توقف کاوشهای باستان شناسی در محوطه آیاپیر از سال 1396 تاکنون

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، توقف کاوشهای باستان شناسی در محوطه آیاپیر از سال 1396 تاکنون صورت گرفت.

شهر ایذه از روزگار باستان تا امروز به نامهای ایزج، ایذه، اوجا، آیاپیر، آنزان، انشان، ایگه، اریگ، ایج، مالمیر و مال امیر خوانده شده است. همچنین می گویند در دوران عیلامی به شهر ایذه «آنزان» می گفتند و بعدها به «اینز» و «ایزج» و «ایزه» تبدیل یافته است. به عقیده برخی از محققان این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد «انزان» نامیده میشد و مرکز ایالت انزان بوده است. میتوان ایذه را تغییر شکل یافته «انزان» عیلامی نیز دانست.

«کمبوجیه اول» حاکم سرزمین «انشان» (ایذه کنونی) بود که با «ماندانا» شاهدخت «مادها» ازدواج کرد و حاصل این ازدواج به دنیا آمدن فرزندی به نام «کوروش» بود. که بعدها بر بخش بزرگی از جهان شناخته شده آن زمان فرمانروایی یافت.

میتوان از سنگ نگاره های کول فرح که مربوط به دوره دوره عیلامیان ساسانیان، خونگ اژدر یا تنگ نوروزی که شامل دو نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان و اشکانیان است، نقش برجسته خنگ کمالوند، اشکفت سلمان (نیایشگاه تاریشا) که شامل چهار نقش برجسته متعلق به دوره ایلامیان و بقایای یک ساختمان متعلق به اتابکان است و محل پرستشگاه تاریشا یکی از خدایان ایلامی بوده، به عنوان بخشی از آثار و البته جاذبه های ایذه یاد کرد.

در همین راستا پایگاه میراث فرهنگی آیاپیر (ایذه) به منظور حفاظت، بررسی و پژوهش در محوطه های باستانی ایذه راه اندازی شد و وظیفه جمع آوری و بررسی اطلاعات تاریخی، فرهنگی شهرستان ایذه در استان خوزستان را دارد. البته در سال 2008 میلادی بود که پرونده ایذه با عنوان «The Cultural-Natural Landscape of Izeh» منظر فرهنگی طبیعی ایذه در حافظه موقت سازمان علمی فرهنگی یونسکو به ثبت رسید ولی همچنان در لیست انتظار باقی مانده و به ثبت جهانی نرسیده است.

مهدی فرجی (مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی آیاپیر) گفت: ثبت جهانی یک فرآیند تخصصی است و اینگونه نیست که فقط با خواست چند نفر محقق شود بلکه نیازمند عزمی استانی و ملی است. در حال حاضر چندین اثر از جمله همدان، ماسوله و کاروانسراهای ایران…در لیست ثبت جهانی قرار دارند و پرونده های آنها به یونسکو ارائه شده است. از آنجایی که برای ثبت آثار میراث فرهنگی در یونسکو با محدودیت روبرو هستیم از این رو گنجاندن آثار در لیست ثبت جهانی مراحل خود را می طلبد.

با توجه به آنکه ایذه از سال 1386 در فهرست موقت یونسکو قرار گرفته، باید امور را برای ثبت دائم آن تسهیل کنیم. نیاز است تا کارهای اصولی زیادی در محوطه و شهر بخصوص شهر ایذه انجام شود. وضعیت شهر ایذه باید ارتقا پیدا کند و منظر و فاضلاب ها، نمای ساختمان ها و…باید متحول شوند. همچنین نیازمند تملک اراضی هستیم که در عرصه و حریم آثار تاریخی قرار دارند. باید فکر عاجل شود و نیازمند اعتبارات هستیم. طی سالهای گذشته اقدامات خوبی در این راستا انجام شده و امیدواریم طی چند سال آینده ایذه بتواند در لیست میراث جهانی قرار گیرد.

او درخصوص چالش هایی که ایذه برای ثبت جهانی با آن روبروست و چرایی عدم تحقق این مهم در حالی که ایذه ظرفیتهای بسیاری برای جهانی شدن را دارد، گفت: با وجود آنکه مشکل خاصی برای ثبت جهانی ایذه وجود ندارد اما نباید فراموش کرد که تحقق این امر نیازمند عزم تمام مسئولان استانی است. در بسیاری از پرونده های ثبت میراث فرهنگی شاهد آن هستیم که نمایندگان مجلس، استاندار، فرمانداران و…برای ثبت آثار اقدام می کنند و به نوعی میتوان گفت فشار سیاسی در این میان وجود دارد.

برای مثال در ثبت پرونده منظر فرهنگی اورامانات به شدت شاهد فشارهای سیاسی بودیم که از سوی مسئولان برای ثبت این پرونده وجود داشت که همین امر سبب تسریع ثبت نیز شد. معمولا فشارهای سیاسی در این موضوعات بسیار تاثیرگذار است.

مدیر پایگاه ملی میراث فرهنگی آیاپیر (ایذه) همچنین از پراکندگی و وسعت آثار این محوطه به عنوان یکی از چالش های پایگاه یاد کرد و گفت: آثار ما همچون تخت جمشید یا چغازنبیل به صورت متمرکز نیستند و به صورت کوهستانی، تپه، گورستان، بناهای تک و…پراکنده هستند. نیاز داریم تا نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی تجهیز شوند و حتی نیروی انسانی افزایش یابد.

فرجی که بیش از 20 سال است در محوطه باستانی ایذه فعال است، درخصوص وجود هماهنگی بین مسئولان استان برای ثبت جهانی ایذه گفت: بین مسئولان میراث فرهنگی استان عزم ثبت جهانی وجود دارد اما همان طور که گفتم، فشارهای سیاسی تاثیر بسزایی در تحقق این مهم دارد. نمایندگان مجلس، استاندار و…کمک کنند و مجموعه استان هم باید خواهان ثبت جهانی باشد.

فرجی درخصوص حضور قاچاقچیان در منطقه و حفاری های غیرمجاز گفت: قاچاقچیان اشیاء تاریخی در تمام دنیا فعال هستند و این امر مختص ایذه نیست. قاچاقچیان به شدت فعال هستند و باندهای بین المللی قوی در این حوزه در سطح جهان فعال هستند. این فعالیت تا جایی ادامه یافته که به یکباره شاهد کشف نقش برجسته ساسانی در خارج از مرزهای ایران و در بریتانیا هستیم. بعد از گذشت چندین سال این سرقت اعلام شده و این نشان می دهد که دست باندهای بزرگ بین المللی در میان است.

او درخصوص انجام فعالیتهای باستان شناسی در پایگاه ملی میراث فرهنگی آیاپیر گفت: از سال 1386 تا 1389 هیات مشترک باستان شناسان ایران و ایتالیا در آیاپیر فعال بودند و در شمی کار کردند. از سال 1389 تا 1396 نیز فعالیتهایی صورت گرفت و از آنجایی که محوطه بسیار گسترده است نمیتوان در چند فصل کاوش، به نتایج دلخواه رسید. هدف آن نیست که کل آثار از خاک بیرون بیاید بلکه هدف دست یابی به اطلاعات لازم و روشنگری تاریخ گذشته یک منطقه است. از سال 1396 تاکنون کاوش انجام نشده و دو سال قبل گمانه زنی و تعیین عرصه و حریم بود. شاید امسال یا سال آینده با حضور هیات باستان شناسان ایتالیایی بتوانیم کار کاوش را از سر بگیریم.

به گفته فرجی، در حال حاضر آثار کشف شده در ایذه در موزه باستان شناسی ایذه نگهداری می شود و آنچه تاکنون بدست آمده، در این موزه نگهداری می شود. با وجود آنکه شرایط نگهداری آنها خوب است، اما موزه ها نیازمند نیروی متخصص بخصوص در حوزه مرمت و حراست هستند.

او از انجام تعمیرات گابیون بندی و اصلاح آن با روش علمی، نصب دوربین های مداربسته مجهز به سیستم بی سیم، تأمین روشنایی خبر داد و درخصوص وضعیت مرمت در بخشهای مختلف گفت: با توجه به آنکه امسال اعتبارات استانی بهتری به ما تخصیص یافت، میتوان گفت وضعیت مرمت نسبت به سال گذشته خیلی بهتر است. در بحث مرمت و ساماندهی محوطه «شمی» پیمانکار و مشاور مشخص شده اند و با نظارت و نظر پایگاه، پیمانکار در صدد مرمت و بازسازی محوطه باستانی برآمده است.

محوطه باستان شناسی شمی در 9 کیلومتری روستای شمی از دهستان «سوسن» در شمال شهرستان ایذه قرار دارد که در آن آثار باستانی متعلق به دوره الیمائیه 171.138 قبل از میلاد مشتمل بر مجسمه معرف سردار پارتی، سنگهای مرمری، گورستان باستانی کشف شده است. مجسمه سردار پارتی تمام قد به ارتفاع 285 و عرض 70 سانتیمتر با جنس برنز است و اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

فرجی همچنین از ساماندهی کول فرح خبر داد و گفت: سنگ فرش ها و نورپردازی محوطه انجام شده و گابیون بندی ترمیم شده که با اعتبارات استانی انجام شده و تا چند روز آینده به پایان می رسد. برخی از تابلوهای راهنما نیز در محوطه ها نصب شده و نیازمند تامین اعتبارات جدید هستیم تا بتوانیم تابلوهای دو زبانه برای ایذه براساس طرح استانداردهای یونسکو طراحی کنیم. با توجه به آنکه اعتبارات کافی نیست منتظر هستیم تا در فاز دوم بتوانیم این کار را انجام دهیم.

به گفته او پیرامون توقف کاوشهای باستان شناسی در محوطه آیاپیر از سال 1396 تاکنون، در حال حاضر پایگاه ملی میراث فرهنگی آیاپیر (ایذه) اعتباری در حدود 800 میلیون تومان دریافت کرده که شامل اعتبارات استانی نیز می شود.