قاشق نقره ای هخامنشی با قدمت 2400 سال که در حراجی کریستیز فروخته شده است

ایسنا/ این خبر پیرامون قاشق نقره ای هخامنشی با قدمت 2400 سال که در حراجی کریستیز فروخته شده است، برای شما نوشته شد.

قدمت این قاشق نقره ای حدود 400 قبل از میلاد اعلام شده و در سال 2011 حراجی کریستیز ارزش مالی آن را 15 تا 20 هزار پوند تخمین زده که در 6 اکتبر همان سال به قیمت 15 هزار پوند فروخته شده است.

اکنون تصویری از این قاشق به همراه این متن که «از ایران دزدیده شده و در حراجی کریستیز فروخته شده است» در فضای مجازی دست به دست می شود. در صفحه این حراجی نوشته شده که منشأ قاشق نقره ای هخامنشی، «مجموعه سورنا» در لندن اواخر دهه 1970 تا اوایل دهه 1980 بوده است اما جز اینها جزئیات دیگری از این شی وجود ندارد و معلوم نیست این قاشق نقره ای منسوب به هخامنشی از کجا و چگونه به دست آمده و چه زمان از ایران خارج شده است.

قاشق نقره ای به استناد اطلاعاتی که از آن منتشر شده حدود 6 اینچ (15.2 سانتیمتر) طول دارد و با جزئیات هنری قابل بحثی همراه است. کاسه قاشق بیضی شکل بوده که سر اردکی با منقاری طرح دار به آن متصل شده و ادامه دسته قاشق به شیری جهنده منتهی شده است. دهان شیر باز بوده و گویی آماده شکار اردک است. دسته قاشق در انتها به یک «گریفین» پرنده افسانه ای هما ختم می شود که در ظاهر چرخه حیات وحش را در این قاشق به نمایش گذاشته است.

سوای این پرسش ها که قاشق نقره ای منسوب به هخامنشی چه منشأیی داشته و چگونه از لندن سردرآورده است، دکتر علی صفی پور پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایرانی که عکس چرخیده در فضای مجازی آن را مشاهده کرده، در یادداشتی به هنر نمادپردازی هخامنشی در این قاشق نقره ای پرداخته است.

این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایرانی نوشته است: «می دانیم که قاشق در ایران باستان، دست کم برای اشراف کاربرد داشته است، نمونه ای از آن را میتوان در قاشق و چنگال بازمانده از دوره ساسانی دید که امروزه در موزه رضا عباسی نگهداری می شود. در خبرها آمده است که قاشق هخامنشی در حراجی به فروش رسید و سر از مجموعه ای خصوصی درآورد. جای بسی تأسف است و صد افسوس که این هنر ارزشمند، دستخوش تاراج قاچاقچیان میراث تاریخی و تمدنی شده است.

این قاشق 15 سانتیمتر درازا دارد با دسته ای که هنرمندانه ساخته شده است. درباره هنر بکار رفته در این قاشق باید گفت، در هنر شگفت انگیز هخامنشی همواره ما با پیچیدگی، ظرافت و نمادپردازی روبرو هستیم. نمونه ای از هنر شگفت انگیز ایرانیان باستان را میتوان در همین قاشق هخامنشی دید.

اگر از اینکه فلزکار ایرانی چگونه در آن دوران چنین چیزی را ساخته است بگذریم، باید درباره طرح هنری این قاشق گفت طرحی بسیار زیبا و نمادین دارد؛ در جلو دسته قاشق یک اردک به مانند هنگامی که قرار است از آب ماهی یا هر غذای دیگری را به دهان بگیرد، دهان باز کرده است. پشت سر او شیری در پی شکار اردک، جهش کرده است. پس از آن پرنده ای افسانه ای (شاید شیردال) است.

شاید در نگاه نخستین چنین گمان شود که این قاشق یک نقش مایه تکراری باستانی را گزارش می دهد. نقش مایه «گرفت و گیر» که بارها در آثار باستانی تا دوره معاصر نیز در میان انبوه نقش مایه های هنری دیده می شود و از این قرار است که جانوری شکاری، جانور دیگری را شکار می کند. نمونه هایی مانند شکار گاو، بز، قوچ، آهو، گوزن، خرگوش و...به دست جانورانی مانند شیر، پلنگ، یوز، عقاب، شاهین، و...از این دست گرفت و گیرها هستند. یک نمونه بسیار شناخته شده و پرکاربرد همانا شکار گاو توسط شیر است که نمونه هایی از آن را در پلکان کاخ آپادانا و کاخ سه دروازه (کاخ شورا) تخت جمشید تا مهرهای ساسانی میتوان دید. در اینجا نیز گویی شیر و موجود افسانه ای هر دو در کمین اردک برای شکار هستند. هرچند گرفت و گیر کاملا روی نداده است.

اگرچه شیر در پی اردک است، اما آنچه باعث می شود آن را متمایز از نقش مایه های «گرفت و گیر» بدانیم، همانا، نقش موجود افسانه ای (شیردال) پس از شیر است. آشکار است که پرنده افسانه ای باید از موجودات طبیعی مانند شیر قدرتمندتر باشد. از این رو شیوه نگریستن او بر شیر چنان است که گویی در پی شکار آن است.

این مجموعه از «خوردن» و «خورده شدن» زنجیره غذایی موجودات را نشان می دهد. اردکی که از آب ماهی را شکار می کند و می خورد، شیر اردک را شکار می کند و موجود غیر طبیعی و افسانه ای در کمین شیر است. گویی در اینجا انسان فراتر از طبیعت پنداشته شده است، چنان که این موجودات در دستان او قرار دارند و با آنها غذا می خورد بی آنکه شکار دیگری بشود.