ارائه توضیحاتی پیرامون برخی اشتباه های رایج درباره آیین باستانی شب یلدا

ایسنا/ براساس گزارشات بدست آمده، ارائه توضیحاتی پیرامون برخی اشتباه های رایج درباره آیین باستانی شب یلدا صورت پذیرفت.

«یلدا / شب چله» یکی از داشته های فرهنگی ایران به شمار می آید که نهم آذر سال 1401 به عنوان نوزدهمین میراث ناملموس ایران و مشترک با افغانستان در یونسکو ثبت جهانی شد. این در حالی بود که انتظار می رفت کشورهای بیشتری در پرونده جهانی «یلدا» مشارکت داشته باشند، اما وقتی ایران سال 1393 این پرونده را در یونسکو برای ثبت چندملیتی به اشتراک گذاشت، تنها افغانستان به آن پیوست. شرایط داخلی افغانستان نیز به گونه ای بود که در جلسه رأی گیری اجلاس یونسکو برخی کشورها نسبت به چگونگی حفاظت از این میراث ناملموس در افغانستان نگرانی هایی را مطرح کردند، هر چند مشارکت افغانستان در یلدا حمایت برخی دیگر از کشورها را برانگیخت.

با این همه، پس از گذشت یک سال از ثبت جهانی «یلدا» هنوز از پیوستن کشور جدید به این پرونده جهانی خبری نشده و از سویی، چندی پیش اضافه کردن عنوانی در کنار نام شب یلدا در تقویم ملی حاشیه هایی را بوجود آورد.

سالروز ثبت جهانی «یلدا / شب چله» بهانه ای است تا خبرگزاری برخی از این ابهام ها و پرسش ها را با شبان میرشکرایی مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی یلدا مطرح کند.

میرشکرایی درباره روند ثبت جهانی این آیین گفت: روند ثبت جهانی پرونده «یلدا» از سال 1392 شروع شد. جلسه ای با 12 کشور عضو پرونده «نوروز» برای بازنویسی پرونده در تهران داشتیم و در همان جلسه پرونده «یلدا» را هم پیشنهاد دادیم تا این کشورها اگر تمایل دارند در آن مشارکت کنند. این رایزنی ها ادامه پیدا کرد تا در نهایت با همکاری کشور افغانستان و مدیریت ایران، پرونده «یلدا» در سال 1401 ثبت جهانی شد.

میرشکرایی درباره مشارکت افغانستان در این پرونده و چرایی همکاری نکردن دیگر کشورها توضیح داد: روند مشارکت کشورها در پرونده های ثبت جهانی به این صورت است که باید دولت کشورها تمایل داشته باشند که اثری از طرف آنها در فهرست جهانی یونسکو ثبت شود و اولویت هر کشوری در این انتخاب، متفاوت است. حال اینکه اگر فقط افغانستان در این پرونده مشارکت کرده است به این معنی نبوده که کشورهای دیگر علاقمند نبوده باشند، بخشی از دلایل آنها فرهنگی و بخشی دیگر سیاسی بوده است.

او ادامه داد: بیشتر کشورهایی که آیین نوروز را دارند، آیین یلدا هم دارند و کشورهای دیگری هم بودند که می خواستند در پرونده یلدا همکاری کنند، اما همانطور که گفتم اولویت های ثبت جهانی آنها متفاوت بود. منتها امکان اضافه شدن آنها به پرونده «یلدا» همچنان وجود دارد.

این پژوهشگر میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که برخی اعضای یونسکو نقدهایی به افغانستان درباره اینکه با توجه شرایط داخلی نمی تواند آیین یلدا را حفظ کند، داشتند و آیا این موضوع تاثیری در تثبیت پرونده جهانی یلدا که ایران در آن نقش داشته است، دارد؟ اظهار کرد: خیر. «یلدا/ شب چله» در «فهرست معرف یونسکو» ثبت شده و فهرست معرف مثل فهرست «میراث در خطر» نیست که به پاسداری فوری نیاز داشته باشد و گزارش پاسداری و ترویج آن به صورت دوره ای به یونسکو ارائه شود.

وقتی اثری در فهرست معرفی یونسکو ثبت می شود، یعنی آن اثر رواج دارد. یلدا یا نوروز نیز رواج عمومی دارند و مردم در زندگی شخصی خود آنها را حفظ می کنند و هزاران سال با تمام فراز و نشیب هایی که پیش آمده است، حفظ شده اند و تا امروز جریان داشته اند. این آیین ها، آثار و یا رویدادهایی نیستند که بخواهیم دلنگرانشان باشیم که به دلیل حضور داشتن یا نداشتن یک جریان سیاسی یا دولت در قدرت، در خطر قرار گیرند. بنابراین این نگرانی کاملا بی مورد است که افغانستان در شرایط فعلی نتواند «یلدا» را حفظ کند و طبیعتا دولتها هیچ توانی برای از بین بردن چنین آیینی که در جریان زندگی مردم محفوظ است، ندارند.

میرشکرایی افزود: آثاری که در فهرست معرف یونسکو ثبت می شوند با ادله ای که در پرونده آنها آورده می شود، کاملا زنده هستند. توضیحاتی که در پرونده «یلدا» آورده شده است نشان می دهد تمام مردم در حفظ این آیین مشارکت دارند و در زندگی معمول آنها این جشن اجرا می شود، اما این موضوع نافی این نیست که دولتها پس از ثبت یک اثر موظف به انجام اقدامات پاسدارانه، ترویج یا افزایش رؤیت پذیری نیستند. منظور این است که اگر در یک کشور دولتی برای حفظ اثر اقدام پاسدارانه ای انجام نمی دهد، دلیل بر زنده نبودن اثر نیست، اما کشوری مانند ایران که اقدام پاسدارانه، ترویج و آگاهی افزایی انجام می دهد، کمک حال حفظ اثر است.

در کشور ایران به ویژه سازمان های مردم نهاد، اشخاص، گروه ها و فعالان فرهنگی در بخش ها دولتی اقدامات خوبی در این زمینه انجام می دهند و در مجموع، این اقدامات پاسدارانه خوب است.

مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی یلدا همچنین در واکنش به اضافه شدن پسوند «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» به نام «یلدا» در تقویم ملی و تأثیری که احتمالا در روند حفاظت از این آیین می تواند داشته باشد، گفت: اینکه نظر شخصی من چه باشد اهمیتی ندارد، چون یلدا خودش گویاست، هر چه هم به آن پیوست شود، در نام آن حذف می شود. یلدا، نوروز، تیرگان، مهرگان، سده و…ریشه های تنومندی دارند و من، شما و دیگران نمی توانیم تغییری در آن ایجاد کنیم.

اگر نام «یلدا» در تقویم تغییر می کرد، قطعا تأثیر منفی در اعتبار ایران به عنوان مدیر پرونده جهانی آن می توانست داشته باشد، چون اقدامی در تقابل با پرونده جهانی یلدا بود، اما پیوست عنوانی به نام آن، نه تاثیری در تخریب آن دارد و نه در توسعه آن.

او اضافه کرد: در هر حال تغییر نام این آیین ها خطری برای هویت آنها محسوب نمی شود، چون این آیین ها در طول هزاره ها ریشه در زندگی مردم دوانده اند و نامشان محفوظ می ماند، حتی اگر در روزنامه ها و تقویم رسمی کشور نام آنها را تغییر دهند باز هم مردم با همان نام «یلدا/ شب چله» آن را مطرح می کنند. تنها اتفاقی که می افتد این است که این کار از نظر حقوقی اشتباه است و موجب بروز مشکلات حقوقی می شود وگرنه آسیبی به خود جشن وارد نمی شود.

مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی «یلدا» تاکید کرد: مهمترین نکته ای که درباره «یلدا» باید یادآور شوم، که بارها هم به آن اشاره شده، این است که «یلدا» جشن بلندترین شب سال نیست، «یلدا» جشن آغاز روشنایی است. در واقع جشن «یلدا» برای شب آن گرفته نمی شود، بلکه برای فردایی است که روشنایی از آن روز شروع به فزونی می کند و روزها طولانی تر می شود. به همین دلیل در دوره های بسیار کهن که تفکرات آیین مهر در ایران بسیار رواج داشته، این جشن به عنوان جشن تولد مهر شناخته میشد.

مهر، ایزد نور و نشان آن سرخی قبل از طلوع آفتاب و پس از غروب آفتاب است. اعتقاد بر این بود زمانی که آفتاب غروب می کند تا زمانی که دوباره طلوع می کند مهر بر دنیا حکمفرماست. مهر یک ایزد ناملموس و غیر مادی و نماد زندگی است. بخشی از ریشه های جشن یلدا به این تفکرات می رسد و طولانی تر بودن شب و پایان پاییز علت این جشن نیست.