قصه گویی و نمایش خلاق بهترین شیوه آموزش میراث ناملموس در موزه ها است
خبرگزاری مهر/ براساس آخرین گزارشهای منتشر گشته، قصه گویی و نمایش خلاق بهترین شیوه آموزش میراث ناملموس در موزه ها است.
در پژوهشی با عنوان طراحی و اعتبار سنجی الگوی آموزش میراث معنوی در موزه ؛ بهترین شیوه آموزش میراث ناملموس در موزه ها روش قصه گویی و نمایش خلاق مشارکتی اعلام شد.
بهره گیری از روشهای کارآمد در جهت یادگیری بهتر در موزه ضرورتی است که امروزه بیش از گذشته در آموزش دانش آموزان دبستانی احساس می شود.
موزه های زیادی در سالهای اخیر در کشور تأسیس شده اند اما بیشتر این موزه ها همچنان همان جنبه نمایش آثار را مد نظر داشته و بر ضرورت نحوه آموزش صحیح و آزمودن روشهای آموزشی جدید در کنار مدارس کم کاری می کنند.
دو مشکل اساسی در سیستم آموزشی موزه های ایران عبارتند: بازدیدهای محدود، نامنظم و اغلب بدون هدف و برنامه از موزه؛ حال آنکه در برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران 1391، یکی از حوزه های آموزش و پرورش به یادگیری فرهنگ و هنر اختصاص دارد. این حوزه از یادگیری به دنبال درک معنا و روابط بین پدیده ها، زیبایی شناسی و درک نشانه های جمال الهی و زیبایی شناسی در زمینه فرهنگی جامعه (شامل نمادها، آداب و رسوم، ارزش ها و اسطوره ها) و حفظ و تعالی آن است که در موزه قابل اجرا و کاربردی است.
عدم بکارگیری شیوه های جدید آموزشی، از مجموع موزه های مختلف همچون باستان شناسی، هنر، علوم و فناوری، تاریخ طبیعی میتوان گفت موزه های علوم و فناوری متناسب با ماهیتی که دارند کمتر از شیوه سنتی استفاده می کنند. این موزه ها با ایجاد علاقه و ارتقای دانش عمومی نسبت به علم و فناوری فضایی فعال برای گروههای سنی مختلف از جمله دانش آموزان ابتدایی فراهم می کنند که با استفاده از ابزارهای تعاملی آنان را در امر یادگیری سهیم نموده و به تجربیات خوبی در حوزه علم و تکنولوژی هدایت می کنند.
اما در غالب موزه ها شیوه سخنرانی همچنان بر موزه های کشور حاکم است و کمتر موزه ای را میتوان دید که شیوه های جدیدی مانند اکتشافی، قصه گویی، نمایش خلاق که منجر به یادگیری می شود را بکار گرفته باشد.
روش پژوهش
در مقاله مستخرج از رساله دکتری اعظم صفی پور با عنوان «طراحی و اعتبار سنجی الگوی آموزش میراث معنوی در موزه ها» با راهنمایی «رضا افهمی» و «مرجان کیان» و مشاوره «مهدی کشاورز افشار» در دانشگاه تربیت مدرس توضیح داده شد که این پژوهش به جهت نتایج، کاربردی و از جهت روش اجرا به شیوه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون است. جامعه آماری شامل دانش آموزان دختر و پسر پایه سوم دوره ابتدایی شهر تهران بود که در سال 1399 از موزه تماشاگه زمان بازدید کردند. نمونه گیری این پژوهش به روش تصادفی ساده انجام شد، 90 دانش آموز پایه سوم ابتدایی شامل 45 دختر و 45 پسر در این پژوهش شرکت داشتند.
جهت اجرای طرحی پیرامون اینکه قصه گویی و نمایش خلاق بهترین شیوه آموزش میراث ناملموس در موزه ها است، ابتدا پیش از بازدید از موزه، با کمک و هماهنگی مربیان مدرسه از دانش آموزان در مدارس پیش آزمون گرفته شد. این آزمون شامل 15 سوال با پاسخ های چهار گزینه ای بود که 5 سوال درباره توالی زمان و تقسیمات زمانی در گاهشماری ایرانی، 5 سوال درباره زمان برگزاری جشن ها و مراسم مربوط به گاهشماری مثل شب چله، مهرگان در تقویم ایرانی و 5 سوال به علت بوجود آمدن پدیده های نجومی و گاهشماری اشاره داشت.
پس از گذشت دو از پیش آزمون، دانش آموزان از موزه بازدید کردند. در مرحله بازدید از موزه دانش آموزان حدود یک ساعت در سه گروه به منظور سه روش سخنرانی، نمایش مشارکتی خلاق و قصه گویی به تفکیک دختر و پسر در موزه آموزش دیدند. مفاهیم میراث ناملموس همچون گاهشماری شامل جشن های ایرانی مانند اهمن و بهمن، سده، تیرگان، نوروز و غیره آموزش داده شد. در مرحله سوم دو هفته پس از بازدید دانش آموزان مجدداً در مدارس از هر سه گروه مورد آموزش پس آزمون گرفته شد و نتایج مورد مقایسه و سنجش قرار گرفت.
پس از جمع آوری داده های آماری با استفاده از نرم افزار spss نسخه 23 جهت تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه های پژوهش از تحلیل واریانس بین گروهی دو عاملی و به منظور بررسی روایی آزمون از روایی محتوایی بر پایه نظر مربیان مدرسه و راهنمایان موزه کمک گرفته شد تا بتوان متناسب با اهداف پژوهش به نتایج مطلوبی دست یافت.
آنچه در این پژوهش مورد توجه بود مقایسه روش های آموزشی مختلف در موزه است تا بتوان بهترین شیوه را برای آموزش مفاهیم میراث ناملموس به دانش آموزان ابتدایی مورد استفاده قرار داد. در فرآیند مقایسه سه روش مورد نظر محققین (کارشناس موزه) به شیوه سخنرانی به توضیحات و ارائه آموزش مستقیم مفاهیم میراث ناملموس می پردازد اما در شیوه قصه گویی و نمایش خلاق مشارکتی با کنترل و مدیریت گروه، اجازه داده می شود دانش آموزان حدس ها و نظرات خود را بیان کنند. در این شیوه ها شخصیت هایی در جریان نمایش و قصه توسط دانش آموزان شکل می گیرد که برای دانش آموز جنبه آموزشی دارد.
در نمایش خلاق مشارکتی جهت یادگیری مفاهیم گاهشماری راهنما، نقشهایی همچون ماه، خورشید، زمین، عمو نوروز، ننه سرما و غیره را به دانش آموزان محول کرده و از آنها خواسته شد با توجه به نقش خود جریان پدید آمدن شب و روز، زمان برگزاری شب چله و جشن مهرگان، اهمن و بهمن، چله بزرگ و چله کوچک، نمایش گردش زمین و ماه که نتیجه آن روز و شب، ماه، تغییر فصول، سال و یا هلال ماه و قرص ماه، خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی را اجرا کنند. دانش آموزان با پذیرش هر یک از نقش ها در جریان آموزش مسائل مربوط به نجوم و گاهشماری قرار می گیرند و با تغییر شرایط و مطرح کردن موضوعات مختلف پرسش های دیگری را بوجود می آورند و پیشنهادهای جالبی در این زمینه می دهند. در واقع بداهه پردازی بخشی از نمایش خلاق است.
همینطور در قصه گویی نیز مفاهیم ناملموس پیرامون جشن ها و گاهشماری در قالب قصه برای دانش آموزان مطرح می شود و قصه گو (راهنمای موزه) دانش آموزان را در روند شکل گیری داستان راهنمایی می کند. در میان این سه شیوه، تفاوت ها و شباهت هایی میتوان یافت. به لحاظ تفاوت در شیوه قصه گویی و نمایش خلاق فراگیر فعال است اما در شیوه سخنرانی فراگیر غیرفعال بود. ارتباط میان راهنما و فراگیران در شیوه سخنرانی یک سویه و راهنما از میزان یادگیری فراگیر آگاهی ندارد حال آنکه در شیوه قصه گویی و نمایش خلاق راهنما در تعامل و ارتباطی دو سویه با مخاطب قرار دارد و بازخورد فراگیران را در هر مرحله از فرآیند آموزش ارزیابی می کند.
در این پژوهش روشهای آموزش مفاهیم میراث ناملموس در موزه مورد بررسی قرار گرفت و از میان سه روش سخنرانی، نمایش خلاق مشارکتی و قصه گویی، دو شیوه آخر بیشترین تأثیر را در یادگیری داشته است. با توجه به نوع موزه (نوع تاریخی) میتوان مفاهیم و موضوعات خاصی را که منطبق با اهداف آموزشی این گروه سنی است، اجرا نمود. نتایج تحقیق در موزه نشان داد آموزش میراث ناملموس به روش نمایش خلاق مشارکتی و قصه گویی می تواند علاوه بر ارتباط لازم، با طرح پرسش و مشارکت دانش آموزان در فرآیند بازدید، آنها را وارد تعامل اجتماعی و ارتباط مؤثر جهت یادگیری نماید تا از این طریق دانش آموز علاوه بر یادگیری بهتر با نحوه گفتگو، همفکری گروهی و از همه مهمتر یادگیری جمعی سهیم شوند.
همچنین میان دختران و پسران در جهت آموزش میراث ناملموس با استفاده از روش قصه گویی و نمایش خلاق مشارکتی تفاوت وجود دارد. چنانکه روش قصه گویی برای دختران و روش نمایش خلاق برای پسران در باب یادگیری میراث ناملموس از اهمیت بیشتری برخوردار بود.
نتایج این پژوهش نشانگر آن است که از بین سه روش مورد بررسی، بهترین شیوه آموزش میراث ناملموس در موزه ها روش قصه گویی و نمایش خلاق مشارکتی است که در مقابل شیوه سخنرانی قرار دارد. این شیوه های آموزش از آن جایی نوآورانه محسوب می شود که تا پیش از این، شیوه آموزشی غالب در موزه های مختلف کشور سخنرانی بوده و از روش های جدید بدین منظور بهره گرفته نمیشده است. استفاده از دو شیوه نمایش خلاق مشارکتی و قصه گویی برای دانش آموزان مشارکت و حضور فعال آنها را می طلبد از این رو، بنا به نظر پیاژه، این پویایی و مشارکت دانش آموزان نقش مؤثری در یادگیری آنها دارد.
نتایج حاصل از این پژوهش از جهت نوآوری در سه بعد موضوعی روش و بافت حائز اهمیت است. به جهت موضوعی، غالب تحقیقات قبلی در این حیطه، بحث آموزش ملموس بر پایه اشیا در موزه ها را مطرح کردند و موضوع آموزش میراث ناملموس همواره مغفول بوده است. از این رو، در این پژوهش برای نخستین بار مفاهیم گاهشماری همچون جشن های ایرانی به عنوان بخشی از میراث ناملموس در موزه و نحوه آموزش آن در بافت موزه ای (نه در سایر مراکز آموزش غیررسمی) از نوع موزه های تاریخی (که بخش اعظمی از این موزه ها با مفاهیم در ارتباط است) مورد پژوهش قرار گرفت.
به جهت روش نیز به کارگیری شیوه های جدید در موزه نقش مؤثری در یادگیری دانش آموزان داشته است که باز هم برای نخستین بار دو شیوه مورد نظر بر خلاف شیوه سخنرانی که غالباً در موزه ها بکار گرفته می شود مورد بررسی قرار گرفته است.
پیشنهادات
- برگزاری آموزش مفاهیم ناملموس به شیوه قصه گویی و مشارکت خلاق مختص دانش آموزان در موزه ها
- برگزاری کلاس ها و دوره های آموزشی قصه گویی و نمایش خلاق برای راهنمایان موزه به منظور ارتباط مؤثر و آموزش بهینه بر دانش آموزان
- توجه مسئولین موزه به استفاده از شیوه های کارآمد همچون قصه گویی و نمایش خلاق مشارکتی جهت آموزش در موزه ها و جایگزینی این شیوه ها به جای سخنرانی
- درخواست معلمان و مسئولین مدارس از موزه ها جهت آموزش مطلوب در شکل قصه گویی و نمایش خلاق به دانش آموزان در موزه
- حمایت از طرح همگانی استفاده از شیوه های قصه گویی و نمایش خلاق مشارکتی در موزه های کشور
- تشکیل کارگروه های پویای آموزشی در موزه ها به منظور آموزش دانش آموزان
- همراهی و همسویی معلمان و مسئولین مدارس با راهنمایان و مسئولین موزه به منظور بهره گیری از شیوه های خلاق و مؤثر آموزشی در موزه همچون قصه گویی و نمایش خلاق مشارکتی
- همچنین به محققین این حوزه پیشنهاد می شود مطالعات هدفمند و پژوهش هایی در آموزش سایر بخشهای میراث ناملموس همچون سنت ها و ابرازهای شفاهی شامل زبان، دانش و اقدام های مربوط به طبیعت و کیهان، مهارت در هنرهای دستی سنتی و در موزه های مختلف همچون موزه های مفاخر، علوم و تکنولوژی، اکو موزه ها به شیوه های متنوع مانند قصه گویی، نمایش خلاق مشارکتی، شیوه پرسش و پاسخ انجام گیرد تا تأثیر هر یک بر یادگیری دانش آموزان سنجیده شود و روش مطلوب ارائه شود.
ورود به همگردی