مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان؛ یادگاری باشکوه از زمان صفویه

یکی از آثار تاریخی که از زمان صفویه باقی مانده، کاخ گلستان است. امروزه کاخ گلستان به موزه تبدیل شده و روزانه افراد بسیاری از آن بازدید می کنند. با ما در مقاله معرفی کاخ گلستان همراه باشید تا بدانید کاخ گلستان کجاست و از معماری مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان آگاهی یابید.

معرفی

معماری کاخ گلستان متعلق به 442 سال پیش است. این مجموعه زیبا از جمله مجموعه های با ارزش ایران بوده و نشان دهنده بخشی از تاریخ و هنر ایران به جهانیان است. در اینجا اتفاقات مهم و موثری در تاریخ ایران رخ داده اند که هیچ وقت فراموش نخواهند شد. براساس مقاله کاخ گلستان کجاست باید بدانید که این بنا در بین خیابانهای امام خمینی یا سپه سابق، میدان امام خمینی، خیام، ناصر خسرو و خیابان پانزده خرداد قرار گرفته است.

تاریخ دیدنی

معماری کاخ گلستان متعلق به زمان صفویه است و در دوران شاه عباس صفوی ساخته شد. بعد از دوران صفویه این کاخ از اهمیت کمی برخوردار بود تا در زمان کریمخان زند، دیوانخانه ای در مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان ساخته شد و رونق دوباره ای به آن داد. با این وجود، زمان آقا محمد خان قاجار بود که این کاخ بسیار رونق پیدا کرد و به آن توجه ویژه ای شد. براساس مقاله کاخ گلستان کجاست باید بدانید که در مدت زمان حکومت ناصرالدین شاه که 49 سال بود، بخشهای مختلف کاخ گلستان دچار تغییرات ویژه ای شدند و در زمان حکومت مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمد شاه قاجار این کاخ تغییرات بخصوصی نداشت، اما اتفاقات ویژه ای در آن رخ دادند.

بخش های مختلف کاخ

تکیه دولت

در بخش جنوبی مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، قبلا انبار دولتی وجود داشت که بعدا در آن تکیه دولت ساخته شد. براساس مقاله معرفی کاخ گلستان باید بدانید که ساخت این تکیه از سال 1284 قمری به دستور ناصرالدین شاه شروع شد و 5 سال به طول انجامید. در آن زمان حدود 40 الی 45 تکیه در تهران وجود داشتند که به مرور زمان به 70 الی 80 تکیه رسیدند. این تکیه بعد از نفوذ فرهنگ غربی به ایران، کم کم کارآیی و اهمیتش از بین رفت. در این تکیه گاهی تعزیه برگزار می شد، اما طی چندین سال کم کم به مکانی مخروبه بدل گشت. براساس مقاله کاخ گلستان کجاست باید بدانید که در سال 1325 خورشیدی این بنا بطور کل تخریب و بیشتر زمین آن برای ساخت بانک ملی استفاده شد.

عمارت خروجی

عمارت خروجی بنای بسیار بزرگی بود که در قسمت شمالی شمس العماره قرار داشت. در واقع براساس مقاله کاخ گلستان کجاست میتوان گفت که عمارت خروجی کاخ گلستان را به دو نیم تقسیم کرده بود. تالار گلستان این عمارت که متعلق به فتحعلی شاه بوده، دلیل نامگیری کاخ گلستان است. این بنا در سال 1296 قمری تخریب شد و به جای آن استخر بزرگی بنا گشت که عمارت بادگیر، شمس العماره و تالار آینه جدید را به هم متصل می کرد. دلیل تخریب این بنا هم ساخت موزه بزرگتر بعد از آمدن ناصرالدین شاه از خارج بود.

ایوان تخت مرمر

تخت مرمری که در ایوان تخت مرمر مشاهده می کنید، به دستور فتحعلی شاه در سال 1221 قمری از 65 قطعه مرمر کوچک و بزرگ ساخته شد. سازنده این تخت، سنگ تراشان مشهور اصفهانی بودند که از مرمر زرد یزد استفاده کردند و اثری جاودان را به یادگار گذاشتند. طراحی این تخت به عهده میرزا بابای شیرازی نقاش باشی بود و استاد محمد ابراهیم اصفهانی سرپرستی سنگ تراشان را می کرد. ایوانی که تخت مرمر در آن قرار دارد، دچار تغییرات بسیاری در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه شد و به شکلی که امروزه می بینیم گردید. براساس مقاله معرفی کاخ گلستان باید بدانید که ایوان مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان در زمان قاجار برای برگزاری مراسم ویژه مورد استفاده قرار می گرفت.

اندرونی و خوابگاه اختصاصی ناصرالدین شاه

در قسمت شمالی مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، دالان هایی وجود داشتند که به اندرون یا فرح آباد یا حرم خانه می رسید. اندورنی در دورتادور باغچه قرار داشت و بعد از اتمام ساخت، ناصرالدین شاه تصمیم می گیرد خوابگاهی با معماری جدید درست در وسط این باغچه بنا کند. این بنا در سال 1304 قمری مورد بهره برداری قرار گرفت و مسئول ساخت آن محمد ابراهیم خان امین السلطان بود. همانطور که براساس کاخ گلستان کجاست گفته شد، این بنا بسیار شبیه به کاخ دولما باغچه بوده است. براساس مقاله معرفی کاخ گلستان باید بدانید که ساختمان های حرم خانه و خوابگاه اختصاصی ناصرالدین شاه در زمان پهلوی تخریب و به جای آنها ساختمانهای وزارت دارایی ساخته شدند.

خلوت کریمخانی

در قسمت شمال غربی کاخ، بنای سرپوشیده ای به نام خلوت کریمخانی وجود دارد. این بنا دارای ستون هایی در ایوان های 3 گانه خود بوده و در قسمت وسط آن حوضی قرار دارد. قبلا مسیر دسترسی به قسمت اندرونی، دیوان خانه و تالار تخت مرمر از این قسمت بود که در زمان ناصرالدین شاه این راه مسدود شد. این قسمت در زمان ناصرالدین شاه بود که به نام خلوت کریمخانی نام گرفت، چون بر اثر تغییراتی که در این زمان انجام شدند، دور تا دور این قسمت نرده هایی بنا گشتند و از کل باغ گلستان جدا شد. به همین دلیل حیاط کریمخانی دارای آرامشی خاصی بود که ناصرالدین شاه برخی مواقع در زمان استراحت خود به اینجا می آمد و از آن لذت می برد.

امروزه در این قسمت سنگ مزار ناصرالدین شاه و تخت فتحعلی شاه وجود دارند. سنگ مزار ناصرالدین شاه ابتدا بر روی مقبره او قرار داشت، اما بعد از انقلاب به کاخ گلستان و بعد از آن به خلوت کریمخانی منتقل شد. بر روی این سنگ 1.31 در 2.49 متری تصویری از ناصرالدین شاه را می بینیم که شمشیری در دست دارد. براساس مقاله معرفی کاخ گلستان باید بدانید که تخت فتحعلی شاه در کنار سنگ قبر ناصرالدین شاه و در بخش جنوبی این قسمت قرار دارد. این تخت از جنس مرمر بوده و در اطراف آن نوشته هایی وجود دارند که نشان دهنده ساخت آن در زمان فتحعلی شاه هستند. در گذشته، این تخت مرمر جلوی عمارت خروجی و بادگیر قرار داشت، اما در زمان پهلوی دوم این تخت به حیات کریمخانی منتقل شد.

نگارخانه

نگارخانه در قسمت شمال غربی کاخ بوده و امروزه به این نام شناخته شده است. در اینجا پرده های نقاشی ایرانی وجود دارند که از زمانیکه ناصرالدین شاه از فرنگ برگشت، ایجاد شده اند. تغییراتی که در این قسمت در آن زمان انجام شدند، در سال 1293 به پایان رسیدند. نگارخانه فعلی دارای دو بخش بوده که یک بخش آن در قسمت جنوبی و شامل حوضخانه تالار موزه هست. این قسمت در طی زمانهای مختلف کاربردهای مختلفی نیز داشت که از جمله این کاربردها دفتر صاحب جمع اموال، تلفنخانه، انبار تالار موزه و نمایشگاه بودند. اما، در حال حاضر در این بخش نقاشی های میرزا بابا نقاش باشی شیرازی، مهرعلی، اسماعیل جلایر، ابوالحسن ثانی، احمد، علی اکبر خان مزین الدوله به نمایش گذاشته شده اند.

براساس مقاله معرفی کاخ گلستان باید بدانید که بخش دوم این نگارخانه در زمان پهلوی دوم ساخته شد و پاسدارخانه گارد سلطنتی بوده است. این بخش در قسمت شمالی این نگارخانه قرار دارد و در آن نقاشی های متعلق به کمال الملک، آقامیرزا موسی، میرزا مهدی خان، محمود خان صبا و نقاشان اواخر دوران قاجار به نمایش گذاشته شده اند.

موزه مخصوص

این موزه در سال 1253 خورشیدی در حوضخانه تالار سلام توسط معمارباشی ساخته شده است. گچبری بسیار زیبای این قسمت از حوضخانه تالار سلام در پهلوی دوم انجام شد. در واقع، از زمان پهلوی دوم این قسمت به موزه مخصوص تبدیل شده و در آن اشیایی مربوط به زمان قاجار نمایش داده شده اند.

تالار اصلی

در کنار حیاط کریمخانی و شمس العماره، تالار سلام قرار دارد. این تالار در ابتدا به عنوان موزه ساخته شد، اما بدلیل انتقال تالار آینه و تخت سلطنتی از موزه قدیم به این ساختمان و همچنین برگزاری سلام های خاص این تالار به تالار سلام معروف شد. این تالار اولین موزه دولتی و سلطنتی بود که به دست ناصرالدین شاه تاسیس شد و خود را به خوبی نمایش داد.

تالار آینه

این تالار جزیی از بنای موزه جدید بحساب می آید و هم زمان با تالار سلام ساخته شد. این تالار زمانیکه آثار موجود در موزه قدیم را به موزه جدید منتقل می کردند، مختص تاج کیانی و تخت طاووس بود. این تالار دارای تزئینات بسیار زیبایی بوده که آن را بسیار جذاب کرده اند. براساس مقاله کاخ گلستان کجاست باید بدانید که کمال الملک در سال 1309 قمری نقاشی از این تالار کشید که در حال حاضر در تالار سلام قرار دارد.

تالار عاج

تالار دیگری که در کنار تالار آینه قرار گرفت، تالار عاج است که تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست. نقاشی از نمای این تالار توسط محمود خان ملک الشعرا در سال 1286 قمری کشیده شده که در آن میتوان دید که در نمای این تالار ایوانی به همراه 6 ستون، یک راه پله، سه در بزرگ و 3 ارسی وجود داشته اند. در این تالار ویترین هایی وجود دارند که در آنها هدیه هایی که سلاطین اروپایی به قاجاریان داده بودند، قرار دارند. این هدایا در ابتدا در تالار سلام قرار داشتند. در این تالار ظروف ارزشمندی همچون سرویس جواهرنشان، سرویس چینی که ویلهلم به ولیعهد وقت ایران هدیه کرد، سرویس چینی متعلق به جنگهای ناپلئون بناپارت و ظروفی که نیکلای اول هدیه داد، دیده می شوند.

تالار برلیان

تالارها و اتاق هایی با آینه کاری های بسیار زیبا و همچنین تزئینات متعدد در سمت شرق تالار عاج قرار دارند که کف آنها نسبت به دیگر تالارها پایین تر است. این بخش تالار برلیان نام دارد.

شمس العماره

یکی از بناهای جذاب و جالب توجه از تهران قدیم، شمس العماره است. این بنا در دوران خود جز بلندترین ساختمان ها در تهران بحساب می آمد. ناصرالدین شاه در سفری که به اروپا داشت، به شدت تحت تاثیر معماری بناهای اروپایی و همچنین بناهای مرتفع آنها قرار گرفت و به همین دلیل دستور ساخت شمس العماره را می دهد تا از بالای آن بتواند مناظر اطراف خود و تهران را تماشا کند.

عمارت بادگیر

در قسمت جنوبی مجموعه گلستان، عمارت بادگیر ساخته شد. مسئول اجرای تغییرات این بخش حاج علیخان حاجب الدوله بود. این عمارت دارای چند دهلیز، بالاخانه، گوشواره های جذاب و همچنین تالار بزرگی است. این تالار دارای ستون ها، ارسی ها، سقف و دیواره هایی بوده که بر روی آنها هنر ایرانی آینه کاری، منبت کاری زرنگاری و نقاشی را میتوان دید. همچنین، در این تالار از مرمر استفاده شده و دارای زیبایی منحصر بفردی از گذشته تا به امروز بوده است. براساس مقاله معرفی کاخ گلستان باید بدانید که در این عمارت تالار شاه نشینی وجود دارد که در آن 9 ارسی، دو ستون مارپیچ، ازاره های مرمری و کفپوش معرق دیده می شوند.

تالار الماس

در کنار عمارت بادگیر، تالار قدیمی به نام الماس وجود دارد که دلیل چنین نامی، آینه کاری درون این تالار است. این تالار خود شامل چند پستو، بالاخانه، دهلیز، اتلق گوشواره و یک تالار بزرگ هست. در این تالار از آینه کاری بسیار زیبا و همچنین شیشه های رنگی استفاده شده و در قسمت زیرین این تالار حوضخانه بزرگی وجود دارد. این تالار در زمان ناصرالدین شاه دچار برخی تغییرات شد. میتوان گفت مقرنس های آینه کاری شده ایوانچه سمت جنوبی این تالار از قدیمی ترین آثاری بوده که در این تالار باقی مانده اند. این مقرنس ها متعلق به دوران فتحعلی شاه هستند.

کاخ ابیض

دلیل ساخت کاخ ابیض این بود که از طرف پادشاه عثمانی، سلطان عبدالحمید هدایای بسیاری به ناصرالدین شاه تقدیم شدند. تعداد این هدایا بسیار بودند و به همین دلیل ناصرالدین شاه دستور ساخت کاخی را می دهد تا مکانی برای قرار دادن این اشیای ارزشمند باشد. ساخت این بنا در اواخر پادشاهی ناصرالدین شاه بود. این بنا دارای معماری اروپایی و نمای آن از مرمر است و بخاطر این نوع از معماری، نام این کاخ قصر ابیض شد. در تالار این کاخ فرش اهدایی سلطان عبدالحمید و چند تابلو از خانواده های سلطنتی اروپا قرار داده شده اند. این تالار مکان بسیار مناسبی برای پذیرایی از پادشاهان و بزرگان بود.

موزه مردم شناسی

موزه مردم شناسی در سال 1316 در بنایی که در خیابان بوعلی قرار دارد، بازگشایی شد. امروزه در این بنا انجمن آثار و مفاخر ملی ایران قرار دارد. این موزه را میتوان از جمله قدیمی ترین موزه های مردم شناسی در کل ایران دانست که از اهمیت بسیاری برخوردار است. این موزه دارای دو طبقه است که در طبقه اول تالارهای نمایشی و بخش اداری قرار دارند. در طبقه دوم لباسهای مختلفی از کل ایران در زمان قاجار و همچنین برخی اشیا و لوازم دیگر به نمایش گذاشته شده اند.