داستان کاشی های گم شده در کاخ گلستان

ایسنا/ این خبر پیرامون داستان کاشی های گم شده در کاخ گلستان برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

کمدهای تالار برلیان کاخ گلستان، کاشی های هفت رنگی را در دل خود پنهان کرده بودند که از زمان پهلوی دوم خبری از آنها در دست نبود. تالار برلیان را که برای سالگرد نهضت مشروطه آماده می کردند، به شکلی تصادفی به کاشی های قاجاری کاخ گلستان رسیدند.

مرداد 1402 از نیمه گذشته بود که کاخ گلستان از کشف کاشی های تالار برلیان خبر داد. کاشی های هفت رنگ که آنها را در کف دو کمد در ضلع شمالی «تالار برلیان» پنهان کرده بودند. این کاشی ها اکنون مرمت شده است و با بازگشایی تالار برلیان امکان تماشا دارد.

جبار آوج، معاون اجرایی کاخ گلستان ماجرای کاشی های نویافته کاخ گلستان را این گونه تعریف کرد: پیش از آنکه تالار «برلیان» در کاخ گلستان ساخته شود، در دوره فتحعلی شاه قاجار تالاری به نام «بلور» در همین مکان ساخته شده بود که به دلیل فرسودگی بنا و ایجاد آسیب های غیر قابل برگشت و جبران ناپذیر به مرور زمان کارآمدی این تالار از دست رفته بود و در دوره ناصرالدین شاه قاجار تصمیم گرفته شد تالار بلور کامل تخریب و روی بقایای آن تالار دیگری ساخته شود که به همین دلیل ارتفاع این تالار در قیاس با دیگر عمارتهای کاخ گلستان متفاوت است.

او پیرامون داستان کاشی های گم شده در کاخ گلستان ادامه داد: نام تالار را که در دوره ناصرالدین شاه ساخته شد «برلیان» گذاشتند که دلیل برگزیدن چنین نامی، تزئینات آینه کاری بسیار ظریف و منحصر بفرد آن بود. کاربرد تالار برلیان در دوره ناصرالدین شاه بیشتر تشریفاتی و محلی برای دیدار با میهمانان و سفرای کشورهای خارجی بود. این عمارت متشکل از پنج قسمت است که دو اتاق برای انتظار، یک شاه نشین و در ضلع غربی دو اتاق برای پذیرایی داشت.

آوج اضافه کرد: تالار برلیان در طول زمان بویژه در دوره پهلوی دوم و در دهه 30 به سرنوشت بخشهای دیگری از کاخ گلستان دچار و دچار تغییراتی شد. در آن دوره برای مقاوم سازی و مرمت، کاشی های قاجاری را که به نوعی دچار فرسودگی شده بود، گردآوری و پارکت را جایگزین کرده بودند. یکی از پرسش هایی که همیشه برای بخش فنی کاخ گلستان وجود داشت، این بود که آیا کاشی های قاجاری که در عکس ها و نقاشی ها به جا مانده از آن دوران دیده می شود، در زیر پارکت ها محفوظ مانده است؟

معاون اجرایی کاخ گلستان افزود: تصاویر موجود در آلبوم خانه کاخ گلستان مشخص کرده بود که در زیر پارکتها اثری از کاشی های دوره قاجار نیست.

او گفت: تنها شاهد کاشی کاری کف تالار برلیان در کاخ گلستان، یک نقاشی از «ابوالحسن خان ثالث» به سال 1305 هجری قمری است که کلیاتی از کاشی های هفت رنگ در کف تالار را نشان می دهد، اما به وضوح به جزئیات آن پرداخته نشده است، بنابراین پرسش فنی مجموعه کاخ گلستان این بود که کاشی های کف کاخ برلیان دارای چه کیفیت، تنوع رنگی و در چه ابعادی بوده است؟

آوج پیرامون داستان کاشی های گم شده در کاخ گلستان اظهار کرد: در جریان مرمت و چیدمان جدید تالار برلیان و بازبینی محتوای این تالار، پاسخ برخی از این پرسش ها پیدا شد؛ وقتی کف چوبی کمدهایی که در گذشته در ارتباطی بین تالار برلیان و اندرونی بودند، برداشته شد، کاشی های هفت رنگ دوره قاجار تالار برلیان نمایان شد. این کاشی ها براساس تدابیر و مراحل فنی و مرمتی از کف کمدها خارج شد و بستر کاشی ها استحکام بخشی و وصالی های لازم انجام و کدگذاری شد. پس از کدگذاری کاشی های مرمت شده در سر جای خود قرار گرفت که اکنون امکان بازدید دارد.

او بیان کرد: با پیدا شدن این کاشی ها مشخص شد کف پوش تالار برلیان چه نوعی مصالحی بوده است.

آوج همچنین گفت: متاسفانه در دهه 30 نسبت به نگهداری بخشی از کاشی های تالار برلیان اقدام نکردند و آنها را کامل از کف تالار جمع آوری کردند و کاشی های نویافته، تنها کاشی های موجود تالار برلیان است.

آفرین امامی، مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان نیز به مداخلاتی که در دوره پهلوی دوم در تالار برلیان کاخ گلستان شده، اشاره کرد و گفت: از جمله این مداخلات، برداشت کاشی ها و جایگزین شدن پارکت بود که در آن دوره در بسیاری از بناهای قاجاری رخ داد، از جمله در کاخ صاحبقرانیه در کاخ نیاوران. عکس های موجود در آلبوم خانه کاخ گلستان نیز تغییرات عمیق معماری در تالار برلیان را در آن دوره تاریخی نشان می دهد.

مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان نیز کشف کاشی های قاجاری از کف کمدهای تالار برلیان را این گونه روایت کرد: این کاشی ها در جریان خوانش جدید و مرمت تالار برلیان، با توجه به سالگرد نهضت مشروطه و قرائت فرمان مشروطه در این تالار پیدا شد؛ زمانی که تقریبا چیدمان این تالار به پایان رسیده بود.

او اضافه کرد: دو کمد در انتهای ضلع شمالی تالار برلیان بود که همیشه در آن بسته بود و در دوره های پیشین برای همخوانی با فضای آینه کاری تالار، برچسب های نقره ای روی شیشه های آن نصب کرده بودند که با توجه برنامه ما برای بازگردان اصالت این تالار، آن برچسب ها برداشته شد. این کمدها در واقع درهایی بودند که دو بخش تالار را به هم متصل می کردند، اما در جریان تغییرات دوره پهلوی این درها به کمد تبدیل شده بودند و کف آنها هم پوشیده شده بود. ما برچسبها را که برداشتیم داخل کمد دیده شد.

قرار شد داخل آن اشیائی قرار گیرد که به این تالار نسبت داده شده است. از جمله این اشیاء یک جفت گلدان خیلی بزرگ بود که در نقاشی الگوی چیدمان تالار برلیان وجود نداشت، اما در بعضی از عکسها و در آمار دفاتر مربوط به تالار برلیان مشخصات آنها دیده می شود. هنگام قرار دادن گلدان ها متوجه شدیم کف کمد استقامت ندارد و وزن گلدان ها را تحمل نمی کند که قرار شد استحکام بخشی شود، اما پس از کنار زدن چوبهای کف کمد، متوجه شدیم در زیر کمد تعدادی کاشی وجود دارد.

زمانی که چوبهای کف کمد را خارج کردیم تشخیص دادیم که بخشی از کاشی های تالار برلیان در آنجا نگهداری می شود که البته کاشی ها بسیار آسیب دیده و جرم زیادی هم گرفته بودند و بخش هایی از کاشی ها هم خرد شده بود.

امامی ادامه داد: قرار بود تالار برلیان به مناسبت سالگرد نهضت مشروطه با خوانش و چیدمان جدید رونمایی شود، تا بازگشایی هم زمانی نبود، با توجه به کاشی های نویافته، ما یا باید کاشی ها را نادیده می گرفتیم و یا باید چیدمان را متوقف می کردیم و کاشی ها را مرمت و جایگزین می کردیم که با توجه به دایر بودن کارگاه مرمت کاشی های شمس العماره، شبانه روز کاشی های تالار برلیان نیز مرمت شدند. ما حتی خردترین تکه را کد گذاری کردیم تا مبادا بخشی از کاشی ها هدر برود. متاسفانه بخش های کوچکی از کاشی ها نقص داشت.

مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان گفت: کاشی های نویافته، پس از پاکسازی، استحکام بخشی و مرمت دوباره به کمدها برگردانده شدند. لازم است کار مطالعاتی روی این کاشی ها انجام شد تا به این پرسش پاسخ دهیم که آیا در قسمتهای دیگر کاخ گلستان از این نوع کاشی استفاده شده است.

او همچنین درباره برگرداندن این کاشی ها به کف تالار برلیان اظهار کرد: برگرداندن به کف تالار و بازگشت به دوره قاجار محل بحث دارد، با توجه به اینکه سرنوشت کاشی ها معلوم نیست و کاشی باید از روی سند باقیمانده ساخته شود نمیتوان بدون خرد جمعی و بدون نظر شورای فنی در این باره نظر داد و یا اقدام کرد.

امامی توضیح داد: .مبنای چیدمان تالار برلیان، نقاشی ابوالحسن خان ثالث بود؛ چرا که براساس عکسهای موجود، چیدمان این تالار دوره قاجار مدام عوض شده بود و براساس اسناد، عکسها و دفاتر ثبت اشیاء کاخ گلستان، تعداد زیادی از آثار متعلق به تالار برلیان بوده است، که ما نمی توانیم عکسها را با هم تلفیق کنیم، به ویژه آنکه از زوایای مختلف و یا بسته گرفته شده است، در نتیجه نقاشی را مبنای چیدمان قرار دادیم، چون تنها اثری است که تالار را کامل نشان می دهد.

مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان همچنین تاکید کرد: در مرمت تالار برلیان، تمام اصول حفاظت و مرمتی رعایت شده و کوچکترین اهمال کاری در مرمت آن رخ نداده است.

تالار برلیان به واسطه آینه کاری ها و گچ بری های ظریف و پرنقش، یکی از باشکوه ترین تالارهای کاخ گلستان به شمار می آید که البته در جریان مرمتهای دوره مظفرالدین شاه تزئیناتی به آن اضافه شد که تغییراتی ایجاد کرد و به نوعی تالار پرنقش تر شد. این تالار علاوه بر آنکه محل صدور فرمان مشروطه است، جایی است که جنازه ناصرالدین شاه پس از ترور در حرم شاه عبدالعظیم به آن منتقل شد.

تالار برلیان بعد از حدود 24 سال مرمت شده و از 18 مرداد با عنوان «تالار یادمان نهضت مشروطه» بازگشایی شده است. این تالار در ضلع شمالی کاخ گلستان قرار دارد.