در سیستان و بلوچستان هنر سفالگری به عنوان میراثی گرانبها نسل به نسل می چرخد

ایرنا/ براساس آخرین اخبار و گزارشات بدست آمده، در سیستان و بلوچستان هنر سفالگری به عنوان میراثی گرانبها نسل به نسل می چرخد.

کوزه های سفالی اینجا خاموش نیستند، چرا که این هنر نسل به نسل منتقل شده و فرزندان و نوادگان در کنار مادران و مادربزرگان خود از کودکی با این صنعت خو گرفته و آشنایی کامل دارند.

داستان زندگی «ندیم» که فوت سفالگری را از مادربزرگ خود «مریم» یاد گرفته، گواهی بر این ادعا است؛ پیرزن 87 ساله فنوجی که تا زمان زنده بودنش دست از کار نکشید و با چرخش دستانش سفال ها را شکل و رنگ می داد.

سفالگری یکی از مهمترین و قدیمی ترین هنرهای دستی بشر بوده که از دیرباز در ایران رونق داشته است، سفال و سفالگری در تمدن ایران از جایگاه برجسته ای برخوردار است و در بلوچستان نیز پیشینه آن به عصر پارینه سنگی و پیش از تاریخ بر می گردد.

قدمت سفال های بدست آمده از محوطه شهر سوخته سیستان واقع در شمال سیستان و بلوچستان و دیگر مناطق باستانی استان به هزاران سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد.

کلپورگان روستایی در 25 کیلومتری شهر سراوان و 390 کیلومتری جنوب شرق زاهدان در استان سیستان و بلوچستان واقع شده و به تنها موزه زنده سفال جهان شهرت دارد.

این روستا با سفال و شیوه سفالگری بانوانش معرفی می شود و زنان و دختران این روستا سفالگری را از مادر و مادربزرگ و اجداد خود یاد می گیرند و از آب و خاک هنری زیبا خلق می کنند که هر بیننده ای را مجذوب خود می کند.

زنان هنرمند بلوچ سفالینه های کلپورگان را با طرح و نقش های کاملا هندسی و بدون لعاب و بدون هیچ گونه ابزار و چرخ سفالگری می سازند به گونه ای که تولیدهای آنها به آثار کشف شده از محوطه های تاریخی و کهن منطقه بلوچستان و نقاط دیگر ایران شباهت زیادی دارد.

خاک سفال های این روستا معمولا از معدن خاک رس مشکوتک تأمین می شود که در زمان گذشته توسط چهارپایان یا سبدهای مخصوص به کارگاه حمل میشد اما در حال حاضر به وسیله کمپرسی به کارگاه حمل می شود.

برای جداسازی ناخالصی از خاک ابتدا آن را سرند کرده و سپس آن را در حوضچه 2 طبقه ای می ریزند و به آن آب اضافه می کنند و سپس خاک را داخل آب به هم می زنند تا ذرات خاک در آب به صورت معلق درآید.

بعد از صافی و لوله به حوضچه دوم که با اولی اختلاف سطح دارد و پایین تر است، منتقل می کنند و برای اینکه ناخالصی ها از حوضچه اول به حوضچه دوم وارد نشوند معمولاً داخل لوله مذکور چند توری تعبیه می کنند تا آخرین ذراتی که در محلول باقیمانده جدا شوند.

سپس دوغاب بدست آمده را در حوضچه دوم به مدت 2 روز نگه می دارند تا آب آن بخار شود و بعد گل بدست آمده را با مقداری از همان خاک قبلی ورز می دهند تا آماده کار شود.

در اصطلاح محلی مخلوط بدست آمده «هاجک» نام دارد و رنگ این مخلوط معمولا خاکستری متمایل به سبز روشن است که پس از پخت در کوره به رنگ نارنجی در می آید.

این مراحل به عهده مردان است؛ اما مراحل بعدی که نیاز به دقت و ظرافت دارد توسط زنان هنرمند کلپورگان با دست انجام می شود. تکنیک های ساخت سفال این منطقه همان روش های چند هزار سال قبل است که همین روش ابتدایی و بسیار ساده باعث شده تا هنر سفالگری کلپورگان در دنیا منحصر بفرد باشد.

برای تزئین و نقاشی سفالینه ها نیز از «سنگ تیتوک» استفاده می شود که این سنگ در منطقه تپه آچار در کهوران شهرستان مهرستان یافت می شود و رنگ آن معمولاً قهوه ای یا سیاه است.

تمامی نقوش بکار رفته بر روی سفال کلپورگان تجریدی و ذهنی است که نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شده و برگرفته از اعتقادات و باورهای مردم منطقه است که با نقوش سفال های پیش از تاریخ نیز همخوانی دارد.

یک کارآفرین صنایع دستی در عرصه سفال با بیان اینکه سفالگری هنری موروثی است و من این هنر را از دوران کودکی از مادربزرگم یاد گرفتم، اظهار کرد: کار سفالگری بسیار لذت بخش است؛ زیرا با جان و دل هنری خلق می شود که برآمده از ذوق و سلیقه است.

ندیم ارباب پیرامون اینکه در سیستان و بلوچستان هنر سفالگری به عنوان میراثی گرانبها نسل به نسل می چرخد، افزود: از زمانی که مادربزرگم فوت کرد به علت اینکه گرد و غبار فراموشی بر این هنر تاریخی ننشیند در شهرستان فنوج این کار را ادامه دادم، در این زمینه اقدام به آموزش افراد علاقمند به هنر سفال هم کرده ام، چرا که یکی از اهداف من فراگیری این هنر به دیگران است.

وی ادامه داد: ظروفی مثل پارچ، لیوان، کاسه، پیاله، بشقاب، دیگ سفالی، زیرسیگاری، قنداق، چلیم (قلیان) را از سفال ساخته و برای فروش راهی بازار می کنیم.

این کارآفرین با بیان اینکه سفال های خوش لعاب مشتریان پروپاقرصی در بازارهای محلی، استانی و خارج از استان و حتی کشورهای همجوار دارند، گفت: سفالها با وجود زحمتهای فراوانی که برای ساخت آن کشیده میشد اما به قیمتهای بسیار ناچیز به فروش می رسند.

وی با بیان اینکه خاک موردنیاز برای ساخت سفال از فاصله سه کیلومتری روستا و از کوه ها تهیه شده و در ابتدا آن را الک می کنیم تا یکدست شود، افزود: این خاک را در یک حوضچه گِل کرده تا آب را به خودش جذب کند وقتی گل خودش را گرفت و سفت تر شد، آن را در نایلون ها بسته بندی می کنند، هرچه بیشتر در نایلون بماند بهتر است از این گل های بسته بندی به مقداری که نیاز دارند استفاده می کنند تا وقتی که دوباره گل نیاز باشد و درست کنند.

ارباب خاطرنشان کرد: رنگ مورد استفاده برای نقاشی بر روی سفال ها رنگی معدنی است که از سنگی به نام «تیتوک» درست می شود.

وی با بیان اینکه بازار فروش سفال مطلوب بوده و در این رابطه از بستر فضای مجازی برای تبلیغات و بازاریابی هم بهره مند شده ایم، گفت: بهره گیری از ظرفیتهای فضای مجازی باعث شده علاوه بر معرفی آثار فاخر صنایع دستی، بازار فروش صنعتگران سفال هم رونق گیرد.

این کارآفرین گفت: حضور صنعتگران نمایشگاه ها علاوه بر معرفی آثار صنایع دستی منجر به رونق بازار فروش نیز می شود.

مسئول کارگاه سفال کلپورگان با اشاره به اینکه از هفت سالگی آموزش ساخت سفال را از مادر و مادربزرگ ‏خود آموخته است، بیان کرد: ثبت روستای کلپورگان به عنوان اولین روستای صنایع دستی جهان موجب شده ‏تا فروش سفال های ساخت دست بانوان روستا رونق بگیرد و از اقصی نقاط جهان متقاضی داشته باشیم .

زینت منفرد با بیان اینکه تمامی نقوش بکار رفته بر روی سفال کلپورگان ساخته ذهن زنان و مردان در دیار نخل و ‏آفتاب بوده که نسل به نسل منتقل شده است، افزود: اشکال هندسی مندرج بر روی سفال مانند پارچ و ‏لیوان، قندان، گلاب پاش، گلدان و کاسه از اعتقادات و باورهای مردم منطقه است که با نقوش سفال های ‏پیش از تاریخ هم همخوانی دارد .

وی به چرایی تفاوت سفال کلپورگان با سایر نقاط اشاره کرد و ادامه داد: در ساخت سفال تمام ‏مراحل ظریف سفالگری به وسیله زنان انجام می گیرد و مردان فقط کارهایی مثل حمل خاک رس از معدن ‏مسکوتان واقع در 2 تا سه کیلومتری کارگاه، آماده کردن گل و پختن سفال را انجام می دهند.

این بانوی صنعتگر سراوانی گفت: ‏آنچه توجه جهانیان را به سفال کلپورگان جلب کرده استفاده نکردن از چرخ سفالگری در تهیه سفال است ‏به گونه ای که تمام سفالینه ها با روش های سنتی ابتدایی، بدیع و به کمک دست انجام می شود .

وی با بیان اینکه بازار فروش سفال مطلوب بوده و در این رابطه از بستر فضای مجازی برای تبلیغات و بازاریابی ‏هم بهره مند شده ایم، گفت: بهره گیری از ظرفیت های فضای مجازی باعث شده علاوه بر معرفی آثار فاخر ‏صنایع دستی، بازار فروش صنعتگران سفال هم رونق گیرد و محصولات ساخته دست بانوان این دیار مشتریان خارجی را از کشورهایی مانند آلمان و چین به سمت خود جذب کند. ‏

منفرد خاطرنشان کرد: این روستا پیش از ثبت جهانی به عنوان تنها موزه زنده سفال ‏جهان و تنها روستای جهانی سفال شناخته میشد اما ثبت جهانی علاوه بر دلگرمی مردم منطقه باعث رونق ‏گردشگری، بازار فروش و معرفی این هنر با قدمت به جهانیان شد.‏

وی تصریح کرد: با این اقدام هر ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی از این منطقه دیدن کرده و در ‏این زمینه پذیرای میهمانان در خانه شخصی خود هستم.‏

این بانوی کارآفرین سراوانی با اشاره به حمایتهای صورت گرفته توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان پیرامون حضور در ‏نمایشگاه های درون استانی و همچنین نمایشگاه های سایر استانها مانند تهران و اصفهان، ‏افزود: حضور صنعتگران در چنین نمایشگاه هایی علاوه بر معرفی آثار صنایع دستی منجر به رونق بازار فروش نیز می شود.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان اظهار کرد: در سال 82 موزه سفال کلپورگان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و پس از ثبت سفالگری کلپورگان در فهرست آثار میراث ناملموس کشور در راستای حمایت از سفالگران و معرفی هویت تاریخی منطقه، در تیر سال 96 از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان روستای جهانی سفال پیشنهاد شد.

علیرضا جلالزایی گفت: شورای جهانی صنایع دستی در سال 96 کلپورگان را بواسطه سفال هفت هزار ساله اش به عنوان نخستین روستای صنایع دستی جهان ثبت کرد.

وی افزود: با جهانی شدن سفال کلپورگان شاهد حضور گردشگران داخلی و خارجی به این روستا هستیم که این امر سبب رونق گردشگری و تحول در حوزه اقتصادی و اجتماعی این منطقه شده است.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان بیان کرد: سفالگری در روستای کلپورگان ریشه در تاریخ و تمدن مردم این منطقه دارد.

وی گفت: در روستای کلپورگان و سراوان مکان هایی برای فروش سفال راه اندازی شده و علاوه بر این یک سایت به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی نیز تعبیه شده تا مردم از سراسر دنیا بتوانند محصولات کلپورگان را بازدید و خریداری کنند.

جلالزایی تاکید کرد: سعی کردیم با راه اندازی این سایت، دست دلالان را از این صنعت کوتاه کنیم.