متولی بافت تاریخی شهرها فقط میراث فرهنگی نیست

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین گزارشهای منتشر شده و خبرهای بدست رسیده، متولی بافت تاریخی شهرها فقط میراث فرهنگی نیست.

شهاب طلایی، مدیر عامل صندوق توسعه و احیا و عبدالرضا مهاجری نژاد، عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در مناظره زنده تلویزیونی برنامه «بالاتر» که از شبکه خبر پخش شد، موضوع واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی را نقد و بررسی قرار دادند.

در این مناظره، عبدالرضا مهاجری نژاد با نقد عملکرد صندوق توسعه و احیا در هجده سال گذشته گفت: این صندوق از بدو تأسیس در سال 1384 تا امروز تنها 120 بنا را به کمک بخش خصوصی احیا کرده و بطور متوسط هر سال فقط 7 بنا احیا شده است. این نشان دهنده آن است که ایرادات زیادی در نحوه واگذاری وجود داشته است.

وی افزود: مخالفت اصلی ما با نحوه واگذاری این بناهاست، چرا که مکانیسم روشنی در مورد نحوه واگذاری ها وجود نداشته و مطالعات کاملی درباره آن صورت نگرفته و شیوه های مرمتی درستی نیز در آن اجرا نشده است و همچنین نوع کاربری و خدمات تعریف شده با ماهیت بنا سازگار نیست.

وی ضمن تاکید بر ماهیت اقتصادی نهادهایی که به عنوان صندوق تأسیس می شوند، ادامه داد: در قانون مصوب شده توسط دولت و مجلس در برنامه چهارم ماهیت حقوقی صندوق مشخص نشده و در برنامه هفتم توسعه نیز این ماهیت تکمیل نشده است.

مهاجری نژاد با اشاره به ماهیت غیرانتفاعی صندوق که در قانون به آن اشاره شده است، تصریح کرد: اگر صندوق دولتی است چرا به ماهیت غیرانتفاعی به آن منتسب شده است و اگر غیر انتفاعی است چرا ساختار و تشکیلات و هزینه های آن وابسته به دولت است.

وی به حوزه های سه گانه میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی اشاره کرد و ادامه داد: صندوق و وزارتخانه تا الان در این زمینه ها به وظایف خود به خوبی عمل نکرده اند.

در ادامه مناظره، شهاب طلایی، مدیر عامل صندوق توسعه و احیا در پاسخ به نقدهای مطرح شده گفت: بنایی که متعلق به دولت است، الی الابد به دولت تعلق دارد. در بحث واگذاری هرگز موضوع فروش بناها مطرح نیست.

وی پیرامون اینکه متولی بافت تاریخی شهرها فقط میراث فرهنگی نیست، ادامه داد: موضوع اصلی ما جذب مشارکت مردم در زمینه حفظ میراث فرهنگی و تاریخی متعلق به خودشان است. واگذاری بناهای تاریخی تعبیر درستی نیست و ما معتقدیم آنچه که صندوق انجام می دهد، جذب مشارکت پذیری مردم در حفظ بناهای تاریخی است.

طلایی تصریح کرد: حفظ بناهای تاریخی فقط ثبت این آثار نیست، حفاظت از این بناها دارای یک چرخه چند مرحله ای شامل شناسایی، ثبت، مرمت و احیاست. زمانی که یک بنا با حضور مردم احیا شود، پایداری آن افزایش یافته و به نحو احسن حفاظت می شود.

مدیر عامل صندوق توسعه و احیا افزود: در گذشته نگاه تک بعدی به موضوع ثبت و حفاظت از بناها وجود داشته و منافع مردم و جامعه محلی لحاظ نشده است. سابقا در حفظ بناها فقط موضوع ثبت دنبال شده است و حضور و مشارکت مردم در احیا بناهایی که جنبه هویتی هم برای آنها دارد، محقق نشده است.

این مقام مسئول وزارت میراث فرهنگی ادامه داد: تأسیس صندوق تصمیم یکباره و آنی نبوده است بلکه حاصل تجربه سیاستگذاری کشور در امر احیای بناهای تاریخی است، طرح های مختلفی قبل و بعد از انقلاب اسلامی برای حفاظت از میراث فرهنگی و بناهای تاریخی اجرا شده و خروجی همه این طرح ها تأسیس صندوق توسعه و احیا بوده است.

وی به بند ز ماده 114 قانون برنامه چهارم توسعه اشاره کرد و گفت: براساس تجربه طرح های حفاظت، این قانون تصویب کرد که صندوقی تأسیس شود که متولی امر حفاظت و احیای بناهای تاریخی کشور شود.

طلایی ادامه داد: اینکه صندوق نتوانسته به بخشی از مأموریت های خود عمل کند، ناشی از فرصت سوزی هایی است که در ادوار گذشته اتفاق افتاده است. صندوقی که مولود دغدغه های دلسوزان و کارشناسان میراث فرهنگی بوده، در سنوات قبل مورد پذیرش بخش های مختلف وزارتخانه قرار نگرفته و همین مسئله باعث شده فرصت های زیادی از دست برود.

وی افزود: در موضوع مشارکت مردم در احیای بناهای تاریخی باید گفت صندوق برای پر کردن یک خلأ کشور در حوزه حفاظت و احیای میراث فرهنگی کشور، تأسیس شده است و دارای یک شخصیت حقوقی مستقل ذیل وزارت میراث فرهنگی است.

مدیر عامل صندوق توسعه و احیا خاطر نشان کرد: طبق استفساریه ای که از دیوان محاسبات کشور گرفته شده، صندوق توسعه و احیا دارای ماهیت دولتی است و به همین دلیل است که مانند سایر دستگاه های دولتی دارای ذی حساب و سازوکار مالی دولتی است. بند دو اساس نامه صندوق نیز تصریح می کند که صندوق مؤسسه ای وابسته به وزارتخانه میراث فرهنگی است.

وی ادامه داد: علاوه بر بند ز ماده 114 برنامه چهارم توسعه، قانونگذار در ماده 8 قانون حمایت از استادکاران و فعالان صنایع دستی نیز صندوق را به عنوان نهاد دولتی معرفی می کند.

طلایی در ادامه تصریح کرد: موضوع صندوق فقط بناهای دولتی نیست، ماده 6 اساسنامه صندوق بناهای تاریخی قابل احیا را شامل همه بناهای تاریخی اعم از خصوصی و دولتی کشور میداند.

وی اضافه کرد: وقتی این مأموریت توسط قوه مجریه به صندوق اعلام شده است، این عنوان نشان دهنده فهم قانونگذار از مسئله حفاظت بناهای تاریخی است که آن را منحصر به بناهای دولتی ندانسته و زمینه حضور صندوق در احیای همه بناها را فراهم کرده است.

طلایی در پاسخ به انتقادات مهاجری نژاد گفت: در یک دوره براساس فهم قانونگذار و مجری قانون از منابع عمومی کشور هزینه شده و بناهای تاریخی از مردم خریداری و تملک شد تا توسط دولت مرمت شود. اما تجربیات سالهای بعد نشان داد که این سیاست شکست خورده است و به دلیل همین شکست صندوق توسعه و احیا تأسیس شد تا با کمک بخش خصوصی و مردمی بناها احیا شوند.

وی افزود: اگر مردم در خود بناها ساکن بودند، این بناها به نحو احسن تری حفظ و مرمت میشد. در گذشته در بخش دولتی طرح های مرمتی شبیه طرح پردیسان تصویب و اجرا شد ولی کفاف همه بناهای تاریخی کشور را نداد و چاره جویی برای حل این مشکل منجر به تأسیس صندوق شد.

مهاجری نژاد در ادامه مناظره در پاسخ به طلایی گفت: امروز 2 هزار بنای دولتی آماده واگذاری است، این بناها متعلق مردم است. وزارت میراث فرهنگی باید وظایف حاکمیتی خود عمل کند و جلوی تخریب بناهای خصوصی ارزشمندی مانند بازار تهران را بگیرد، نه اینکه سراغ راحت ترین کار برود که احیای بناهای متعلق به کل آحاد جامعه است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی افزود: دولت باید هم از نظر طرح مرمت و هم در اعطای تسهیلات به کمک مالکان بناهای خصوصی بیاید، چرا میراث فرهنگی بر احیای تک بناها اصرار دارد و به دنبال احیای بافت ها نمی رود.

طلایی در پاسخ گفت: در موضوع بناهای تاریخی کشور نمی توانیم یک نسخه واحد ارائه کنیم. از طرف دیگر ما نمی توانیم به سیاست شکست خورده گذشته بازگردیم که احیا را صرفاً به کمک منابع دولتی دنبال میکرد.

مدیر عامل صندوق توسعه و احیا ادامه داد: احیای تک بناها در بافت های تاریخی محرک احیای کل بافت شده است. ما امروز تک بناهای دولتی در تبریز، اصفهان، یزد و اردکان داریم که با جذب مشارکت و سرمایه گذاری مردمی احیا شده و باعث ایجاد موج احیا در کل بافت تاریخی شده است.

مهاجری نژاد در ادامه تاکید کرد: دولت با منابعی که در اختیار دارد، وارد احیای بافت نمی شود ولی به موضوع احیای بناها از طریق واگذاری ورود می کند که دارای موانع قانونی است و دلیل این امر هم کمبود منابع مالی است.

طلایی در پاسخ گفت: متولی بافت تاریخی شهرها فقط میراث فرهنگی نیست بلکه نهادهای دیگری مانند شهرداری ها، وزارت راه و مسکن و شهرسازی، اوقاف و نهادهای متعدد دیگری نیز در این بافت ها متولی هستند. اینکه در احیای این بافت ها فقط وزارت میراث فرهنگی را متولی بدانیم نه علمی است و نه عملی و اجرایی.

مدیر عامل صندوق تصریح کرد: موضوع اصلی ما جریان یافتن زندگی و حیات در بناهای تاریخی است و بحث فروش یا واگذاری صرفاً برای اجاره و منافع اقتصادی هرگز مورد نظر ما نبوده و نیست. موضوع ما اصلاً دریافت کاستی های بودجه از محل واگذاری بناها نیست و فقط به مرمت و احیای آن قبل از آنکه به تلی از خاک تبدیل شوند می اندیشیم.

وی با اشاره به انتقادات مهاجری نژاد، تصریح کرد: مگر می شود در کشور بنایی توسط صندوق احیا شود ولی فاقد طرح مرمتی مصوب نباشد، تا زمانی که طرح مرمت یک بنا به تأیید شورای فنی صندوق نرسد، اجازه عملیات مرمت صادر نمی شود.

وی افزود: در مورد بناهای شاخص و فاخر وزارت میراث فرهنگی کمیته نفایس ملی را تأسیس کرده است. در این کمیته بزرگان حوزه میراث فرهنگی عضو هستند، اگر این کمیته تشخیص دهد که یک بنا باید توسط دولت مرمت و اداره شود، مدیریت آن صد در صد به بخش دولتی سپرده می شود.

مهاجری نژاد در ادامه به موضوع متولی بودن وزارت میراث فرهنگی در احیای بافتها اشاره کرد و گفت: بسیاری از مساجد تاریخی نیازمند مرمت است و وزارت میراث فرهنگی برای آن کاری انجام نداده است.

طلایی در پاسخ گفت: یکی از بهترین دوره های هماهنگی بین وزارت میراث فرهنگی و سازمان اوقاف در همین دوره فعلی انجام شده است، چرا که وزیر با سازمان اوقاف به عنوان یکی از دستگاه هایی که بیشترین تعداد بناهای تاریخی را در اختیار دارد، تفاهمنامه جامعی امضا کرده و روند همکاری ما با اوقاف در زمینه احیای بناهای تاریخی، روندی رو به رشد بوده و در تمام طول دوران گذشته تا امروز بی سابقه بوده است.

طلایی در ادامه به جذب مشارکت مردم و بخش خصوصی برای مرمت و احیای 40 بنا در سال جاری توسط صندوق اشاره کرد و گفت: احیای 40 بنا به معنای احیای بافت تاریخی، جذب اعتبار بخش خصوصی، اشتغالزایی برای مردم محلی، سرمایه گذاری مردم در بناهای تاریخی است.

عبدالرضا مهاجری نژاد در جمع بندی نهایی این مناظره گفت: جدای از بحث فنی و کاربری، باید فرق اموال سرمایه ای و اموال مصرفی را بدانیم. ما در سالهای همه مراکز گردشگری در استانها را فروخته ایم که نتایج خوبی نداشته است.

وی تاکید کرد: در امر احیا باید مؤلفه های مربوط به حوزه اقتصاد گردشگری و محیط زیست رعایت شود. من با نحوه واگذاری به این صورت مخالفت هستم اما در مورد اصل کاری که صندوق انجام می دهد، مخالفتی ندارم.