کمال الدین اسماعیل اصفهانی شاعری شهید و مهجور است

ایسنا/ براساس آخرین گزارشهای منتشر شده و خبرهای بدست آمده، کمال الدین اسماعیل اصفهانی شاعری شهید و مهجور است.

بی انصافی است که در کنار نام پر عظمت شیخ اجل سعدی شیرازی و لسان الغیب حضرت حافظ شیرازی از شاعر شهید، کمال الدین اسماعیل اصفهانی معروف به «خلاق المعانی» نامی شنیده نشود، او که بنابر شواهد تاریخی، مردم پیش از حافظ به دیوانش تفأل می زدند.

مقبره متروک او در محله جویباره، خیابان کمال و منطقه 3 شهرداری اصفهان واقع شده است. در پیش روی مقبره فضای سبزی است و در پشت آن کنیسه ای به چشم می خورد. این چشم انداز احساس نیاز به ساخت یک مرکز فرهنگی هنری با محوریت مقبره «شاعر شهید» را تشدید می کند.

اما راویان اخبار و ناقلان آثار و طوطیان شکرشکن شیرین گفتار روایتی را گفته اند که در شماره ویژه نامه ای از روزنامه اصفهان زیبا که برای بزرگداشت کمال الدین اسماعیل، که در دی 1399 این گونه منتشر شده است: «روایت می شود که کمال اسماعیل پس از حمله مغول به زاویه نشست و خرقه درویشان پوشید و از شهر دور شد و مردم هدایا به او می دادند تا بچه مغولی تیری افکند و به چاهی نشست و مغولان به هدایا و امانات رسیدند و او را کشتند.»

در ادامه چهارمین ویژه نامه «مشتاق» این روزنامه آمده بود که: «زمان حمله مغولان یکی از واکنش های هنرمندان اهل قلم در برابر سفاکان اهل شمشیر، پناه بردن به زاویه نشینی بود. این رفتار نوعی واکنش منفی تلقی میشد تا بتوانند با این همه گیر مغولان تا زمان غازانخان و محمد اولجایتو که طبع خشن و تهاجمیشان فروکش می کند، کنار بیایند. درحقیقت امانتدار فرهنگ ایران می شوند. آنها تنها از طریق روی آوردن به زاویه توانستند از این فرهنگ پاسداری کنند و تبدیل شوند به خازن گنج گهر.

با این اوصاف به نظر نمی رسد که کمال الدین اسماعیل در حالی که زاویه نشینی و امانتداری فرهنگ را گزیده باشد به شمشیر مغول به قتل رسیده باشد. همان گونه که از فحوای کلامش بر می آید، کمال الدین اسماعیل منتقد بسیار جسور و شجاعی است. از جامعه خود و اهل شمشیری که مملکت اسلامی را عرصه تاراج و غارت خود کردند، به نظر می آید مغولان به همین دلیل و به خصوص با اقبالی که مردم به او کرده بودند، قصد جان او کردند. او بدان پایه می رسد که شاعری ظریف و خالق چون حضرت حافظ می کوشد برای اثبات سخنش دلیل از کمال بیاورد.»

اما گزارش خبرگزاری که در 27 دی 1398 منتشر شد نیز اشاره شده است: «تخته های رها شده، کیسه های گچ و سیمان و ابزار بنایی این روزها تنها مهمان این آرامگاه هستند و بر سنگ مزار این شاعر به جای فاتحه و گل، لباس، فلاسک و قند کارگرانی به جا مانده است که مشغول بهسازی این بنا بوده اند! قدمی سمت این سنگ مزار نمی آید.

در ادامه این گزارش آمد که: «براساس آنچه در روزنامه «اخگر» مورخ آبان 1309 نوشته شده، بنا بوده است که بین پل خواجو و سی و سه پل برای این شاعر آرامگاهی ساخته و گور او به آنجا منتقل شود که خیابان واقع در آن مسیر به همین سبب «کمال اسماعیل» نام گرفت اما پس از گذشت سالها هنوز مزار او منتقل نشده است.»

همچنین در تاریخ 9 دی 1399 فریده روشن، رئیس آن زمان کمیسیون فرهنگی ورزشی شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح کرده بود: ساماندهی و مرمت آرامگاه کمال الدین نگینی بر انگشتر فیروزه ای اصفهان خواهد بود. با توجه به اینکه مقبره ای برای این شاعر ساخته نشده، با تاکید شهردار اصفهان و پیگیری سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان، ساخت مقبره ای در شأن این شاعر بزرگوار در دستور کار قرار گرفت و مقرر شده پارکی که این آرامگاه در آن قرارداد، به عنوان گذر فرهنگی و ادبی معرفی شود.

او در ادامه این مصاحبه گفته بود: در این راستا با همت مدیر منطقه سه شهرداری اصفهان، سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان و سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اقداماتی در دست است و از ردیف اعتباری سال گذشته 150 میلیون هزینه شده و قرار است مقبره ای در شان این شاعر بزرگ احداث شود.

محمدرضا ضیاء، پژوهشگر ادبیات و مصحح دیوان کمال الدین اسماعیل در پاسخ به اینکه «برای مطرح شدن بیشتر این شاعر اصفهانی چه پیشنهادی دارید؟» گفت: ده ها ایده و پیشنهاد درباره گرامیداشت کمال وجود دارد و مطرح شد اما وقتی کسی اعتنایی نمی کند، طرح دادن فایده ای ندارد. من بارها در تلویزیون، سخنرانی ها و خود شهرداری این پیشنهادها را گفته ام.

او پیرامون اینکه کمال الدین اسماعیل اصفهانی شاعری شهید و مهجور است، افزود: مثلاً لازم است تندیسی با مختصاتی که تشریح کرده ام، ساخته شود. تأکید من به مختصاتی که تشریح کرده ام به این جهت است که همه فکر می کنند مردم قدیم همیشه با ریش و دستار و عبا ظاهر می شده اند. من مختصات ظاهری کمال را از دل تاریخ خارج کرده ام و محتوای حاضر و آماده ای جهت بهره برداری و ساخت مجسمه وجود دارد. در همین شهر چندین مجسمه ساز حرفه ای داریم.

این پژوهشگر ادبیات با بیان اینکه مطالبه بعدی، آزادسازی حریم مقبره کمال الدین اسماعیل است، افزود: باید تکلیف کنیسه ای که در جوار مقبره است و در زمان قاجار مسجد بوده مشخص شود.

ضیاء یکی از موانع توسعه مقبره کمال اسماعیل را همجواری با این کنیسه دانست و اضافه کرد: درگذشته، به جهت نگرانی از آسیب رسیدن به آنجا از توسعه مقبره صرف نظر شده است.

او با انتقاد از بدجا بودن مجسمه این شاعر در خیابان کمال اسماعیل اصفهان تصریح کرد: مسئولین می توانند همین مجسمه را در ابتدای خیابان کمال اسماعیل و میدان انقلاب نصب کنند. مدام می شنویم که «چرا مردم کمال اسماعیل را نمی شناسند؟» پاسخ این است که شما باید او را معرفی کنید تا شناخته شود! یکی از ابزارهای معرفی او به مردم این است که در کنار این مجسمه یا تابلوی خیابان کمال اسماعیل او را معرفی کنند.

این مصحح و محقق دیوان کمال اسماعیل، درخصوص طرح جابجایی مقبره که پیش از انقلاب مطرح شده بود، گفت: قرار بوده که مقبره کمال الدین اسماعیل را به نزدیکی سی و سه پل منتقل کنند و به همین دلیل آن خیابان را به نامش کردند. یادمانی هم برای او ساخته شد، اما به نظر کارشناسان، چنین جابجایی نه تنها به لحاظ شرعی حرام است، بلکه از نظر تاریخی نیز درست نبود. قبر کمال قاعدتاً در محله ای است که در آن زندگی می کرد؛ محله های دردشت و جوباره هنوز زنده اند و کمال در اشعارش به نام این محله ها اشاره کرده است.

ضیاء با طرح این سؤال که «چرا در آرامگاه کمال اسماعیل به روی مردم بسته است؟» گفت: شما به این فکر کنید که اگر حافظیه و مقبره سعدی بسته باشند چه وضعیتی رخ می دهد. مقبره کمال هم کمتر از آرامگاه حافظ و سعدی نیست.

او ادامه داد: وقتی ما این سؤال را مطرح می کنیم، پاسخ می دهند که «اگر در مقبره باز باشد، محل امنی برای معتادان خواهد شد.» این مقبره باید رونق پیدا کند و پاتوق بشود. وقتی این اتفاق بیفتد، چطور ممکن است که معتادان آنجا را تسخیر کنند؟ معتادان در خیابانها هم هستند. آیا منطقی است این مسئله منجر به بستن خیابانها شود؟!

این حافظ پژوه با بیان اینکه حتی باباطاهر که شخصیتی مجهول در تاریخ است و انتصاب این اشعار به او مورد تردید قرار گرفته، مقبره و آرامگاه ارزنده ای دارد. خب مردم وقتی مقبره کمال الدین اسماعیل را این گونه می بینند، تصور می کنند که شأن و ارزش او در همین حد است! مخاطب ناخودآگاه فکر می کند که اگر این شخص واقعاً مهم بود، آرامگاه درخوری برایش ساخته میشد.

ضیاء درخصوص «شهید» خواندن کمال اسماعیل گفت: درباره قتل کمال الدین اسماعیل روایت های متعددی هست. در مقدمه دیوان کمال الدین اسماعیل نیز ماجرای قتل او را مفصل توضیح داده ام. با تعریفی که از شهادت هست، کمال اسماعیل شهید شمرده می شود. او را دشمنان بیگانه در حالی که در برابر آنان نوعی مقاومت از خود نشان داده است، کشته اند. پیش از این نیز از عنوان «شهید» برایش استفاده شده است.

او که معتقد است برای اولین بار از دل شواهد تاریخی متوجه شده که مردم پیش از حافظ به دیوان کمال اسماعیل تفأل می زدند، تصریح کرد: شاه عباس که والی هرات بوده، با این نیت که آیا به مقام پادشاهی خواهد رسید یا خیر، به دیوان کمال تفأل می زند. آن فال هم به او می گوید که به نتیجه خواهد رسید و همین طور هم شد.

این پژوهشگر ادبیات در پایان خاطرنشان کرد: من پیشنهاد می کنم که شما چالشی برگزار کنید؛ با اعضای شورای شهر که نماینده های همین مردم هستند تماس بگیرید و از آنها بخواهید که تنها یک بیت از کمال (شاعر همشهری خودشان) از حفظ بخوانند. آن وقت متوجه غربت این شاعر در شهر خودش خواهید شد.

اما مهدی موسوی موحد، معاون میراث فرهنگی استان اصفهان گفت: اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی و وزارتخانه مرتبط آن بر حفظ ابنیه تاریخی و بافت پیرامونی آنها تأکید دارد. هرگونه دخل و تصرف باید به صورت حداقلی و با تأکید بر بهسازی به جای نوسازی باشد.

او ادامه داد: مقبره کمال اسماعیل در بافت تاریخی مسجد جامع اصفهان و خیابان کمال واقع شده که دارای کنیسه های و بافت تاریخی با ارزشی است. این مقبره هم از این قضیه مستثنی نیست و هرگونه دخل و تصرف لازم است که به صورت حداقلی و با تأکید بر بهسازی و مرمت وضعیت کنونی باشد.

معاون میراث فرهنگی استان اصفهان با اشاره به اینکه در راستای ساماندهی مقبره کمال اسماعیل، سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان برنامه ریزی هایی داشته، افزود: برای بحث ساماندهی پارک کمال و مقبره کمال در مجاورت کنیسه های تاریخی، مطالعاتی انجام شده و طرح اولیه ای تنظیم و ارائه شده است.

موسوی موحد افزود: سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در این راستا بودجه ای تخصیص داده و در تعامل با میراث فرهنگی برای ساماندهی آن گذر تاریخی و آن محدوده هست.

او در پایان با اشاره به لزوم حفظ کنیسه های تاریخی در کنار مقبره کمال اسماعیل بیان کرد: محله جویباره، محل زندگی کلیمیان اصفهان بوده است و کنیسه های تاریخی متعددی در این منطقه وجود دارد. تعداد قابل توجهی از این کنیسه ها در فهرست آثار ملی ثبت شده اند و ضوابط و مقررات حفاظتی و حریم منظری کنیسه ها در هرگونه دخل و تصرف در این منطقه باید رعایت شود.

همچنین محمد باقر کلاهدوزان، مدیر منطقه سه شهرداری اصفهان که مقبره کمال اسماعیل در محدوده آن واقع شده، گفت: ساماندهی مقبره کمال اسماعیل در مرحله تهیه طرح و برآورد بوده و در این راستا پیش بینی بودجه برای سال آتی توسط منطقه سه شهرداری انجام گرفته است.