نگاهی به وضعیت تپه حصار دامغان

ایلنا/ این خبر پیرامون نگاهی به وضعیت تپه حصار دامغان برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

ایران بهشت باستان شناسان است و دلیل آن هم تعدد محوطه های تاریخی و باستانی است که در این جغرافیا وجود دارد. شاید از همین جهت است که وجود این تپه های باستانی برایمان تبدیل به امری عادی شده چنانکه دیگر در حوزه حفاظت و حراست از آنها توجه لازم را نداریم.

تپه حصار دامغان یکی از همان صدها محوطه باستانی است که با وجود هفت هزار سال قدمت مورد بی توجهی و بی مهری مسئولان قرار گرفت. این تپه باستانی در جنوب شهر دامغان در روستای حیدرآباد و در استان سمنان قرار دارد. قدمت تمدن پیش از تاریخ این تپه از هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد می رسد. در تپه حصار سه طبقه متمایز مربوط به دوران پیش از تاریخ تشخیص داده شده که هر کدام از این سه طبقه نیز به تقسیمات کوچکتری طبقه بندی شده اند.

با وجود آنکه طی کاوشهای باستان شناسی از محوطه حصار اشیا و یافته های متنوعی بدست آمده از سفالهای منقوش نخودی با نقشهایی همچون حیوانات شاخدار و سفالهای پایه دار خاکستری با طرحهای داغدار، کنده، افزوده و برجسته و ظروف با پایه های دکمه ای، ساقه ای، کوزه های لوله دار، کاسه های لوله دار، فنجان ها، آبخوری ها گرفته تا اشیای فلزی متنوع و متعددی مانند دستبندها، حلقه ها و سنجاق ها و حتی مهرهایی که از جنس گل پخته، سنگ سماق و قیر طبیعی اند و دارای طرحهایی چون صلیب، صلیب پر شده، دوایر متحدالمرکز، خطوط و دوایر، خطوط موج دار، طرح خورشید، انسان، حیوان و…است و مجمسه هایی از گاو و گوسفند و ظروف غذا و غلات و اشیای فرهنگی متعدد که همراه مردگان به خاک سپرده شده بود، بدست آمد اما هیچ موزه ای در کنار این تپه وجود ندارد که اشیا را به نمایش بگذارد.

اما تا دلتان بخواهد تکه های سفال های تاریخی و باستانی در جای جای محوطه ریخته شده که زیر پایتان خرد می شود، چرا که سفال یکی از کم ارزش ترین اشیایی محسوب می شود که در محوطه های باستانی بدست می آید و وفور وجود آن نیز مزید بر علت عدم توجه به آن است.

البته این تنها مشکل تپه حصار دامغان نیست، چرا که نه تنها این محوطه یک موزه درخور ندارد بلکه تابلوی معرفی آن نیز فرسوده شده و نوشته های روی آن بر اثر آفتاب و باد باران و کم توجهی مسئولان کمرنگ و ناخوانا شده است. درواقع در بدو ورود به محوطه تپه حصار دامغان با وضعیت نابسامانی روبرو میشویم که به نوعی می تواند گواه مثال معروف «رنگ رخساره خبر می دهد از سر درون» باشد. در این مجموعه با وجود آنکه کانکس هایی به عنوان اتاقک نگهبانی در نظر گرفته شد اما شرایط نامناسبی دارند و چند سالی است که مورد استفاده قرار نگرفته و حفاظت دائم و ثابتی از تپه هفت هزار ساله وجود ندارد.

حتی با ورود به محوطه نه تنها کانکس های رها شده در ذوق بازدید کننده می زنند بلکه ساختمانی که به منظور تبدیل شدن به سایت پژوهشی در گوشه سمت چپ محوطه ساخته شده نیز ساز ناکوک دیگری است که منظر بصری تپه را آزار دهنده می کند. این ساختمان از سال 1396 تاکنون خالی باقی مانده و با وجود صرف چندین میلیارد هزینه در حال تخریب است و حتی سرویس بهداشتی هم ندارد. اگر این مجموعه فعال شود نه تنها حفاظت دائم برای تپه حصار رقم میخورد بلکه می تواند پژوهشگران را به این محوطه بکشاند و کارهای خوبی رقم بخورد. در واقع به دلیل نبود مرکزی برای راهنمایی و حفاظت، اگر تور یا گردشگران بدون هماهنگی به بازدید تپه حصار بروند، کسی نیست که راهنمایی کند و توضیحات را ارائه دهد.

یکی از فعالان میراث فرهنگی دامغان با اشاره به آنکه اگر مدتی در محوطه باستانی تپه حصار بمانیم و از بخشهای آن دیدن کنیم می توانیم شاهد صحنه های عجیبی مانند عبور گله های گوسفند و موتورسواران و…از روی این تپه باستانی باشیم، گفت: معمولا صبح ها و بیشتر هنگام غروب آفتاب شاهد عبور گله های گوسفند از این محوطه هستیم و حتی این تردد به اندازه ای هست که رد پای آنها در جای جای تپه دیده می شود، چرا که هیچ حفاظت ثابت، فنس، حصار و…در اطراف تپه وجود ندارد و گله ها برای چرا از وسط تپه حصار رد می شوند.

او پیرامون نگاهی به وضعیت تپه حصار دامغان ادامه داد: علاوه بر عبور گله گوسفندان هر لحظه شاهد عبور موتورسواران محلی نیز هستیم که آسیبهای زیادی به تپه وارد کرده اند و حتی بخشهایی از تپه را از بین برده اند. از آن جمله میتوان به بخشهایی از استخوانهایی اشاره کرد که تا چند سال پیش می توانستیم آنها را ببینیم اما اکنون دیگر اثری از آن وجود ندارد، چرا که زیر چرخ های موتورها از بین رفته اند.

این فعال میراث فرهنگی پیرامون نگاهی به وضعیت تپه حصار دامغان تاکید کرد: زمینهای کشاورزی که روی تپه حصار دامغان در حال گسترش هستند از دیگر عوامل تخریب این محوطه باستانی هستند. این کشت و کارها دقیقا روی تپه حصار و حتی بخشهایی از کاخ ساسانی انجام می شود. حتی گاها این کشت و کارها روی عرصه محوطه نیز گسترش یافته اند.

با وجود آنکه این مجموعه تاریخی یکی از نخستین محوطه هایی است که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده و تاریخ ثبت آن نیز 24 شهریور 1310 است اما عوامل متعددی سبب شده تا این اثر را نتوانیم در فهرست میراث جهانی به ثبت برسانیم و یکی از مهمترین این عوامل، گذر مسیر ریل راه آهن تهران به مشهد از قسمتی از محوطه این اثر تاریخی است چنانکه تپه باستانی توسط این ریل آهن به دو تکه تقسیم شد.

این فعال میراث فرهنگی دامغان درخصوص عبور ریل راه آهن و قطار از وسط تپه حصار گفت: نخستین ریل راه آهن حدود 90 سال پیش بر روی تپه حصار کشیده شد و ریل دوم نیز سال 1374 کشیده شد و متاسفانه یکی از آسیبهای جدی محوطه تپه حصار به شمار می رود. با این وجود پیگیری هایی برای تغییر مسیر راه آهن انجام شد و مذاکرات گسترده ای با شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران انجام گرفت و با وجود مقاومت هایی که در گذشته وجود داشت، در حال حاضر شاهد شکل گیری همکاری هایی از سوی راه آهن هستیم.

مسئولان شهرستان در این خصوص پیگیری های خوبی انجام دادند و در نهایت کار مطالعاتی موضوع جابه جایی ریل راه آهن در سفر قبلی رئیس جمهور به استان سمنان مصوب شد. بعد از تصویب این طرح مطالعاتی، اداره کل میراث فرهنگی قراردادی با مرکز تحقیقات راه و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی منعقد کرد که منجر به انجام کار تحقیقاتی ارزشمندی برای این محوطه شد.

او با اشاره به آنکه براساس این طرح پژوهشی، دو موضوع بررسی شد، گفت: اینکه عبور قطار از تپه حصار آسیب وارد می کند یا خیر نخستین بخش این پژوهش بود که با لرزه نگاری و…به این نتیجه رسیدند که علاوه بر خسارت وارده، این آسیب همچنان ادامه دارد، چرا که روزانه حدود 80 قطار از این مسیر عبور می کند. نکته دوم بحث جابجایی ریل بود. در این بخش 8 مسیر بررسی شد. سه مسیر اولیه طولانی بود، سه مسیر حذف و در نهایت دو مسیر مورد توجه قرار گرفت. یکی از این مسیرها درواقع همان جاده شنی است که منتها الیه حریم تپه حصار قرار دارد.

این جاده شنی از ایستگاه راه آهن خارج می شود و بعد از دو کیلیومتر مجدد به زیر پل می رود. این جاده شنی به لحاظ تملک مشکل چندانی ندارد و همچنین کوتاه ترین مسیر برای تغییر مسیر ریل آهن است. برآورد هزینه اجرای این طرح نیز حدود 75 میلیارد تومان است. همچنین مجموعه های مردمی و شرکتهای خصوصی آمادگی خود را برای انجام کارهای زیرسازی به صورت رایگان اعلام کرده اند و نیازی نیست که راه آهن هزینه کند.

این فعال میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: نگرانی وجود داشت که عنوان میشد به دلیل وجود سه قوس در مسیر جدید، سرعت قطار کم خواهد شد که به زیر 60 می رسد در حالی که تحقیقات انجام شده نشان داد، قطار با سرعت 100 هم می تواند عبور کند و نگرانی ها رفع شد. همچنین شرایط فنی ایستگاه قطار دامغان که به تپه حصار چسبیده، اینگونه است که قطار با سرعتی بیشتر از 80 نمی تواند عبور کند. بنابراین الزاما باید سرعت قطار کم شود.

او با اشاره به آنکه اگر مسیر ریل راه آهن از وسط تپه حصار دامغان جابجا شود، چند اتفاق مهم رخ خواهد داد، گفت: نخست آنکه سایت بعد از حدود 90 سال از آسیبهای دائمی که متوجه اش است، نجات می یابد. دوم آنکه امنیتی برای گردشگران ایجاد می شود، چرا که درحال حاضر گردشگر و بازدید کننده که وارد سایت می شود به جهت آنکه قطار از وسط تپه عبور می کند همیشه نگرانی برخورد وجود دارد. با توجه به آنکه این ریل از وسط محوطه عبور کرده و به نوعی تپه را دو تکه کرده، امکان محصور کردن و دیوار یا فنس کشیدن دور تپه نیز وجود ندارد.

اجرای طرح جابجایی ریل آهن نیازمند همت وزارت میراث و گردشگری و مسئولان ذیربط و همچنین وزارت راه و شهرسازی است. همکاری های مردمی در این جابجایی زیاد خواهد بود. زمین های اطراف کشاورزی است و ارزش ریالی چندانی ندارد و با هم اندیشی و همراهی قابل دسترس خواهد بود.

گزارش: معصومه دیودار