روایت خانه های بر باد رفته در گذر گردشگری آقا نجفی اصفهان

ایرنا/ این خبر پیرامون روایت خانه های بر باد رفته در گذر گردشگری آقا نجفی اصفهان برای شما نگارش شده است.

«گذر گردشگری آقا نجفی» با روایت سرنوشت خانه هایی که در بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان اصفهان ویران شد، شب گذشته (چهارشنبه شب) افتتاح شد.

نشانه های آن خانه های برباد رفته، حالا زبان گویایی شده اند برای اینکه بدانیم میتوان قدر داشته های تاریخی و شناسنامه های شهرمان را بیشتر بدانیم، پیش از آنکه آنها را قربانی خیابان کشی و ساخت بناهای بی هویت کنیم.

سرنوشت بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان اصفهان تلخ است، بافتی که بخشهایی از آن در اثر اصرار برای اجرای گذر آقا نجفی تخریب و به ویرانه هایی در حریم یک اثر جهانی تبدیل شد. این خیابان کشی، نافرجام و عاقبت با دخالت شورای عالی معماری و شهرسازی متوقف ماند و با تاکید این شورا بناست بخش های تخریب شده ساماندهی شود.

پیرو تاکید شورای عالی معماری و شهرسازی، شهرداری در دوره جدید کوشید طرحی را ارائه کند که ضمن ساماندهی شرایط بوجود آمده، این بار بیم ایجاد گذر سواره رو یا تخریب بدنه خیابان حافظ کمتر باشد.

این طرح تابستان سال پیش در کمیسیون ماده پنج استان تصویب و برای اجرا به سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان ابلاغ و اجرا شد.

اما حاصل اجرا، طراحی فضای شهری با سایه ای از بافت تاریخی است که در آن طاقچه ها و نشانه های بازمانده از خانه های تخریبی مرمت شده و در واقع جداره های این گذر را شکل داده اند یا اینکه نشانه های کاروانسرا، ساباط و کوچه هایی که پیشتر در این فضا وجود داشتند، بازسازی شدند.

مرمت و بازسازی این نشانه ها که توانسته است تا حدی مرهم بخشی از بی مهری ها و دشواری های روا داشته شده در سالهای گذشته بر این بافت و خانه های تاریخی ارزشمند شرق میدان نقش جهان باشد، یک زبان گویا دارد و آن اینکه چرا باید حقیقت و عینیت ارزشمندی که وجود داشت و زنده بود را برای کشیدن خیابانی که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی نیازی برای احداث آن وجود نداشت، خراب کرد و حالا برای پاسداشت آنچه از دست رفته، به روایت مجازی آن حقیقت رو به بیاوریم.

شب پیش در خلال افتتاح گذر آقا نجفی که حالا عنوان گردشگری به خود گرفته، پرده هایی از زندگی و زیست آدمهایی که روزگاری در این خانه ها گذر عمر می کردند، در قالب پرفرمنس به نمایش درآمد، روایتی شیرین اما حزن انگیز از حقیقتی که میتوانست از روی مجاز نباشد.

اتفاق رخ داده این است که خانه های تاریخی یا واجد ارزش نگهداری، برای احداث یک خیابان آن هم در حریم بلافصل میدان نقش جهان و مسجد شیخ لطف الله در دوره های پیشین تخریب شد و حالا چون«آب رفته، به جوی برنمی گردد»، برای جبران، چاره ای جز موزه عبرت شدن گذر آقا نجفی وجود ندارد.

موزه عبرت از این جهت که به تعبیر کارشناسان میراث فرهنگی می توانستیم قدری با آگاهی بیشتر نسبت به بافتهای تاریخی تصمیم گیری کنیم پیش از آنکه دیر شود و بر بازمانده ها و نشانه های آن مرثیه بخوانیم.

اما آیا این تجربه تلخ برای بافت شرقی میدان نقش جهان که نتوانست به اجرای آن خیابان دلخواه بیانجامد و تنها با صرف هزینه های مادی و معنوی منجر به تخریب بخش هایی از میراث ارزشمند شهر شد، به تعبیر کوشندگان میراث فرهنگی میتواند درس عبرتی باشد برای تصمیم گیری های بعدی و اجرای پروژه هایی که نوک پیکانشان به سمت بافت های تاریخی نشانه می رود؟

بافتها و خانه های تاریخی هویت شهرهای ما را تشکیل می دهند، میراث گرانبهایی که تا هستند قدرشان را نمی دانیم و گاهی آنها را قربانی خیابان کشی و ساخت بناهای بی هویت می کنیم.

به تعبیر کارشناسان میراث فرهنگی، اصرار برای حفظ بافتهای تاریخی که چون فرشی گرانبهاست و نمیتوان تکه ای از آن را برید و دور انداخت، از این منظر است که در شهرهایی همچون اصفهان با شرایط بحرانی آب و هوا باید از این منابع فرهنگی و تاریخی بعنوان پتانسیل گردشگری بهره گرفت تا کمتر با دست اندازی به منابع طبیعی و زیرزمینی، شرایط زیست پذیری این شهرها را با خطر مواجه کنیم.

در همین پیوند سید محمد بهشتی شیرازی رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی گفت: ایران تنها جایی نیست که بافت تاریخی دارد و در این کشور تنها جایی هم که بافت تاریخی دارد، اصفهان نیست و در همه دنیا در شهرهای دارای سابقه تاریخی، حتما یک بافت ارزشمند تاریخی هم دارند.

بهشتی پیرامون روایت خانه های بر باد رفته در گذر گردشگری آقا نجفی اصفهان افزود: در طول قرن بیستم تلاشهایی شد تا بافت تاریخی از کهولت و مشکلاتی که داشتند فاصله بگیرند اما این رویکرد تخریب بافت و تبدیل کردنش به زمین خالی و ایجاد ساختمانهای جدید چیزی است که 50 سال پیش طرد شده است؛ با این وجود ما هنوز شاهد این هستیم که این رفتار منسوخ شده همچنان در شهرهای مختلف کشورمان تکرار می شود.

وی ادامه داد: اینکه بیایم در داخل بافت تاریخی خیابان بکشیم آن هم با این استدلال که باعث زنده شدن بافت می شود، یک نمونه هم در جهان وجود ندارد که این کار را کرده و نتیجه گرفته باشند.

کارشناس پیشین کمیته فنی سه شورایعالی معماری و شهرسازی ایران یادآور شد: در ایران اقدامات متعددی از این جنس وجود دارد که آمده اند در داخل بافت خیابان کشیده اند اما یک مورد مثال بیاورند که آن بافت احیا شده باشد، همه آنها فقط و فقط تخریب بر جا گذاشته اند.

بهشتی با اشاره به اهمیت مرمت و رفوی شهری در بافت های تاریخی گفت: بافت تاریخی مثل این می ماند که فرش گرانقیمت با ارزشی داشته باشیم و یک تکه آن پوسیده یا از بین رفته باشد. اما چه باید کرد، آیا آن یک تکه را قیچی می کنید و به جایش پارچه اطلس می گذارید، چنین کاری نمی توانید بکنید؛ زیرا این کار از ارزش فرش کم می کند.

وی تاکید کرد: تمام هنر شما باید این باشد که این فرش را رفو کنید یعنی به وضع اصیل اولیه اش نزدیک سازید.

یک کارشناس بافت ها و بناهای تاریخی نیز گفت: اتفاقی که برای گذر آقا نجفی اصفهان افتاد، یک تغییر پارادایم و یک نقطه عطف برای تاریخ شهرسازی ایران بود چرا که صد سال است بافتهای تاریخی ما تخریب و به خیابان تبدیل می شود و این نخستین بار است که تخریب بافتی که قرار بود منجر به خیابان شود، متوقف و به یک گذر فرهنگی تبدیل شده است .

محمد مهدی کلانتری افزود: این تغییر پارادایم، تنها توسط مدیران شهری فعلی اتفاق نیفتاده بلکه توسط یک جریان اجتماعی و پویش مردمی بوجود آمده و 2 سال طول کشیده است تا مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی برای توقف این پروژه خیابان کشی در بافت تاریخی به نتیجه برسد.

وی ادامه داد: بعد از مصوبه این شورای بازهم اصرار برای تخریبِ بدنه خیابان حافظ و ورود ترافیک به این گذر وجود داشت اما در کمیسیون ماده پنج استان بدلیل مغایرت با مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی با آن مخالفت شد.

دبیر پویش مردمی موسوم به «نه به گذر آقا نجفی» هم گفت: تجربه گذر آقا نجفی در بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان بیانگر این است که ما بافتهای تاریخی را تخریب و بعد از آن اقدام به بدنه سازی و جداره سازی و سپس بزک سازی جنازه بناهای تاریخی می کنیم اما نکته قابل توجه این است که از این موضوع عبرت نمی گیریم و بازهم برای خیابان کشی به سراغ دیگر بافتهای تاریخی می رویم.

کلانتری افزود: اکنون 2 خیابان در اصفهان یعنی ابتدای خیابان «شیخ زاهد» و خیابانی به موازات خیابان « طالقانی» در حال پیگیری برای احداث در بافت تاریخی هستند و در خمینی شهر هم خیابان «بخشداری» با عرض 16 متر، مجوز کشیده شدن در بافت تاریخی این شهر را گرفته است.

وی ادامه داد: پرسش این است که چرا تجربه گذر آقا نجفی در بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان درس عبرت نمی شود، آخر تا کی قرار است بافتهای تاریخی را به بهانه ورود ترافیک بشکافیم که البته این کار مشکل ترافیک را هم حل نمی کند و حتی به مراتب شرایط را بدتر از قبل می سازد، از جمله در خمینی شهر که قرار است خیابان بخشداری به موازات و فاصله 50 متری خیابان دیگری که هم اکنون وجود دارد، احداث شود.

کلانتری افزود: ماحصل این اقدام، تنها ارزش بخشی و تجاری کردنِ املاک آن محدوده به ازای تخریب 40 یا 50 پلاک از یک بافت تاریخی است، در این موارد، ملاک عمل هم فقط بناهای ثبت ملی است و بافتهای تاریخی از دم تیغ گذرانده می شوند.

وی یادآور شد: معنا و مفهوم بافت تاریخی به بافت بودنش آن است، وقتی دل این بافتها را می شکافیم و با خیابان کشی آنها را به صلیب می کشیم، در عمل بخشی از هویت شهرهایمان را نابود می کنیم در حالی که تنها نگاهمان به بناهای شاخص است.

کلانتری افزود: شاید برخی از بناهای این بافتها به اندازه بناهای ثبت شده، شناخته شده نباشند اما در بافت تاریخی به اندازه همان بناهای شاخص و ثبت ملی اهمیت دارند و این بافت در کلیت است که اهمیت پیدا می کند.

وی یادآور شد: کلیت بافت تاریحی باعث جذب گردشگر و سرمایه می شود، چرا که کردشگران برای دیدن و اقامت در این بافتها و خانه های تاریخی وارد شهرها می شوند تا تجربه زیست در آنها را داشته باشند.

اما در ادامه، مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان گفت: این مکان که در اثر آزادسازی ها و تخریب های سالهای گذشته به یک فضای مخروبه تبدیل شده بود، به یک فضای شهری پیاده مدار تبدیل شد و نوع طراحی آن هم سایه ای از بافت تاریخی است.

محمدعلی ایزدخواستی افزود: بنا بود که این مکان بصورت یک دسترسی از خیابان حافظ باشد که با توجه به عرض آن و عبور خودرو از بافت تاریخی و کنار مسجد شیخ لطف الله که آسیب جدی به این بنا وارد میکرد، مطالبات اجتماعی شکل گرفت و با ورود شورای عالی معماری و شهرسازی، پروژه خیابان سازی متوقف شد.

وی ادامه داد: با توجه به آزادسازی ها و تخریب های انجام گرفته در این محدوده، این مکان به یک فضای مخروبه و بی دفاع تبدیل شده بود که به همین دلیل از 2 سال پیش و با توجه به مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی برای ساماندهی این محدوده وارد عمل شدیم.

وی با بیان اینکه مقرر شد طبق طرح سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، این گذر از قالب خیابان خارج و به یک فضای شهری انسان مدار تبدیل شود، افزود: یکسری طاقچه ها و نشانه هایی از خانه های تخریب شده در این مکان وجود داشت که مرمت شدند و هم اینک جداره های این گذر را شکل می دهند. همچنین نشانه های کاروانسرای «بیگدلی » و ساباط و کوچه های که پیشتر در این فضا وجود داشتند هم بازسازی شد.

به گفته ایزدخواستی، طراحی این فضا به گونه ای است که وقتی در این گذر حرکت می کنید، گویا از درون این خانه ها که تنها نشانه های آن برجای مانده است، عبور می کنید.