است. در عمق 134 سانتیمتری آن تیغ های یک خنجر مفرغی دیده شده است. سفال های این فضا نخودی، آجری و تعدادی خاکستری است. نقش مایه سفال های منقوش هندسی و گیاهی است. فرم سفال ها بیشتر کاسه های ساده و پیاله است. در لابه لای سفال ها تعداد کمی لیوان گلابی شکل نیز بدست آمده است.

فضای 27: این فضا با جهتی شمالی جنوبی در قسمت جنوب شرقی گمانه قرار دارد که در عمق 150 به کف رسید. نوع خاک فضا از جنس خاک نرم و کلوخ های همراه با قطعات سفال و مقادیری خاکستر پراکنده بود و کف آن از جنس خاک کوبیده و تقریباً سالم می باشد. از خصوصیات این فضا وجود تنوری کوچک بوده که مقداری زغال و خاکستر داخل آن باقیمانده و سطح بیرونی آن با خاک، حرارت دیده پوشیده شده و اطراف آن بر اثر حرارت دیدگی به رنگ قرمز روشن درآمده است. سفال های این فضا از نوع کاسه و خمره های کوچک همچنین تعدادی پیاله است.

فضای 28: این فضا در قسمت غربی ترانشه و با جهتی شمالی جنوبی قرار دارد. خاک این فضا همانند فضاهای شماره 27 و 30 از جنس خاک نرم و کلوخه همراه با قطعات سفال شکسته بوده که در لابه لای آن مقادیری خاکستر و زغال بدست آمد. کف این فضا از جنس خاک نرم کوبیده و پا خرده در عمق 160 و فاقد مواد فرهنگی شاخص بوده و سفال های آن در طیف نخودی و نارنجی همراه با چند عدد خرده سفال قرمز رنگ می باشد نقوش این دسته از سفال ها نیز بیشتر هندسی و گیاهی و شکل ظروف آن نیز اغلب کاسه و پیاله و تعدادی لیوان گلابی شکل و ظروف خمرهای کوچک بوده است. دیوارهای این فضا نیز به مانند فضای شماره 27 فاقد چفت و بست و اندود است.

فضای 29: این فضا اتاقی را در بر می گیرد که ترکیبی است از دو لایه دو و سه. جنس خاک این فضا ترکیبی از خاک نرم به همراه مقادیری کلوخه همراه با خرده های چوب و حصیر است. آثار بدست آمده در لایه شمارة 2 فضای 29 شامل یک عدد پیکرک گاو ناقص و یک تکه از لبه هاون سنگی و یک مشتة کوچک است و سفال های آن نیز به مانند مابقی سفال های فضاهای دیگر از نوع کاسه های کوچک و بزرگ، پیاله و خمره های کوچک است.

رنگ سفال ها بیشتر نخودی و نارنجی و تعداد کمی سفال خاکستری و قرمز نیز قابل مشاهده است. لایه سه این مجموعه درعمق 233 به کف می رسد. این لایه دربرگیرنده مواد فرهنگی شامل چند عدد قطعه سفال چند رنگ، پیکرک های گاو، دوک گلی، درپوش گلی، گلوله های شمارشی، اثر مهر با نقوش هندسی و گیاهی، پیکرک گوسفند، پیکرک زن، پیکرک مرد، تیغه سنگی، فلاخن، اثر حصیر و سر پیکرک انسانی که این سر با توجه به مشخصاتش همچون نمایش دو چشم کشیده بادامی منقور، بینی تیغ هایی و دهانی باز با لبانی باریک اشاره کرد که بسیار شبیه پیکرک های سومری است.

مواد فرهنگی بدست آمده در این فضا حکایت از اهمیت داشتن این اتاق و استفاده مداوم از آن به عنوان محل زندگی دارد. خشت های این فضا ابعاد معمول خشت های شهر سوخته را دارد و از مشخصات آن استفاده از چوب های ترک های نازک به همراه ملات در لابه لای خشت هاست که نشان از دقت در ساختار معماری این اتاق و با اهمیت بودن آن دارد. سفال های لایه سه بیشتر نخودی با نقش مایه گیاهی، هندسی و جانوری است که دربرگیرنده بزهای شانه ای است.

ساختارهای بدست آمده در این فصل کاوش با یکدیگر چفت و بست ندارند. خشت ها ساختاری معمولی دارند و باتوجه به تغییر شکل دادنشان حکایت از این دارد زمانی که کامل خشک نشده بودند در معماری از آنها استفاده شده است. تنها نکات بارز در این کاوش استفاده از چوب های نازک در لابه لای خشت های معماری همراه با ملات است و نکته حائز اهمیت دیگر که به عنوان یک احتمال ضعیف از آن یاد می کنیم، استفاده از پدیده ای نوظهور است که تاکنون در دیگر نقاط معماری شهر سوخته رویت نشده و به عنوان یک تزئین گلبری در دیواره جنوبی فضای 29 است.