نگاهی به جزئیات مرمت تالار برلیان کاخ گلستان

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به جزئیات مرمت تالار برلیان کاخ گلستان برای شما نوشته شده است.

فرمان مشروطه که در نتیجه بست نشینی ها و جنبش مشروطه صادر شد، مبنایی برای تأسیس مجلس شورای ملی در راستای محدود کردن قدرت شاه و ایجاد حکومتی برپایه قانون و نظر دولت ملت بود. این فرمان 13 مرداد 1285 در کاخ صاحبقرانیه (نیاوران) نوشته شد و یک روز بعد مظفرالدین شاه قاجار در تالار برلیان کاخ گلستان آن را صادر کرد.

تالار برلیان که در دوره ناصرالدین شاه قاجار به جای عمارت تخریب شده و فرسوده «بلور» ساخته شد، به گفته مدیر کاخ گلستان علاوه بر آنکه محل صدور فرمان مشروطه است، جایی است که جنازه ناصرالدین شاه پس از ترور در حرم شاه عبدالعظیم به آن منتقل شد.

این تالار به واسطه آینه کاری ها و گچ بری های ظریف و پرنقش یکی از باشکوه ترین تالارهای کاخ گلستان به شمار می آید که البته در جریان مرمتهای دوره مظفرالدین شاه، تزئیناتی به آن اضافه شد که تغییراتی ایجاد کرد و به نوعی، تالار پرنقش تر شد.

گفته شده، ناصرالدین شاه از تالار برلیان برای نگهداری هدایای نفیس شاهان خارجی استفاده میکرد و در دوره پهلوی این تالار کاربرد تشریفاتی داشت. بعد از انقلاب درهای تالار برلیان حدودا تا اوایل دهه 90 به روی بازدید کنندگان بسته بود. اکنون با مرمتها و چیدمانی جدید که تداعی کننده روزگار نهضت مشروطه است، از 14 مرداد 1402 همزمان با یکصد و هفدهمین سالگرد مشروطه به روی مردم باز شده است.

برای مرمت تالار برلیان حدود 10 استاد آینه کاری و گچ بری نزدیک به یک ماه از ساعت 6 صبح تا 9 شب کار کردند.

آن چنان که معاون اجرایی کاخ گلستان میگوید آخرین بار تالار برلیان در سال 1378 مرمت اساسی شده بود. مرمتگران میگویند این بنای پرکار و پرنقش، آسیب های زیادی دیده بود که بیشتر بر اثر گذشت زمان، مستهلک شدن مصالح و البته عوامل انسانی اتفاق افتاده بود.

مرمت تالار برلیان توسط گروهی از پاکسازها و موزون سازها، نقاش ها، گچ برها و آینه کارها به این ترتیب انجام شده است؛ نخست پاکسازی شده، بعد میزان خسارت سنجیده شده و بعد آینه ها، نقاشی ها و گچ بری ها اصلاح، بازسازی و مرمت شده است.

ناصر همتی، استاد آینه کار و مسئول مرمت تالار برلیان میگوید: تالار پس از دوران قاجار، یک دوره در زمان پهلوی و در دهه 70 مرمت شده، بنابراین تزئینات تالار در گذر زمان با ریختگی مواجه شده بود. علاوه بر این در مرمتهای گذشته تحت تاثیر سلیقه مرمتگران، بخشی از طرح های آینه کاری و گچ بری تغییر کرده بود که نمیتوان دقیقا مشخص کرد در چه دوره ای این اتفاق افتاده است، ولی ما با توجه به طرح های قرینه ای موجود، آن طرح ها را به حالت اولیه بازگرداندیم و ضمن حفظ نمونه و شاهد، اصلاحات و مرمت لازم را انجام دادیم.

این استاد آینه کاری که به همراه پدرش «قنبرعلی همتی» پیشکسوت آینه کاری، آینه های تالار برلیان را به شیوه ای کاملا سنتی مرمت کرده است، درباره دیگر آسیب های این بنا بیان می کند: بخش دیگر تخریب ها در این تالار بر اثر لرزش های طبیعی ساختمان و نشست هایی که در این سالها رخ داده، ایجاد شده بود. البته بنا از گزند دستکاری های بازدید کنندگان در امان نمانده است. آینه ها و گچ بری هایی که در بخش های پایینی و قابل دسترسی تالار وجود دارند بیشترین آسیب را دیده اند که شواهد نشان می دهد بر اثر لمس و کنجکاوی بازدید کنندگان آسیب دیده و تکه هایی برداشته شده و یا ریخته است.

به گفته این استادکار، تخریب ها در شاه نشین تالار برلیان بیشتر از بخش های دیگر بوده به گونه ای که مرمتگران ناچار شده اند بعضی از نقش ها را که تا 80 درصد تغییر کرده بود، برگردانند، حتی تغییرات در برخی طرح ها تا 100 درصد بوده که براساس نقش های قرینه اصلاح شده است.

همتی میگوید: پیش از آنکه آینه کاری ها اصلاح و مرمت شوند، نخست گردگیری شده اند.

گردگیری آینه ها با قلموهای ظریف انجام شده، به طوری که در برشهای نازک آینه گرد و غباری مشاهده نمی شود، اما در اتاق دیگر عمارت برلیان برای پاکسازی گچ ها از وکیوم (جاروبرقی) استفاده شده که این استاد آینه کار میگوید پاکسازی با دستگاه وکیوم مختص گروه نقاش ها بوده و برای پاکسازی آینه ها و گچ بری های روی آن، هرگز از این شیوه استفاده نمی شود، چون احتمال جدا شدن قطعات آینه و گچ بری های ظریف وجود دارد.

امیر امیری، استادکار مرمت گچ بری تالار برلیان نیز که به زعمش گچ بری های تالار برلیان در عین حال که پرکارتر، ظریف تر و زیباتر از دیگر بخش های کاخ گلستان است، با بیشترین آسیب ها مواجه شده بود، درباره روش کار مرمت این گچ بری ها میگوید: گچ بری ها نخست پاکسازی شده اند، در مرحله بعد گچ بری های سست تثبیت شده اند و بعد، گچ بری هایی که قابل تثبیت نبوده اند، بازسازی شده اند.

همتی، مسئول مرمت آینه کاری ها و گچ بری های تالار برلیان که مرمت آینه کاری ها و گچ بری ها را با علم به مفاهیم آنها انجام داده است، از حساسیت این گروه در مرمت جزئیات، بکار گرفتن شیوه های سنتی در تهیه مصالح و اجرای کار سخن میگوید و با اشاره به پیشینه حرفه ای این استادان گچ بری و آینه کاری در خانه امام جمعه تهران، سر قبر آقا و دیگر تالارهای کاخ گلستان میگوید: وقتی در مرمت تاکید فقط روی مدرک نباشد و به تجربه و مهارت استادکاران اعتماد شود حتما نتیجه کار قابل دفاع خواهد بود، ولی متاسفانه بسیاری از مرمتهای اخیر به دلیل آن که فقط بر مدرک گرایی مرمتگر تمرکز و تاکید شده با آسیب ها و فجایع غیرقابل جبرانی مواجه شده اند.

جبار آوج، معاون اجرایی کاخ گلستان نیز تزئینات تالار برلیان را "منحصر بفرد" میداند و به گچ بری های ظریف روی آینه ها و ارسی متفاوتی که ترکیبی از آینه و گچ بری است، اشاره می کند و در توصیف این زیبایی میگوید: کمتر جایی در کشور را می توانیم ببینیم که ظرافت و زیبایی آینه کاری آن به اندازه تالار برلیان کاخ گلستان باشد. نوآوری ها و تغییراتی در شیوه اجرای گچ بری در این تالار انجام شده که به صورت متداول نمی بینیم، ولی در این تالار شاهدیم استادکاران تزئینات گچ را با ظرافت و مهارت تمام روی آینه کار کرده اند.

او هم به مداخلاتی که در مرمتهای پیشین تالار برلیان شده و به چندگانگی طرح ها منجر شده است، اشاره می کند و توضیح می دهد: به نظر می رسد در هر دوره استادکاران سلیقه های خود را در تزئینات دخالت داده اند و طرح ها با تغییرات زیادی مواجه شده است که در فرصت پیش آمده سعی کردیم مرمت اساسی و کلی روی تزئینات تالار انجام شود، که علاوه بر آن، بهسازی و پاکسازی لوسترهای موجود در این تالار که هر یک به لحاظ تاریخ و ارزش بی نظیر هستند، انجام شده است.

معاون اجرایی کاخ گلستان نیز تایید دارد که تزئینات تالار برلیان به علت تغییرات دما، آسیب های انسانی، زمان و فرسودگی مصالح و اشباع رطوبت دچار صدمه شده بود.

آوج مرمت را نیازی مستمر و دائمی میداند و اضافه میکند: در پایش های مستمر آسیبها و مشکلاتی که برای بنا به وجود می آید، شناسایی و مرمت می شود تا توسعه آسیب به گونه ای نشود که اصالت بنا را زیر سوال ببرد.

معاون اجرایی کاخ گلستان همچنین پیرامون نگاهی به جزئیات مرمت تالار برلیان کاخ گلستان اظهار میکند: در مرمت تالار برلیان تمام تلاش بر این بوده که دانش فنی تزئینات وابسته به معماری زمان اثر حفظ شود، برای همین سعی شده از همان دانش، مصالح و شیوه مرمت گذشته استفاده شود.