راهپیمایی اربعین دارای کارکردهای مختلفی است

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارشات منتشر شده، راهپیمایی اربعین دارای کارکردهای مختلفی است.

زیارت اربعین حسینی از همان اولین چله پس از حادثه غمبار و دهشت انگیز با زیارت جابر بن عبدالله انصاری، به پشتوانه گفتار و رفتار ائمه معصوم به تدریج در فرهنگ شیعی به عنوان یکی از عناصر تاثیرگذار جای گرفت و پس از نزدیک به چهارده قرن، به عنوان یکی از هنجارهای اجتماعی در جوامع شیعی و اسلامی مطرح شد.

این زیارت در دهه اخیر نیز عمومیت بیشتری پیدا کرده است تا جایی که امروزه شاهد حضور پیروان ادیان ابراهیمی، در جمع زائران اربعین هستیم. علاوه بر این، برگزاری مراسم اربعین دارای کارکردهای آشکار و پنهان برای جوامع اسلامی است که از آن جمله میتوان به کارکردهایی مانند احیای ارزشهای اسلامی و تقویت همبستگی اجتماعی اشاره کرد.

«تبیین جامعه شناختی زیارت اربعین و کارکردهای اجتماعی آن» از جمله پژوهش هایی است که سعی کرده کارکردهای اجتماعی مهم اربعین را به تصویر بکشد و آن را به جامعه اسلامی معرفی کند. در ادامه مختصری از این مطالعه را می خوانید:

«امیل دورکیم»، جامعه شناس فرانسوی همبستگی اجتماعی را نوعی نظم خود بنیاد اجتماعی و اخلاقی میداند که در آن افراد با هم پیوند یافته و هماهنگ هستند. اما در اینکه چه عاملی در پیدایش همبستگی اجتماعی نقش دارد، دورکیم «تقسیم کار اجتماعی»، تالکوت پارسونز « تعادل ارزش ها و محیط» زیمل و کوزربر «ستیز و رقابت» را بیان می کنند.

براساس مقاله راهپیمایی اربعین دارای کارکردهای مختلفی است، باید بدانید که در میان متفکران اسلامی نیز فارابی بر «محبت» تاکید می کند و می نویسد «عامل موجده همبستگی، محبت و عامل ثبات و پایداری آن عدالت است.»

وی معتقد است در مدینه فاضله محبت در درجه اول با اشتراک در فضیلت حاصل می شود و اشتراک در فضیلت نتیجه عقاید و اعمال مشترک است. اما عقاید مشترک که سزاوار است اهل مدینه در آن اشتراک داشته باشد، عبارتند از اشتراک در مبدا، اشتراک در منتهی و اشترک در بین مبدا و منتهی.

خواجه نصیرالدین طوسی نیز همانند فارابی محبت را عامل همبستگی میداند و می گوید: «محبت بوجود آورنده اجتماعی طبیعی بوده و برخورداری از وابستگی های عاطفی است که اصلی ترین عنصر از شاخصه های مهم در ایجاد همبستگی اجتماعی می باشد.»

بنابراین نه تنها اهمیت انسجام و همبستگی غیر قابل انکار است، بلکه امری مطلوب و ضروری برای هر جامعه و جمعی است. حال هر کدام با شیوه و روش مورد نظر به سراغ آن می رود با نگاهی گذرا در طول تاریخ شیعه، به خوبی دیده می شود که امت شیعی دارای وحدت و انسجام فکری و عملی بی نظیر بوده و این امر را باید در درجه نخست مرهون قیام غرورانگیز عاشورا دانست.

چنانکه یک محقق در این باره می نویسد: «شهادت امام حسین در کربلا بزرگترین حادثه تاریخی بود که منجر به تشکل و تبلور شیعه گردید و سبب شد که شیعه به عنوان یک سازمان قوی با مبادی و مکتبی سیاسی و دینی مستقل در صحنه اجتماع اسلام آن روز جلوه کند.»

براساس مقاله راهپیمایی اربعین دارای کارکردهای مختلفی است، باید بدانید که از طرفی زیارت امام حسین (ع) و شهدای کربلا در ایام اربعین نیز دارای دو نوع کارکرد آشکار و پنهان است. کارکردهای آشکارش بسیار است که از جمله آنها زنده نگهداشتن یاد شهدا، احیای فرهنگ عاشورا، احیای فرهنگ ایثار و شهادت و ازخودگذشتگی است اما افزون بر کارکردهای مذکور که زائران از آن باخبرند و به قصد آنها زیارت را انجام می دهند، کارکردهای پنهان نیز دارند که برجسته ترین آنها، اخوت و همبستگی گروهی و انسجام شیعیان است.

این اخوت و همبستگی می تواند زمینه ظهور منجی عالم را فراهم سازد و مسیر برقراری و ایجاد حکومت واحد جهانی را هموار سازد، همچنین محبت و همدلی را در بین زائرین و وابستگان آنها بیشتر کند و امنیت روانی و آسایش مادی را به ارمغان آورد.

ارزشها یکی از عناصر برجسته و تاثیرگذار فرهنگ هستند و فرهنگ نیز به مثابه هوایی است که بدون آن تنفس اجتماعی ممکن نخواهد بود و اگر در نگاه جامعه شناسان، فرهنگ خشت های بنای اجتماعی است، ارزش ها ملاط آن خواهند بود، زیرا اجزا و عناصر فرهنگ تحت تاثیر مستقیم ارزش ها هستند و ارزش ها باورداشت های ریشه داری اند که اعضای جامعه یا گروه هنگام برخورد با پرسش ها درباره خوبی ها و بدی ها و امور مطلوب آنها را در نظر می گیرند.

براساس مقاله راهپیمایی اربعین دارای کارکردهای مختلفی است، باید بدانید که از طرفی گروه های اجتماعی بدون این ارزش ها دچار اختلال در گفتار و رفتار اجتماعی می شوند و به تعبیر دورکیم آنومی پدید می آید، چون ارزش ها چراغ هدایت هنجار هستند و بدون آنها، اساسا جوامع توان شکل گیری و انسجام ندارند و بدیهی است اگر ارزش های موجود در جوامع دینی باشند موجب استحکام و استمرار زندگی اجتماعی برای اعضا آن خواهند شد.

البته دینی بودن ارزش ها منافاتی با اجتماعی شدن آنها ندارند و آن هنگامی است که ارزشهای دینی را غالب افراد جامعه می پذیرند و رفتار و اعمال آنها بر پایه ارزش های دینی شکل می گیرد. چنین ارزش هایی از ثبات و دوام برخودار خواهند بود و گرنه هر ارزش اجتماعی نمی تواند به مثابه ارزش های دینی کارایی داشته باشد و افراد اجتماع را آسوده خاطر سازد، زیرا در ارزش های اجتماعی میل و خواسته گروه غالب ملاک است، اما در ارزش های دینی، ملاک انسانیت است و در فرهنگ دینی افراد از حقوق اجتماعی یکسانی برخورداند. از این روست که اجتماع دینی پایدارتر است. البته اجتماعی که فقط نام دین را یدک نکشد و دین و ارزش های دینی به خوبی و بدون تبعیض در آن اجرا گردند.

به این ترتیب ارزش های دینی برای جوامع انسانی، حیاتی، ضروری و بدیهی هستند و احیای این ارزش ها سبب بالندگی جوامع و نشاط زندگی اجتماعی افراد آن جوامع خواهد بود. بدون شک یکی از پیامدهای مهم و برجسته قیام عاشورا احیای ارزش های اسلامی و انسانی است. مشتاقان حسینی با زیارت شهید کربلا در طول سال و بویژه اربعین که جنبه گروهی بیشتری دارد، می توانند این ارزش ها را جامه وجود بپوشانند.

زائران زیارت اربعین از همان اولین چله پس از شهادت سالار شهیدان تا به امروز که با شکوه و عظمت بی نظیر و مثال زدنی خود نه با شعار و زبانی، بلکه با رفتار و کنش اجتماعی خود، اولا به عالم و آدم در این عصر رنگ و نیرنگ، زور و تزویر نشان دادند که تنها نسخه شفابخش جامعه بیمار جهانی امروز، ایده و عمل شهیدی است و ثانیا این زائران اربعین در تلاش هستند تا با حرکت از خانه و کاشانه بدون هیچ دغدغه و نگرانی از جسم و جان خود، باوجود مشکلات همیشگی نشان دهند تنها این نسخه حسینی است که می تواند شفابخش باشد. پس آن را چراغ راه خود در مسیر زندگی خود قرار دادند.

قدرت نرم واژه ای است که در نظریه روابط بین الملل به منظور توصیف قابلیت یک مجموعه سیاسی نظیر دولت برای نفوذ غیرمستقیم بر رفتار یا علائق سایر مجموعه های سیاسی از طریق ابزارهای فرهنگی یا ایدئولوژیکی به کار می رود. تئوریسین قدرت نرم، جوزف نای محقق آمریکایی است. او نظریه خود را در این زمینه در سال 1990 در کتابی با عنوان ماهیت متغیر قدرت آمریکا مطرح کرد.

بی تردید یکی از کارکردهای مهم مراسم راهپیمایی اربعین نیز، بروز و ظهور پتانسیل و قدرت نرم عظیمی است که جامعه مسلمان بویژه شیعه دارد.

در کشورهای غربی به همه گروه ها و اقلیتهای فکری و فرهنگی اجازه فعالیت می دهند، اما به تفکر عقلانی و ناب شیعی به دلیل متزلزل ساختن ساختار حاکمیت آنها اجازه فعالیت نمی دهند و جلوگیری کردن از رسانه ای شدن مراسم اربعین در راستای همین سیاست است.

از کارکردهای مراسم اربعین شعار «یجمعنا الحسین» است. از دیگر کارکردها تولید مفاهیم ارزشی در بین جامعه اسلامی، تشکیل بسیج عمومی، کنش اجتماعی الهی، گسترش قدرت نرم انقلاب اسلامی، قدرت زدایی از تفکر سکولاریسم و افزایش وجه قدسی است.

زیارت اربعین به عنوان یک واقعه تاریخی و کنش معطوف به هدف الهی، بن مایه جامعه شناسی سکولار را به چالش کشیده است. اصل زیارت اربعین به عنوان یک عنصر شناختی از فرهنگ شیعی و اسلام ناب به واسطه امام حسن عسکری (ع) نهادینه شد و شیعیان نیز با پیروی از خط رسمی که ائمه معصوم ترسیم کردند با حرکت و رفتار خود در مسیر ترسیم شده، آن عنصر شناختی و ارزشی را لباس وجود پوشاندند و هنجارمند کردند.
در دهه اخیر نیز با کنش جمعی خود به شکل هنجار اجتماعی عظیم به رخ جهانیان کشاندند تا هم خودی ها متوجه کارکردهای بی بدیل آن شوند و هر سال با تکرار آن بر تثبیت و استحکام آن بیافزایند و هم بیگانگان بدانند که قدرت نرم شیعه ریشه در قدرت الهی دارد.