نشست میراث جهانی چغازنبیل ناگفته های زیگورات برگزار شد

خبرگزاری مهر و ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارشات بدست آمده، نشست میراث جهانی چغازنبیل ناگفته های زیگورات برگزار شد.

مجتبی گهستونی، راهنما، پژوهشگر و فعال گردشگری در استان خوزستان در نشست ناگفته های زیگورات چغازنبیل که در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، درباره گنجینه های طبیعی در منظر این میراث جهانی صحبت کرد و گفت: تنها میراث فرهنگی در محدوده شهرستان شوش نبود که موجب نخستین کاوش های باستان شناسی در آن شد. بلکه میراث طبیعی این کهن شهر و به خصوص ظرفیت های نهفته در آن موجب شد تا نخستین اداره محیط زیست خوزستان هم در این شهر شکل بگیرد.

وی با بیان اینکه خوزستان ظرفیت فوق العاده ای در جذب گردشگر هدفمند برای تحقیق و پژوهش و تولید محتوا بر روی جلوه های طبیعی پیرامون چغازنبیل دارد، گفت: به همین دلیل منطقه حفاظت شده کرخه از سال 1349 در مجموعه مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران قرار گرفت. ذخایر ارزشمند جنگل ملی کرخه در زمره مهمترین میراث طبیعی پیرامون مثلت جهانی قرار می گیرند.

گهستونی گفت: پارک ملی کرخه، منطقه حفاظت شده کرخه در غرب شوش قرار گرفته است. برخی از گونه های گیاهی این منطقه گز پده سریم، جاز، بید، لگجی، استبرق، مرغ، شبدر و جامعه غالب پوشش جنگلی را گیاه گز تشکیل می دهد و برخی از گونه های جانوری این منطقه گوزن زرد ایرانی، رودک عسل خوار، گرگ، گربه جنگلی، گراز، گربه وحشی، اردک مرمری، حواصیل زرد، لیکو خوزی، لیکو معمولی، میوه خور و…هستند. از گونه های خزنده منطقه حفاظت شده کرخه میتوان به لاکپشت برکه ای، لاک پشت فراتی، مار آبی، گرزه مار، مار جعفری و…اشاره کرد.

این راهنمای گردشگری گفت: منبع آبی منطقه رودخانه کرخه است که از وسط جنگل جریان دارد البته نهرها و زهاب های اطراف نیز جز منابع آبی منطقه به شمار می روند. وابستگی گاومیش به آب رودخانه و استفاده از جنگل برای گاومیش و گاو، مردم بومی را وابسته به این منطقه کرده است، به طوری که بخش عمده ای از درآمد اهالی از طریق بهره برداری از این منطقه به صورت مستقیم و غیر مستقیم بدست می آید. نکته مهم اینکه تا دهه 30 شمسی دسته های 3 تا 5 تایی شیر ایرانی در این منطقه زندگی می کردند.

وی پیرامون اینکه نشست میراث جهانی چغازنبیل ناگفته های زیگورات برگزار شد، افزود: پارک ملی، پناهگاه و منطقه حفاظت شده دز همچنین جنگلهای دز با طول حدود 150 کیلومتر از سردار آباد دزفول شروع و در امتداد رودخانه دز به طرف جنوب تا عنافچه نزدیک اهواز امتداد دارد. مساحت منطقه حدود 17533 هکتار است. از این مقدار، مساحت پارک ملی 4100 هکتار است. جنگل های یاد شده تنها باقیمانده جنگل های نیمه گرمسیری در کشور ایران است که در نوع خود بی نظیر هستند. درختان «پده» و «گز» و درختچه های «سریم»، «جاز»، «تمشک»، «استبرق»، «کهورک» و «لگجی»، «یونجه» و «گرامینه» بخشی از تنوع گیاهی منطقه محسوب می شوند.

جنگل دز زیستگاه اصلی جانوران زیادی در جلگه خوزستان است که مهمترین آنها گوزن «زرد ایرانی» است که از گونه های نادر ایران و جهان به بشمار می رود. آیا ساکنان شهر دوراونتاش گوزن را می شناختند؟ گوزن زرد ایرانی پستانداری از خانواده گوزن است.

وی افزود: گمان می رفت که نسل گوزن زرد ایرانی منقرض شده است تا اینکه در دهه 1950 گله ای از آن در خوزستان کشف شد. اینک گله هایی از گوزن زرد ایرانی به زادگاه نخستین خود در زیستگاه های پارک ملی و منطقه حفاظت شده کرخه و پارک ملی و منطقه حفاظت شده دز، تحت نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان بازگشته اند. علاوه بر آن گونه های جانوری با ارزش نظیر انواع پرندگان شامل «بلبل خرما»، «لیکو»، «دوراج» و…در منطقه زندگی می کنند. از پستانداران با اهمیت منطقه «رودک عسل خوار» و «گربه جنگل» را میتوان نام برد.

این فعال گردشگری بیان کرد: خوزستان به علت دارا بودن ویژگی های آب و هوایی، از دیرباز تاکنون، مسکن ایل ها و طایفه های گوناگون بوده است. در گسترده جغرافیایی پیرامون چغازنبیل هم اقوام گوناگون در طی قرون و اعصار به ایفای نقش پرداخته اند. طبیعت پیرامون چغازنبیل در نوع کوچ گردی و حتی یکجانشینی تأثیرگذار بوده و شیوه ای از زندگی را از دیرباز بوجود آورده که در رابطه با اقلیم و منطبق بر آن همسازی دارد. این اجتماع غالباً با فعالیتهای کشاورزی و دامداری و روابط بسیار نزدیک خانوادگی مشخص می شود. روابط شخصی میان اعضای این جامعه بسیار نیرومند است و الگوهای رفتاری سنتی بر این روابط حاکم است. شیوه زندگی مردم عموماً غیر رسمی است و آداب و رسوم به ندرت دگرگون می شوند.

در این جامعه خانواده نهاد کانونی است که در روستاها و سایر نشیمن گاه های چغازنبیل سکونت داشتند.

آرش نورآقایی، پژوهشگر حوزه گردشگری هم یکی از افرادی بود که درباره اهمیت تولید محتوا برای این سایت جهانی صحبت کرد و گفت: چغازنبیل حرفهای زیادی برای گفتن دارد، اثری که با قدمت 3200 ساله خود چکیده تاریخ است. ولی این به معنی فراموش کردن میراث دیگر کشور که هنوز جهانی نشده اند، نیست.

وی به موضوعی که همیشه مورد بحث بوده اشاره کرد و گفت که همیشه می گفتند ایران از نظر ظرفیت های گردشگری و میراث فرهنگی در رتبه پنجم یا دهم دنیاست در حالی که این طور نبوده است. الان با توجه به آمار میراث جهانی ثبت شده می توانیم بگوییم که در این حوزه در رتبه دهم قرارداریم البته 24 سال عقب ماندگی در این حوزه را داشته ایم که نمی توانیم ان را جبران کرده و به پای کشورهای دیگر برسیم، چون آنها در این مدت میراث خودشان را جهانی کردند.

نورآقایی گفت: گاهی این رتبه ها را با حوزه گردشگری اشتباه می گیرند، در حالی که حتی اگر رتبه اول ثبت جهانی باشیم که نمی شود؛ هنوز نتوانسته ایم میراث مان را به جاذبه تبدیل کنیم، چرا که جاذبه تعاریف خودش را دارد.

نورآقایی با بیان اینکه ما یاد نگرفته ایم که چگونه در دنیا خود را معرفی کنیم، گفت: به همین جهت تولید محتوا در این حوزه بسیار مهم است.

وی با تأکید بر تولید محتوا در حوزه میراث جهانی گفت: آنچه باعث می شود مردم دلبسته میراث چغازنبیل شوند، مطالعه است اما سوال اینجاست که در رابطه با میراث جهانی چغازنبیل، چند سمینار برگزار شده چند کتاب منتشر شده تا مردم بتوانند مطالعه کنند؟ درباره کاروانسراها که اخیراً ثبت شده، راه آهن، جنگلهای هیرکانی، باغ های ایرانی یا کویر ایران چند کتاب عامه پسند و قابل فهم عمومی تولید شده است؟ مباحث علمی اینها چطور به طور ساده به مردم توضیح داده شد؟

نورآقایی گفت: چغازنبیل در زمان خودش 52 متر بوده است این در حالی است که بلندترین ساختمانی که ما در صفویه داشته ایم عالی قاپو و در دوره قاجار شمس العماره بوده است. آندره گدار می گوید این جادوی آجرگری ایرانی است. چکیده 2500 سال تاریخ را میتوان در این زیگورات دید چون تنها زیگورات سالم و باقی مانده در دنیاست. ولی هنوز این مکان یک مرحله دیگر می خواهد تا به یک مقصد تبدیل شود.

عاطفه رشنویی، مدیرپایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه هم که سالهاست نه تنها مانند یک مدیر میراثی بلکه به عنوان یکی از دلسوزان میراث خوزستان فعالیت دارد، گفت امیدوارم که چشمان من مدیران را در این سالن ندیده باشد و آنها آمده باشند.

پس از آن گفت که این میراث جهانی بر خلاف میراث جهانی دیگر کشورمان کمترین بازدید کننده را دارد، چون کمتر شناخته شده است. این در حالی است که آنقدر چغازنبیل راز سر به مهر دارد که اگر امروز شروع به کار کردن کنیم شاید صد سال آینده بتوانیم پاسخ برخی از سوالات را بدهیم.

مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه ادامه داد: این اثر را به عنوان فخر آجری جهان می دانند. من چند سال پیش که همکاری خودم را با این مجموعه آغاز کردم هر روز دقت می کردیم ببینیم چند نفر به سایت میراث چغازنبیل سر زده اند. امروز هنوز هم این کار را می کنیم و می بینیم کم بازدیدترین سایت جهانی ایران است، چون هنوز نتوانسته ایم برای جامعه ذی نفعان کسب علمی و اقتصادی بوجود بیاوریم و اینها را به خوبی معرفی کنیم. همه کمبودها موجب شده تا نتوانیم برای آن کاری کنیم. این میراث برای همه است و همه حق دارند از آن منتفع شوند.

وی افزود: حلقه مفقوده ما در گردشگری به خصوص در خوزستان این است که به اندیشه مدیریت مقصد نرسیده ایم هیچ وقت در کنار این میراث جهانی به فکر تفریحات مردم و محتوای دیجیتال یا غیره نبودیم تا گردشگری که 25 کیلومتر باید از جاده بپیچد تا به چغازنبیل برسد، از این تغییر مسیر خوشحال باشد.

رشنویی گفت: 640 هکتار عرصه خشت و گل داریم که همه آن میراث هست. باید دست به دست هم برای ارتقای آگاهی عمومی دهیم.

وی با بیان اینکه در نظر داریم تا در چغازنبیل برنامه از غروب تا طلوع را اجرا کنیم، گفت: امیدواریم با ایجاد زیرساختهای بازدید در شب بتوانیم تا 45 روز آینده آن را اجرایی کنیم.

کامیار عبدی، باستان شناس و پژوهشگر هم که در این نشست سخن می گفت، با اشاره به غفلتی که به تاریخ و آثار عیلامیان (ایلامیان) می شود، اظهار کرد: یکی از کارهای واجب آن است که عیلام را در تاریخ ایران بیاوریم و از این حالت «پسر عموی ناتنی» تاریخ ایران خارج کنیم. حتی افراد تحصیل کرده اطلاعی درباره عیلام ندارند، چه برسد به مردم عادی.

عبدی افزود: کتابهایی که در داخل کشور چاپ می شود و یا خارجی ها برای ایران باستان می نویسند نیز محدود شده است به سه دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان. بنابراین با تألیف کتاب «کتاب بارقه کائنات: نگاهی بر میراث جهانی چغازنبیل» یک جهاد تک نفره راه انداختم تا جایگاه عیلام را به عنوان نخستین مرحله در تاریخ ایران باستان مشخص کنیم. حالا درست است که آنها آریایی نبودند ولی الان دیدگاه در باستان شناسی عوض شده است و دیگر قومیت و نژادی برخورد نمی شود. به هر حال آنها (عیلامیان) در جغرافیای ایران زندگی می کردند پس ایرانی محسوب می شوند، همانطور که سومری ها با عراقی های امروزی نسبتی ندارند ولی در آن جغرافیا زندگی می کردند. پس بخشی از میراث فرهنگی عراق محسوب می شوند.

این پژوهشگر دوره عیلامیان (ایلامیان) گفت: این مساله حتی در بدنه تشکیلاتی باستان شناسی حوزه ایران باستان و پژوهشگاه میراث فرهنگی هم وجود دارد؛ آنها هم نمی دانند با اشیاء عیلامی چه کنند. یکسری از اشیاء عیلامی که در موزه ملی به عنوان موزه مادر ایران نگهداری می شود، در بخش پیش از تاریخ است و یکسری دیگر در بخش دوران تاریخی. البته تلاشی کردند که یک گالری ایران درست کنند، ولی چون ساختمان موزه ملی ایران جوابگو نبود، به سرانجام نرسید. از همین رو تولید محتوا در این باره اهمیت دارد و کتابی برای تاریخ عیلام درحال تهیه است و صحبت هایی شد که مشابه کتاب چغازنبیل درباره شوش هم نوشته شود.

این باستان شناس با بیان این که عیلامیان دو پایتخت مهم داشتند؛ شوش و تپه ملیان (در استان فارس) یا همان انشان باستان (انزان) که دومی را بیشتر مردم نمی شناسند، افزود: انشان پنج سال پیش از انقلاب توسط هیأت آمریکایی کاوش شد و پس از آن، مدتی کاوش ها متوقف ماند. دو فصل هم من روی انشان کار کردم و الان بخشی از آن زباله دانی شده است. درباره وضعیت آن نامه هایی به مقامات نوشته ام، آنها هم وعده هایی داده اند.

البته ما نمی خواهیم این محوطه باستانی را ثبت جهانی کنیم، چون الان این گرایش در وزاتخانه میراث فرهنگی شکل گرفته است. به هر حال محوطه ای که قرار است ثبت جهانی شود باید یک شکل و شمایلی داشته باشد. اگر همین حالا نماینده یونسکو برای بازرسی به انشان بیاید با یک مخروبه مواجه می شود، که گوشه ای از آن هم زباله دانی شده و یک سمت دیگر آن را هم روستا گرفته است. انشان به کاوش و حفاظت نیاز دارد.

او ادامه داد: آثار شوش چون توسط فرانسوی ها حفاری میشد، بیشتر از ایران خارج شده است و بیشتر آنها هم در موزه لوور نگهداری می شود، اما آثار انشان اغلب در ایران بوده و خارج نشده است، ولی این محوطه فقط 5 فصل کاوش شده است.

عبدی چغازنبیل را باشکوه ترین اثر عیلامی ها دانست که به عنوان نخستین اثر تاریخی ایران در یونسکو ثبت جهانی شده است و در ادامه گفت: چغازنبیل تنها نیایشگاه عیلامی و تنها پنجره ای است که میتوان به مذهب عیلامی ها و ارتباط مذهبی آنها با جهان پی برد. در عین حال که این بنا از آنجا که لقب عیلامیان، «شاهان انشان و شوش بوده» است، جایگاه سیاسی و فرهنگی عیلامی ها و ارتباط های مذهبی آنها را به نمایش می گذارد.

این باستان شناس پیرامون اینکه نشست میراث جهانی چغازنبیل ناگفته های زیگورات برگزار شد، گفت: هرچند چغازنبیل کاوش شده است، ولی مستمر باید درباره آن پژوهش شود و پرونده آن هنوز بسته نشده است. استانداردهای باستان شناسی هم پیشرفت کرده و اگر با علم نوین سراغ چغازنبیل بروند، شاید اطلاعات جدیدی بدست آورند که در مخیله ما نگنجد.