کاخ صاحبقرانیه

ناصرالدین شاه در سال 1267 هجری قمری حاج علیخان حاجب الدوله را مامور ساخت کاخ صاحبقرانیه در باغ نیاوران کرد. از آنجا که پس از نخستین قرن پادشاهی ناصرالدین شاه این محل تجدید عمارت کلی یافته بود، به دستور شاه «صاحبقرانیه» نامیده شد. بدین ترتیب، عمارت خوابگاه، اندرون و حرمسرا ساخته شد. حرمسرا شامل چهل تا پنجاه ساختمان بود که غیر از عمارت بزرگ، هر یک دارای چهار اتاق و یک ایوان و به اصطلاح هر دستگاه ویژه یک یا دو تن از زنهای شاه بود. در زمان مظفرالدین شاه و احمد شاه حرمسرای کاخ محدودتر شد. با سقوط قاجار و بر سرکار آمدن رضاخان، صاحبقرانیه مدتی به دست فراموشی سپرده شد.

رضاخان در آغاز به ساخت و ساز کاخهای متعدد در سعدآباد پرداخت. با این حال در سال 1318 و به هنگام ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه تصمیم گرفت این کاخ را برای پذیرایی از میهمانان خود آماده سازد. در این سال بخشی از دیوار میان دیوانخانه و حرمسرا که به دستور مظفرالدین شاه کشیده شده بود و چندین دستگاه عمارت دور کاخ را خراب کردند. مبلمان کاخ عوض شد و تعدادی از گرانبهاترین فرشهای کاخ گلستان به این مکان انتقال یافت. برای تزیین دیوارها کاغذ مخصوص به اروپا سفارش داده شد و برای انتخاب پارچه پرده ها و مبل ها از یک طراح خارجی استفاده گشت. هشت ماه تمام شب و روز گروهی مهندس و نجار و نقاش به کار مشغول بودند و برای سفره خانه صاحبقرانیه سرویس ویژه سفارش داده شد.

در زمان پهلوی دوم، تزئینات معماری داخلی کاخ صاحبقرانیه دوبار دستخوش تغییرات عمده شد. دو تابلوی بزرگ شاهزادگان قاجاری بر دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارد. در اتاق اول عکسهایی از صاحبقرانیه زمان ناصرالدین شاه و در اتاق بعدی فرمان مشروطیت، اسناد این دوره و تصاویری از شخصیتهای دوران مشروطیت دیده می شود. بعد از اتاق مذاکرات نظامی، تالار جهان نما یا تالار آینه قرار دارد. آینه کاری های ظریف با گچبری های هنرمندانه و ارسی های چشم نواز به عظمت این بنا افزوده است. در شاه نشین شمالی این تالار هم میز کار محمدرضا پهلوی قرار دارد.

دیوارهای شاه نشین جنوبی را سلاح های کوچک سرد و گرم از دوران زند و قاجار آذین کرده و چند قالی نفیس ایرانی کار هنرمندان تبریزی و کارگاه های عمو اغلی و ارجمند کرمان کف تالار را پوشانده است. چند گلدان از کارخانه های میسن آلمان و سور فرانسه در این تالار دیده می شود. بعد از تالار جهان نما، اتاق مذاکرات خصوصی، خوابگاه نیمروزی و...قرار دارد. مجموعه ای از عکسهای سران کشورهای خارجی و نیز آثار اهدایی به دربار و مدالها و نشانها در اتاقهای این بخش به نمایش گذاشته شده است. در سرسرای ضلع شرقی این طبقه مجسمه ونوس از سنگ مرمر بازدید کننده را بدرقه می کند. کلیه مبلمان صاحبقرانیه به سفارش و دستور فرح دیبا از فرانسه خریداری شد. لوسترها ساخت کشور چکسلواکی و کارخانه باکارای فرانسه و ظرفها ساخت کارخانه روزنتال آلمان هستند.